Błędy przy przyznawaniu ulg podatkowych, zaniżanie naliczanych lokalnych danin oraz nieprawidłowości w ich egzekucji - to najważniejsze zarzuty NIK wobec skontrolowanych gmin z woj. warmińsko-mazurskiego.
W najnowszym raporcie dotyczącym dochodów własnych wybranych gmin woj. warmińsko-mazurskiego NIK zwróciła uwagę na liczne nieprawidłowości w prowadzonych przez samorządy postępowaniach podatkowych. Działo się tak mimo iż obszar ten od lat jest kontrolowany przez NIK, a także przez inne organy (w tym Regionalną Izbę Obrachunkową).
Nieprawidłowości dotyczyły wszystkich kontrolowanych obszarów, w tym sposobu ustalania i pobierania podatków i opłat lokalnych – błędy stwierdzono w połowie skontrolowanych gmin (pięciu z dziesięciu) i dotyczyły 25 proc. zbadanych spraw. Nieprawidłowości polegały głównie na braku lub nierzetelnej weryfikacji danych zawartych w informacjach i deklaracjach składanych przez podatników oraz nieegzekwowaniu obowiązku ich składania, co skutkowało niewymierzaniem lub zaniżaniem naliczanych podatków. Stwierdzono również przypadki naliczenia podatków w kwotach niższych od należnych, nienaliczenia podatków za wszystkie wymagane lata oraz naliczanie podatku od nieruchomości dla budynków mieszkalnych według stawki dla budynków zajętych na prowadzenie działalności gospodarczej.
Aby zwiększyć dochody własne, gminy analizowały wysokość obowiązujących stawek podatkowych i podnosiły je lub obniżały – adekwatnie do swojej sytuacji finansowej. Diagnozowały również zagrożenia wynikające z negatywnych tendencji demograficznych i starały się im zapobiegać lub je powstrzymywać. Podejmowano także działania pozwalające przyciągać nowe podmioty gospodarcze. Mimo to NIK zwraca uwagę, że skontrolowane gminy nie skorzystały ze wszystkich możliwości zwiększenia dochodów własnych. Żadna z nich nie pobierała np. opłaty reklamowej, a pięć gmin - opłaty od posiadania psa.
Zdaniem NIK, najistotniejsze nieprawidłowości dotyczyły działań windykacyjnych podejmowanych wobec podmiotów posiadających zadłużenie z tytułu podatków i opłat lokalnych oraz prowadzenia postępowań w sprawie przyznawania ulg podatkowych.
W latach 2017–2020 w dziewięciu skontrolowanych gminach zaległości ogółem wzrosły o 32 proc. (z 71,7 mln zł do 94,8 mln zł). Wynikało to głównie ze wzrostu zaległości z tytułu podatków oraz z tytułu pozostałych dochodów własnych, w tym z tytułu dochodów z majątku gminy. Największy wzrost zaległości odnotowano w gminach Ostróda i Olecko (odpowiednio o 67 proc. i 56 proc.), najmniejszy zaś w gminach Pisz i Działdowo (w obu o 15 proc.). Jedynie w gminie Węgorzewo w 2020 r. w porównaniu do 2017 r. nastąpił ich spadek o 8 proc.
Wprawdzie we wszystkich urzędach monitorowano wpływ należności z tytułu podatków i opłat lokalnych, to jednak nieprawidłowości w windykacji zaległości ujawniono w dziewięciu gminach i dotyczyły 41 proc. badanych spraw. Polegały one w szczególności na nieterminowym wystawianiu upomnień (opóźnienia wynosiły od jednego do 945 dni) oraz tytułów wykonawczych (opóźnienia wynosiły od jednego do 1301 dni), sporządzaniu upomnień niezgodnie z obowiązującymi przepisami oraz niewystawianiu tytułów wykonawczych pomimo bezskutecznego upływu terminów wskazanych w upomnieniach. Ponadto w dwóch z dziesięciu skontrolowanych urzędów w opieszały sposób prowadzono windykację należności pieniężnych o charakterze cywilnoprawnym. Z kolei w pięciu urzędach niezgodnie z ustawą o rachunkowości ewidencjonowano przedawnienia zaległości z tytułu podatków i opłat, zaś w dwóch nie podjęto skutecznych działań, które zapobiegłyby przedawnieniu roszczeń.
Kontrolerzy NIK w każdej z badanych gmin stwierdzili błędy urzędników przy przyznawaniu ulg podatkowych – dotyczyły one 79 proc. poddanych kontroli postępowań podatkowych (po przeprowadzeniu których przyznano ulgi w łącznej kwocie ponad 3,8 mln zł). Nieprawidłowości dotyczyły głównie naruszania ustawowych przesłanek stosowania ulg, tj. sytuacji gdy zgromadzony materiał dowodowy nie wykazał istnienia przesłanek „ważnego interesu podatnika” lub „interesu publicznego”, określonych w Ordynacji podatkowej, które umożliwiają umorzenie zaległości podatkowej. Stwierdzono również przypadki prowadzenia postępowań w sposób nieodpowiadający wymogom przepisów Ordynacji podatkowej.
W toku kontroli ustalono również, że organy wykonawcze pięciu skontrolowanych gmin nierzetelnie wywiązywały się z obowiązku dotyczącego publikowania wykazów podmiotów, którym m.in. w zakresie podatków udzielono ulg, odroczeń, umorzeń lub rozłożono na raty spłatę zobowiązań podatkowych oraz udzielono pomocy publicznej. Nieprawidłowości stwierdzono bowiem w blisko 1/4 skontrolowanych wykazów – polegały one głównie na zaniżaniu kwot udzielonych ulg oraz na niewykazywaniu wszystkich podatników którym udzielono pomocy publicznej.