Projekt ustawy, która ma m.in. ustabilizować dochody podatkowe samorządów oraz wprowadzającą subwencję rozwojową rząd przyjmie w IV kw. 2021 r. - wynika z wpisu w wykazie prac legislacyjnych i programowych Rady Ministrów. Omówiono w nim założenia projektu, którym już 3 września zajmie się KWRiST.
Chodzi o projekt nowelizacji ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego oraz niektórych innych ustaw, związany z realizacją programu Polski Ład. Został on wpisany do wykazu prac legislacyjnych i programowych Rady Ministrów. Z wpisu wynika, że planowany termin przyjęcia projektu przez rząd to IV kwartał br. Za jego przygotowanie odpowiedzialne jest Ministerstwo Finansów, Funduszy i Polityki Regionalnej.
Według zapowiedzi wiceministra finansów Sebastiana Skuzy, gotowy projekt już 1 września br. zostanie przekazany stronie samorządowej Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego, a już w piątek 3 września zostanie omówiony podczas specjalnego posiedzenia Komisji.
Uzasadniając potrzebę zmian w dochodach JST wskazano, że z jednej strony projektowane rozwiązania realizują postanowienia programu Polski Ład, wprowadzając m.in. nową subwencję rozwojową (inwestycyjną) dla samorządów, z drugiej zaś strony zapewniają dostosowanie systemu finansów samorządu terytorialnego do wyzwań, przed jakim stają samorządy w konsekwencji wdrożenia ambitnych działań Polskiego Ładu, zwłaszcza w systemie podatkowym.
Projektowane rozwiązania obejmują przede wszystkim:
1. Zmiany w zakresie udziałów JST we wpływach z podatków dochodowych w celu zwiększenia ich przewidywalności oraz ustabilizowania dochodów z tego tytułu.
Zakłada się ujednolicenie sposobu ustalania i przekazywania dochodów JST z tytułu udziału we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych (PIT) oraz podatku dochodowego od osób prawnych (CIT). Ustalana globalna kwota dochodów samorządu terytorialnego z podatku PIT i podatku CIT bazowałaby na planowanych na dany rok budżetowy wpływach z PIT i CIT, ustalonych przed rozpoczęciem roku budżetowego. Zdaniem autorów rozwiązania, dzięki temu kwota dochodów JST z tytułu udziału w PIT i CIT w skali makro będzie znana przed rozpoczęciem roku budżetowego, a jednostki samorządu terytorialnego będą pewne otrzymania zaplanowanych dochodów. Tym samym możliwe będzie przekazywanie JST dochodów z tytułu udziału we wpływach z podatków dochodowych w stałych, równych miesięcznych ratach.
Jak podkreślono w uzasadnieniu proponowanych zmian, „korzystne dla jednostek samorządu byłoby określenie z góry, przed rozpoczęciem roku budżetowego, kwot ich dochodów, które to kwoty nie zmieniałyby się przez cały rok, niezależnie od koniunktury gospodarczej roku budżetowego, czy terminów rozliczeń podatków”. Zasadniczo ułatwiłoby to samorządom planowanie oraz realizowanie budżetów. To rozwiązanie uwzględnia fakt postulat, iż samorządy potrzebują przewidywalnych dochodów, gdyż odpowiadają za realizację zadań publicznych, które mają charakter stały.
Potrzeba ustabilizowania dochodów JST z tytułu udziałów w podatkach dochodowych jest istotna także ze względu na rozważane przesunięcie terminów rozliczeń PIT i CIT dla podatników, które powodowałoby istotną zmianę rozkładu dochodów JST w poszczególnych miesiącach roku budżetowego, narażając JST na problemy z zachowaniem płynności finansowej JST w ciągu roku budżetowego.
Oparcie dochodów samorządowych z tytułu udziałów w PIT i CIT na prognozie uzasadnia wprowadzenie w projektowanej ustawie mechanizmu korekty dochodów (korekta ex post). Taki ustawowy mechanizm korekty działałby zarówno w razie zawyżenia prognozy jak i w sytuacji jej zaniżenia. Korekta miałaby zastosowanie jeśli wykonanie dochodów wskazałoby, że - na podstawie prognozy - przekazano do JST zbyt małe lub za duże kwoty dochodów. Rozwiązanie byłoby w pełni obiektywne, przejrzyste i co ważniejsze sprawiedliwe. Korekta dochodów byłaby dokonywana w kolejnym roku budżetowym.
Jednocześnie w projektowanej ustawie proponuje się, aby docelowo kwota dochodów pojedynczej jednostki samorządu terytorialnego z tytułu udziałów w PIT i CIT ustalana byłaby w powiązaniu z udziałem we wpływach podatkowych ustalonych na terenie danej JST na podstawie średniej z 3 lat (n-2, n-3, n-4) zamiast obecnego udziału jednorocznego (z roku n-2).
Zdaniem MF takie rozwiązanie chroniłoby przed załamaniem lokalnej koniunktury, ograniczając wahania dochodów poszczególnych jednostek, których dotyka nagły spadek dochodów z tytułu dochodów podatkowych, na skutek np. pogorszenia z roku na rok sytuacji finansowej głównego podatnika. Corocznie występują przypadki samorządów odnotowujących znaczne obniżki wpływów podatkowych, co stanowi realny problem dla tych samorządów. Ustalenie dochodów z tytułu udziału JST w podatku jako średniej z 3 lat w miejsce udziału jednorocznego zasadniczo ograniczy drastyczność skutków tego typu przypadków.
2. Wprowadzenie reguły dochodowej zapewniającej długookresową stabilizację finansową JST
W świetle tej reguły stabilizującej dochody samorządowe, planowane łączne dochody samorządów z tytułu udziału we wpływach z podatków dochodowych PIT i CIT nie mogłyby być na dany rok budżetowy mniejsze niż dochody wykonane z roku poprzedzającego rok bazowy indeksowane wskaźnikiem średniookresowej dynamiki PKB. Reguła namnażałaby dochody wskaźnikiem średniookresowej, czyli 8-letniej dynamiki PKB – taki okres wynika z przeciętnej długości cyklu koniunkturalnego. Jego zastosowanie w tej nowej regule samorządowej miałoby także charakter antycykliczny, czyli korzystny dla JST, szczególnie w okresie gorszej koniunktury.
Zakłada się, że w wyniku wdrożenia proponowanej reguły dochody samorządowe będą odporne na skutki wynikające dla samorządów ze zmian prawnych wprowadzanych w przepisach podatkowych oraz mniej podatne na wahania cyklu koniunkturalnego.
3. Wprowadzenie nowej części subwencji ogólnej - części rozwojowej, zapewniającej stałe wsparcie JST w obszarze inwestycyjnym
Projektowana ustawa przewiduje też ustalenie globalnej kwoty tej części subwencji, jak również jej podziału na poszczególne jednostki, na podstawie zobiektywizowanego algorytmu. Szczegółowy algorytm podziału uwzględniałby dwa kluczowe: parametry jakim są poziom wydatków majątkowych JST oraz liczba mieszkańców.
Globalna kwota subwencji o charakterze rozwojowym będzie stabilna i nie będzie ulegać znacznym corocznym zmianom wysokości na skutek wahań poziomu inwestycji samorządowych. Natomiast kryteria jej podziału będą przyczyniać się do:
- ograniczania nierówności rozwojowych między samorządami (poprzez otrzymywaną przez każdy samorząd kwotę podstawową części rozwojowej subwencji ogólnej, ustalanej co do zasady proporcjonalnie do liczby mieszkańców),
- wzmocnienia aktywności inwestycyjnej JST (tzw. premia aktywizująca, przysługująca samorządom odnotowującym ponadprzeciętne w relacji do średniej wzrosty wydatków majątkowych oraz premia inwestycyjna dla samorządów, w których inwestycje to znaczna część ich budżetu).
4. Oparcie mechanizmu korekcyjno-wyrównawczego na bieżących wpływach z PIT i CIT.
Efektem projektowanej zmiany będzie lepsze dopasowanie systemu korekcyjno-wyrównawczego do aktualnej, bieżącej sytuacji finansowej jednostki oraz wyeliminowanie istotnej obecnie dysfunkcji systemu sprowadzającej się do czasowego rozdźwięku między kwotami dochodów, na podstawie których liczone są wpłaty tzw. janosikowego/subwencje wyrównawcze (rok budżetowy n-2) a rokiem, w którym wpłaty/subwencje wyrównawcze są realizowane (rok n).
5. Przedłużenie obowiązywania obecnych przepisów w zakresie wpłat województw do budżetu państwa i części regionalnej subwencji ogólnej, tak by zagwarantować samorządom województw dochody niezbędne do realizacji zadań publicznych.
6. Uelastycznienie zarządzania budżetami JST poprzez modyfikację reguł fiskalnych obowiązujących JST, tj. wprowadzanie czasowych preferencji w zakresie zasady zrównoważenia części bieżącej budżetu jednostki samorządu terytorialnego oraz indywidualnego limitu spłaty zobowiązań, szczególnie w kontekście wyzwań nakładanych w ramach Polskiego Ładu.
7. Wdrożenie zmian do ustawy o regionalnych izbach obrachunkowych zmierzających do zwiększenia jednolitości i spójności stosowania przepisów prawa z zakresu finansów publicznych, poprzez umożliwienie Krajowej Radzie Regionalnych Izb Obrachunkowych, w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw finansów publicznych, opracowanie wytycznych ułatwiających działalność orzeczniczą poszczególnych izb.
8. Wprowadzenie możliwości przekazania w 2021 roku z budżetu państwa dodatkowych środków dla samorządów w celu wsparcia realizacji zadań własnych JST.
9. Doprecyzowanie obecnych regulacji oraz zmiany usprawniające w obszarze postępowań administracyjnych w zakresie subwencji ogólnej, ograniczające w szczególności nadmierne obciążenie biurokratyczne.
mp/