Nie we wszystkich przypadkach nadzór RIO nad stanowieniem prawa przez samorządy był skuteczny – oceniła NIK w najnowszym raporcie. Izba zwróciła m.in. uwagę na niejednolity sposób weryfikacji samorządowych uchwał oraz rosnące obłożenie pracą kolegiów RIO.
NIK opublikowała wyniki kontroli na temat nadzoru RIO nad stanowieniem prawa przez samorządy. W okresie objętym kontrolą, do dziewięciu Izb, których działalność przeanalizowano, wpłynęło ogółem 21 475 aktów prawa miejscowego wydanych przez organy JST, z czego 18 348 (tj. 85,4%) stanowiły uchwały jst dotyczące podatków i opłat lokalnych, a 3127 (tj. 14,6%) uchwały JST dotyczące zasad i zakresu przyznawania dotacji z budżetu JST. Z tej grupy w stosunku do ponad 2 tys. aktów (9,4%) wydano rozstrzygnięcia nadzorcze stwierdzające nieważność tych aktów w części lub w całości, natomiast w przypadku 194 (co stanowiło 0,9%) wskazały nieistotne naruszenie prawa
Podsumowując raport NIK stwierdziła, że izby obrachunkowe nie we wszystkich przypadkach sprawowały skuteczny nadzór nad stanowieniem prawa miejscowego przez organy jednostek samorządu terytorialnego, tj. nie wszystkie, naruszające w sposób istotny przepisy prawa, akty prawa miejscowego zostały rozstrzygnięciem nadzorczym uznane za nieważne, a tym samym wyeliminowane z obrotu prawnego.
NIK zwróciła uwagę, że w 43 przypadkach, co stanowiło 7,6% zbadanych przez NIK spraw, RIO nie zakwestionowały zgodności z prawem przesłanych do nadzoru aktów prawa miejscowego, pomimo iż zawierały one regulacje, które w przypadku innych aktów prawa miejscowego zostały uznane przez te same RIO za niezgodne z prawem. Wynikało to ze stosowania niejednolitych ocen w stosunku do aktów, dotyczących tych samych zagadnień i naruszających te same przepisy prawa oraz wydanych w analogicznych stanach faktycznych i prawnych. W efekcie, niektóre z aktów prawa miejscowego niezgodne z prawem, w związku z podjęciem przez kolegium RIO rozstrzygnięcia nadzorczego, nie obowiązywały, natomiast inne, wobec niepodjęcia takiego rozstrzygnięcia, obowiązywały nadal, jako zgodne z prawem.
W raporcie wskazano też, że skontrolowane RIO nie zawsze w sposób jednolity przeprowadzały weryfikację aktów prawa miejscowego JST i oceniały ich zgodność z prawem. W czterech z dziewięciu skontrolowanych RIO, NIK stwierdziła dziewięć przypadków (co stanowiło 9,1% zbadanych spraw) wydania przez kolegium RIO uchwały w sprawie wskazania nieistotnego naruszenia prawa, podczas gdy nieprawidłowości takie w innych aktach uznane zostały za istotne naruszenie prawa i kolegia RIO orzekły o nieważności tych aktów w części lub w całości.
Stwierdzono również 11 przypadków odstąpienia przez kolegia RIO od wydania rozstrzygnięcia nadzorczego lub umorzenia prowadzonego postępowania nadzorczego, w sytuacji zobowiązania się jednostki samorządu terytorialnego do dokonania zmiany lub uchylenia wadliwego aktu we własnym zakresie.
Prezesi RIO, jako przyczyny tej sytuacji, wskazywali na niedoskonałość obowiązujących przepisów prawa oraz brak stabilności orzecznictwa sądowego. Podkreślali również fakt, że członkowie kolegium RIO są niezawiśli w wypowiadaniu się na temat zgodności z prawem aktów prawa miejscowego i podlegają w tym zakresie jedynie ustawom.
W raporcie wskazano również, że RIO nie zawsze wywiązywały się z obowiązku umożliwienia przedstawicielom JST udziału w postępowaniach nadzorczych w sprawie stwierdzenia nieważności wydanych przez jst aktów prawa miejscowego, w tym w szczególności w posiedzeniach kolegiów RIO, na których podejmowane były decyzje w tej sprawie. Zaznaczono przy tym jednak, że skala stwierdzonych w tym zakresie nieprawidłowości była stosunkowo niewielka, natomiast „biorąc pod uwagę znaczenie aktów prawa miejscowego, określających m.in. prawa i obowiązki obywateli w zakresie podatków i opłat lokalnych oraz warunków i zasad uzyskania dotacji z budżetu jednostek samorządu terytorialnego, ich waga jest znacząca”.
Kontrolerzy NIK zauważyli, że nadzór nad stanowieniem prawa miejscowego utrudniało nieuregulowanie w aktach normatywnych w sposób wystarczający i jednoznaczny, zasad sprawowania nadzoru nad tą działalnością przez organy nadzorcze. W efekcie stosowana przez RIO procedura prowadzenia postępowań nadzorczych na etapie ich wszczęcia bądź umorzenia, była zróżnicowana.
Dodatkowo przewidziany w ustawach samorządowych wymóg odpowiedniego stosowania w postępowaniu nadzorczym przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego, nastręczał wielu problemów interpretacyjnych, które przepisy i w jakim zakresie należy stosować.
W ocenie kontrolerów wpływ na wystąpienie nieprawidłowości mogła mieć również zwiększająca się liczba aktów prawa podlegających nadzorowi RIO, przy niezmienionych od 2004 r. limitach liczby członków kolegiów. Dodatkowo nakładały się na to problemy z obsadzeniem wakujących stanowisk członków kolegium, ze względu na brak zainteresowania ze strony osób posiadających wymagane kwalifikacje do pełnienia tej funkcji, czego powodem, według opinii prezesów RIO, było zbyt niska wysokość wynagrodzenia, które mogli zaoferować.
mp/