Zgodnie z zaskarżoną uchwałą przewodniczący Sejmiku dostał też prawo wstrzymywania na czas nieokreślony projektu złożonego przez komitet inicjatywy uchwałodawczej.

„To przejaw zaprzeczenia idei inicjatywy uchwałodawczej mieszkańców, z której wynika, że wnoszenie projektów uchwał przez wskazaną w ustawie grupę mieszkańców powinno być realne” – podkreśla RPO Marcin Wiącek.

RPO zaskarżył uchwałę Sejmiku Województwa Małopolskiego z 25 lutego 2019 r. w sprawie określenia szczegółowych zasad i trybu występowania przez mieszkańców Województwa Małopolskiego z obywatelską inicjatywą uchwałodawczą w zakresie dwóch paragrafów.

W jego ocenie zaskarżone normy naruszają obowiązujący porządek prawny poprzez nieuprawnione uregulowanie i ograniczenie zakresu projektów, mogących być przedmiotem inicjatywy uchwałodawczej oraz ingerencję w istotę takiego uprawnienia mieszkańców.

W § 2 zaskarżonej uchwały uregulowano zakres projektów, jakie mogą być składane w ramach obywatelskiej inicjatywy. Stwierdzono, że „Sejmik, rozpatruje projekt uchwały złożony w ramach inicjatywy obywatelskiej, o ile wpisuje się on w zakres zadań samorządu województwa i pozostaje w zakresie kompetencji Sejmiku. Projekt uchwały nie może dotyczyć kwestii, w których, zgodnie z przepisami prawa, z inicjatywą uchwałodawczą może wystąpić tylko odpowiedni organ samorządu terytorialnego”. W ocenie RPO jest to niedopuszczalną modyfikację określonego w ustawie zakresu stosowania inicjatywy uchwałodawczej (art. 89a ust. 1 i 3 u.s.w.), przy jednoczesnym wykroczeniu poza zakres upoważnienia do wydania aktu prawa miejscowego (art. 89a ust. 5 u.s.w.).

RPO zwrócił uwagę, że stosownie do art. 89a ust. 1 u.s.w., „grupa mieszkańców województwa, posiadających czynne prawa wyborcze do organu stanowiącego, może wystąpić z obywatelską inicjatywą uchwałodawczą”. Zgodnie z art. 89a ust. 3 u.s.w., „projekt uchwały zgłoszony w ramach obywatelskiej inicjatywy uchwałodawczej staje się przedmiotem obrad sejmiku województwa na najbliższej sesji po złożeniu projektu, jednak nie później niż po upływie 3 miesięcy od dnia złożenia projektu”.

Rzecznik podkreślił, że przepisy nie określają katalogu spraw, jakich mogą dotyczyć zgłaszane projekty uchwał w ramach inicjatywy uchwałodawczej mieszkańców, totaż należy przyjąć, że mogą być składane w każdej sprawie ważnej dla wspólnoty lokalnej oraz mieszczącej się w kompetencji rady. Tymczasem Sejmik posłużył się wymogiem „wpisywania się” projektu w zakres zadań samorządu województwa, od którego spełniania uzależnione jest jego rozpatrzenie.

RPO podkreślił, że zakres zadań samorządu województwa określony w art. 14 u.s.w. nie jest tożsamy z zakresem kompetencji uchwałodawczych sejmiku województwa wynikającym z art. 18 u.s.w. Ograniczenie inicjatywy mieszkańców wyłącznie do uchwał zmierzających do wykonania zadań samorządu województwa mogłoby oznaczać pozostawienie poza nawiasem inicjatywy mieszkańców szeregu kategorii uchwał np. w zakresie współpracy zagranicznej, a zwłaszcza wewnętrznej administracji, czy organizacji organów samorządu.

Zdaniem rzecznika niezgodny z prawem jest również § 3 ust. 1 i 2 Zasad Obywatelskiej Inicjatywy Uchwałodawczej Mieszkańców Województwa Małopolskiego. Przewiduje on, że czynności związane z wykonywaniem inicjatywy uchwałodawczej mieszkańców wykonuje komitet inicjatywy uchwałodawczej, tworzony przez co najmniej 5 osób. Uchwałodawca ustanowił przy tym obowiązek zawiadomienia Przewodniczącego Sejmiku o powołaniu komitetu. Zgłoszenie ma podlegać weryfikacji formalnej, która kończy się podjęciem przez Przewodniczącego Sejmiku czynności polegającej na przyjęciu zawiadomienia, która może być poprzedzona wezwaniem komitetu do uzupełnienia ewentualnych braków formalnych „pod rygorem przyjęcia zawiadomienia w przedstawionej formie i treści”. Od przyjęcia przez Przewodniczącego zawiadomienia, uchwałodawca uzależnił możliwość podjęcia przez komitet kampanii promocyjnej oraz rozpoczęcie procesu zbierania podpisów pod projektem uchwały, a zatem możliwość skutecznego skorzystania z instytucji inicjatywy uchwałodawczej mieszkańców.

RPO zauważył, że uregulowania te stanowią formę przeniesienia na grunt instytucji inicjatywy uchwałodawczej mieszkańców województwa przepisów ustawy z 24 czerwca 1999 r. o wykonywaniu inicjatywy ustawodawczej przez obywateli. Te ostatnie przewidują procedurę zawiadomienia Marszałka Sejmu RP o utworzeniu komitetu inicjatywy ustawodawczej. Pomiędzy regulacjami Zasad a przepisami ustawy o wykonywaniu inicjatywy ustawodawczej istnieje jednak zasadnicza różnica. O ile bowiem ustawodawca określił  termin 14 dni na dokonanie przez Marszałka Sejmu RP przyjęcia zawiadomienia, od której uzależnione jest podjęcie przez komitet inicjatywy ustawodawczej dalszych czynności zmierzających do złożenia projektu ustawy, o tyle Sejmik wyposażył  Przewodniczącego w nieograniczoną czasowo możliwość „weryfikacji formalnej” zawiadomienia.

Powoduje to, że wymóg podjęcia przez komitet inicjatywy czynności promocyjnych i zbierania podpisów pod projektem dopiero po przyjęciu zawiadomienia narusza istotę uprawnienia wynikającego z art. 89a ust. 1 i 3 u.s.w.

Zdaniem Rzecznika wprowadzone zaskarżonym aktem wymogi utrudniają korzystanie przez mieszkańców z prawa inicjatywy uchwałodawczej i prowadzą do nadmiernego sformalizowania procesu. Są przejawem zaprzeczenia idei inicjatywy uchwałodawczej mieszkańców, z której wynika, że wnoszenie projektów uchwał (zgłaszania inicjatyw) przez wskazaną w ustawie grupę mieszkańców powinno być realne, a organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego określając zasady korzystania z omawianego uprawnienia, powinien dążyć do maksymalnego odformalizowania czynności związanych z podejmowaniem przez mieszkańców inicjatyw.

Skargę Rzecznik złożył wskutek sygnału od przedstawiciela komitetu inicjatywy uchwałodawczej, który w grudniu 2021 r. złożył zawiadomienie o powołaniu komitetu. Weryfikacja formalna zawiadomienia trwała aż trzy miesiące. W tym czasie, przeświadczony o przyjęciu zawiadomienia bez uwag, komitet zaczął zbieranie głosów poparcia dla swojej inicjatywy. Projekt uchwały wraz z wymaganą liczbą podpisów został złożony przez komitet w marcu 2022 r. Nie doczekał się jednak rozpatrzenia przez Sejmik. Uznał on bowiem, że wobec tego, iż formalne przyjęcie zawiadomienia przez jego Przewodniczącego nastąpiło już po przedłożeniu projektu wraz z listami poparcia, to są one „nieistniejące” i nie podjął procedowania projektu.

Rzecznik został powiadomiony o wniesieniu do WSA skargi przez obywatela, na którego wniosek podjął postępowanie w sprawie. Za uzasadnione uznał jednak wywiedzenie odrębnej, własnej skargi. Biorąc pod uwagę, że obie te sprawy pozostają w związku, RPO wnosi o ich połączenie do wspólnego rozpoznania.

mam/