Przedsiębiorczość lokalna ma kluczowe znaczenie dla rozwoju społeczno-gospodarczego i rewitalizacji miast – piszą ekspertki z Uniwersytetu Łódzkiego.
Dr Aldona Podgórniak-Krzykacz i dr Justyna Przywojska
są pracownikami naukowymi Wydziału Ekonomiczno-Socjologicznego Uniwersytetu Łódzkiego. Od lat prowadzą wspólne badania w dziedzinie samorządności terytorialnej. Specjalizują się w zagadnieniach rozwoju i rewitalizacji miast, zarządzaniu publicznym w samorządzie terytorialnym i polityce społecznej.
W 2017 roku Autorki przeprowadziły badanie ilościowe pt. „Samorządowe zarządzanie publiczne i rewitalizacja". Respondenci mieli możliwość wypełnienia formularza on-line lub wysłania go drogą formalną - pocztą tradycyjną lub elektroniczną. Prośba o udział w badaniu została skierowana do wszystkich 2478 gmin w Polsce, spośród których w badaniu wzięło udział 1236 jednostek (a więc połowa populacji). W Serwisie Samorządowym PAP już wcześniej ukazał się pierwszy tekst pt. „
Portret wójta" prezentujący wyniki badań:
Przedsiębiorczość lokalna w rewitalizacji Przedsiębiorczość lokalna (zarówno tradycyjna - zorientowana przede wszystkim na zysk, jak i społeczna) ma kluczowe znaczenie dla rozwoju społeczno-gospodarczego i rewitalizacji miast. W przypadku obszarów doświadczających głębokiego i wielowymiarowego kryzysu szczególnie istotne jest kompleksowe i społecznie odpowiedzialne podejście władz miasta do transformacji lokalnej gospodarki. Oznacza to przede wszystkim potrzebę wypracowania i wdrożenia spójnej wizji regeneracji
zasobów ludzkich (w zakresie zdrowia, umiejętności, kompetencji),
materialnych (stan budynków, infrastruktury technicznej i drogowej, komunikacji i transportu publicznego),
środowiskowych (stan i jakość zieleni miejskiej) i
społecznych (społeczeństwo obywatelskie, partycypacja, integracja) tak, by wyraźnie zwiększyć atrakcyjność zdegradowanego obszaru, poprawić bezpieczeństwo i komfort przebywania w nim oraz pobudzić aktywność zawodową i społeczną jego mieszkańców.
Odnowa w sferze gospodarczej powinna prowadzić co najmniej do poprawy atrakcyjności lokali użytkowych, stymulowania popytu na produkty i usługi oferowane w tym obszarze oraz zwiększenia dostępności oferty lokalnych przedsiębiorców, przede wszystkim w aspekcie komunikacji i transportu publicznego. Proces rewitalizacji powinien przy tym zakładać partycypację przedsiębiorców różnych profili w diagnozowaniu i programowaniu pożądanej zmiany. Prowadzone przez nas analizy, których wyniki prezentujemy w tym tekście, dotyczą w szczególności zagadnień włączania przedsiębiorców w planowanie i realizację procesu rewitalizacji oraz orientacji gospodarczej w wyznaczaniu kierunków zmiany rewitalizacyjnej. W szczególności chciałyśmy dowiedzieć się,
czy władze lokalne postrzegają rewitalizację jako ożywienie gospodarcze obszaru zdegradowanego? W związku z tym zapytałyśmy wójtów, burmistrzów i prezydentów polskich miast jak ważny jest w ich opiniach rozwój gospodarczy jako cel rewitalizacji. Ponadto naszym zamierzeniem było zidentyfikowanie roli podmiotów gospodarczych w planowaniu i realizacji procesu rewitalizacji.
Nasze badanie zostało przeprowadzone na reprezentatywnej próbie 1236 gmin. W strukturze badanych jednostek znalazło się 15% gmin miejskich, 22,2% miejsko-wiejskich i 61,3% gmin wiejskich (tabela 1.). Gminy reprezentują wszystkie województwa. Respondentami były osoby obejmujące stanowiska wójtów, burmistrzów i prezydent miast, lub wskazane przez nich osoby oddelegowane do wzięcia udziału w badaniu.
Tabela 1. Typ gminy | Częstość | Procent |
Gmina miejska | 186 | 15,0 |
Gmina miejsko-wiejska | 274 | 22,2 |
Gmina wiejska | 758 | 61,3 |
Systemowe braki danych | 18 | 1,5 |
Ogółem | 1236 | 100,0 |
Źródło: opracowanie własne. Spośród 1236 gmin, które wzięły udział w badaniu, na pytania dotyczące rewitalizacji odpowiedzi udzieliło 598 jednostek (46,4%). Gminy te w ciągu pięciu ostatnich lat prowadziły rewitalizację, rozpoczęły przygotowania do niej lub są w trakcie jej wdrażania.
Gospodarcze oblicze rewitalizacji Z przeprowadzonych badań wynika, że wyraźna większość (ok. 75%) respondentów traktuje rewitalizację przede wszystkim jako gospodarcze ożywienie obszaru zdegradowanego (tabela 2).
Tabela 2. Definiowanie rewitalizacji (N=598) Wyszczególnienie | Ogółem odsetek gmin (%) | Średnia ocena (skala 1-5) |
Rewitalizacja to przede wszystkim gospodarcze ożywienie zdegradowanego obszaru (p=0,123) | 75 | 3,86 |
Rewitalizacja to przede wszystkim działania społeczne (p=0,193) | 59 | 3,54 |
Rewitalizacja to przede wszystkim działania remontowe (p=0,002*) | 24 | 2,54 |
Źródło: opracowanie własne. Badani postrzegają rozwój przedsiębiorczości jako ważny, a nawet bardzo ważny cel rewitalizacji. Warto zwrócić uwagę, że niemal 1 ankietowanych za bardzo ważne uznało dążenie do zwiększenia liczby przedsiębiorstw na obszarze rewitalizowanym, w dalszej kolejności (20% wskazań) napływ nowych, dużych firm do gminy, a tylko 10% respondentów uznało wsparcie i promocję lokalnych rzemieślników i produktów za najistotniejsze. Te ostatnie są postrzegane przez znaczną grupę badanych(ponad 28%) jako średnio ważne (rys.1). Dane te potwierdzają przewagę priorytetów gospodarczych rewitalizacji ukierunkowanych na zewnątrz obszaru rewitalizowanego (przyciąganiem inwestorów) nad ukierunkowanymi do wewnątrz obszaru rewitalizowanego (polegających na wsparciu lokalnych rzemieślników i produktów).
Rys. 1. Opinie władz gmin na temat poziomu ważności rozwoju przedsiębiorczości jako celu rewitalizacji (% gmin)
Źródło: opracowanie własne.Rewitalizacja gospodarcza, społeczna czy infrastrukturalna? Porównując cele gospodarcze z innymi, przypisywanymi rewitalizacji, sytuacja nieco się zmienia. Z tabeli 3 wynika, że ożywienie gospodarcze ma mniejsze znaczenie w opiniach organów wykonawczych niż rewitalizacja w wymiarze technicznym, czy społecznym.
Tabela 3. Ocena ważności celów rewitalizacji przez organy władzy wykonawczej CELE REWITALIZACJI | N | ŚREDNIA OCENA WAŻNOŚCI CELU Skala 1-5 |
Poprawa stanu infrastruktury technicznej na obszarze rewitalizowanym | 512 | 4,20 |
Rozwiązywanie problemów społecznych w gminie | 516 | 4,17 |
Ożywienie gospodarcze, w tym: Zwiększenie liczby przedsiębiorstw na obszarze rewitalizowanym Napływ nowych, dużych firm do gminy Wsparcie i promocja lokalnych rzemieślników i produktów | | |
485 | 3,81 |
488 | 3,62 |
483 | 3,48 |
Źródło: opracowanie własne.Lokalny przedsiębiorca - aktywny czy pasywny interesariusz rewitalizacji? Ponad połowa respondentów uznała, że podmioty prowadzące, a także zamierzające prowadzić działalność gospodarczą mają istotne znaczenie dla przebiegu procesów rewitalizacji. Ich wpływ został określony jako ważny przez 41% respondentów i bardzo ważny przez kolejnych 26,3%. Znaczna grupa, niemal 25% badanych uznała, że rola tych podmiotów jest przeciętna.
Rys. 2. Opinie władz gmin na temat znaczenia przedsiębiorców dla przebiegu procesów rewitalizacji (% gmin)
Źródło: opracowanie własne.
Szczególnie ciekawie przedstawiają się wyniki badań na temat oceny przez władze gminne poziomu trudności zaangażowania podmiotów gospodarczych w konsultacje społeczne na potrzeby rewitalizacji (rys. 3). Działania te postrzegane są jako trudne do realizacji w praktyce, co potwierdziło 54% badanych. Ponad 1 respondentów oceniła je na poziomie przeciętnym. Na brak problemów wskazało zaledwie 17% respondentów. Tylko 2,2% gmin nie podejmuje prób zaangażowania przedsiębiorców w procedury konsultacyjne.
Rys. 3. Opinie władz gmin na temat poziomu trudności zaangażowania podmiotów gospodarczych w konsultacje społeczne na potrzeby rewitalizacji (N=549)
Źródło: opracowanie własne.
Ważną formą zaangażowania przedsiębiorców w procesy rewitalizacji jest ich włączenie do składu komitetu rewitalizacji (rys. 4) lub innego ciała o charakterze doradczym. Wśród gmin, które go powołały, w niemal połowie (47,3%) brakuje w komitetach reprezentacji przedsiębiorców. W kolejnych 30% reprezentacja biznesu ulokowanego na obszarze rewitalizowanym nie przekracza 3 podmiotów. Jeszcze słabiej przedstawia się sytuacja w odniesieniu do przedsiębiorców spoza obszaru rewitalizowanego. Dominujący jest brak ich udziału w tym gremium (ok 73% gmin).
Rys. 4. Opinie władz gmin na temat poziomu trudności zaangażowania podmiotów gospodarczych w konsultacje społeczne na potrzeby rewitalizacji (N=549)
Źródło: opracowanie własne
I co z tego wynika?
Z prowadzonych przez nas badań wynika, że władze gminne w Polsce deklarują duże zainteresowanie gospodarczym wymiarem rewitalizacji. Jednak można przy tym zaobserwować pewną prawidłowość polegającą na przypisywaniu wysokich priorytetów wspieraniu i kreowaniu warunków dla nowych podmiotów gospodarczych w obszarze zrewitalizowanym przy jednoczesnej niższej ocenie poziomu ważności wsparcia i promocji lokalnych rzemieślników i produktów. W naszej opinii podejście to nie do końca odpowiada założeniom procesu odnowy opartej na tożsamości miejsca i przywracaniu utraconej witalności obszaru w oparciu o jego istniejące potencjały. Nadmierna koncentracja na przyciąganiu nowych inwestorów, przy jednoczesnym niedowartościowaniu lokalnych małych firm, w tych rzemieślników, może prowadzić do gentryfikacji zamiast zrównoważonej rewitalizacji.
Co równie istotne, przedsiębiorcy to w opiniach respondentów ważni partnerzy w procesach rewitalizacji, jednak ich zaangażowanie w konsultacje społeczne dla potrzeb rewitalizacji jest postrzegane jako trudne do zrealizowania. Być może to przekonanie przyczyniło się do niskiej reprezentacji przedsiębiorców w komitetach rewitalizacji. Trudności lub zupełny brak animacji środowiska biznesowego wokół rewitalizacji można uznać za istotne zagrożenie dla realizacji jej gospodarczych celów.
Poniższe fotografie prezentują przypadki biznesu prowadzonego w trudnych warunkach w zdegradowanym obszarze. Fot. Justyna Przywojska
Justyna Przywojska – dr nauk ekonomicznych w zakresie ekonomii, adiunkt w Katedrze Pracy i Polityki Społecznej w Instytucie Ekonomik Stosowanych i Informatyki na Wydziale Ekonomiczno-Społecznym Uniwersytetu Łódzkiego; autorka licznych publikacji naukowych z obszaru samorządności terytorialnej, rewitalizacji i polityki społecznej. Koordynatorka i ekspertka w wielu projektach badawczych i wdrożeniowych z zakresu polityki społecznej i samorządności terytorialnej. Autorka książki pt.: Rewitalizacja miast. Aspekt społeczny.
Aldona Podgórniak-Krzykacz - dr nauk ekonomicznych, adiunkt w Katedrze Gospodarki Samorządu Terytorialnego, w Instytucie Gospodarki Przestrzennej na Wydziale Ekonomiczno-Socjologicznym Uniwersytetu Łódzkiego, autorka publikacji dotyczących zarządzania w jednostkach samorządu terytorialnego oraz współpracy wewnątrz- i międzysektorowej. Wykonawca w projektach badawczych z zakresu samorządności terytorialnej i zarządzania publicznego.