Motywacje do przekształceń oraz oczekiwane korzyści z nich pły¬nące zostały przeanalizowane przez autorkę artykułu na przykładzie siedmiu gmin w Polsce: Urzędowa, Mielna, Wiślicy, Radoszyc, Otynia, Łagowa i Józefowa nad Wisłą. Wybrane gminy znajdują się w czterech województwach: lubuskim, zachodniopomorskim, świętokrzyskim oraz lubelskim, co zostało ukazane na Mapie 1.

 

Mapa 1. Wybrane gminy na mapie Polski
Źródło: opracowanie własne

Siedziby wszystkich gmin zostały przekształcone z ośrodka wiejskiego w miasto, tym samym tworząc gminy miejsko‑wiejskie. Wybrane miasta uzyskały prawa miejskie w latach 2016–2018. W Tabeli 2 zaprezentowane zostały również najważniejsze dane statystyczne dotyczące wszystkich siedmiu miast.

Przekształcenie siedziby obszaru wiejskiego w miasto przeważnie ma charakter czysto prestiżowy, który z zamierzenia ma być najlepszym możliwym sposobem promocji. Jednak by móc promować miasto, musi się ono rozwijać oraz odpowiadać potrzebom i oczekiwaniom zarówno mieszkańców, jak i osób przyjezdnych. Czynnikiem motywującym starania o przekształcenie siedziby gminy jest także możliwość pozyskiwania funduszy zarówno dla miasta, jak i dla obszaru wiejskiego. W tym celu gminy wiejskie przekształcają się w gminy miejsko‑wiejskie, zmieniając swoją siedzibę z ośrodka wiejskiego w miasto.

Urzędów

Według wniosków wynikających z wywiadu przeprowadzonego w Urzędowie, którego wyniki są dość niejednoznaczne, władze miasta nie przewidują dalszego procesu urbanizacji, choć ich zdaniem miasto nadal będzie się rozwijać oraz wzmacniać swoją pozycję i znaczenie. W Urzędowie pożądane kierunki rozwoju, ilustrujące motywy i korzyści, jakie władze lokalne wiążą z transformacją siedziby ich gminy wiejskiej w miasto, obejmują:
–    dostosowanie gminnego systemu realizacji zadań oświatowych do niekorzystnych zmian demograficznych;
–    zwiększenie konkurencyjności w sektorze usług medycznych w strukturze SP ZOZ;
–    maksymalne wykorzystanie funduszy unijnych na budowę ujęcia wodnego i rozbudowę sieci wodociągowej w wyznaczonym obszarze oraz remont dróg;
–    inwestowanie w OZE;
–    wzrost wykorzystywania odnawialnych źródeł energii;
–    porządkowanie miejsc atrakcyjnych turystycznie;
–    programy wsparcia skierowane do osób starszych lub niepełnosprawnych; – rewitalizację określonego terenu miasta.

Mielno

Z badania przeprowadzonego w Mielnie wynika, iż władze lokalne oprócz dalszego rozwoju miasta biorą pod uwagę także kolejne kroki w procesie urbanizacji. Władze miasta w porozumieniu z władzami okolicznych obszarów wiejskich rozważają powiększenie miasta Mielnr Według planowanej koncepcji obecne miasto miałoby połączyć się z pobliską wsią Mielenko, tym samym rozszerzając swoje terytorium. Z kolei wśród pożądanych kierunków rozwoju, uwzględniających motywy i korzyści, jakich władze Mielna oczekują w związku z transformacją siedziby gminy wiejskiej w miasto, znajdują się:
–    uzyskanie środków finansowych z Unii Europejskiej na ochronę jeziora Jamno zagrożonych dewastacją oraz terenów leśnych, które zostały włączone w granice miasta;
–    wzrost inwestycji;
–    stopniowe eliminowanie zabudowy tymczasowej;
–    większa dbałość o estetykę;
–    dalsze działania w kierunku miejskiej zabudowy.

Wiślica 

Zgodnie z wynikami wywiadu przeprowadzonego z władzami Wiślicy przekształcenie siedziby gminy w miasto otworzyło przed nią wiele możliwości rozwoju. Władze lokalne Wiślicy, najmniejszego miasta w Polsce do końca 2018 roku, postanowiły jak najlepiej wykorzystać potencjał gminy, w związku z czym opracowane zostały pożądane kierunki rozwoju, związane z motywami i korzyściami, jakich władze miejskie spodziewają się w wyniku transformacji siedziby ich gminy wiejskiej w miasto, a mianowicie:
–    rozwój przestrzenny miasta;
–    tworzenie nowych miejsc integracji społecznej;
–    wzrost liczby ludności;
–    rozwój turystyki i zaplecza gastronomicznego;
–    tworzenie nowych miejsc pracy i wzrost przedsiębiorczości mieszkańców; 
–    ochrona siedlisk przyrodniczych znajdujących się na terenie całej gminy, tj. parków krajobrazowych oraz obszarów chronionego krajobrazu.

Radoszyce 

Z badania przeprowadzonego w Radoszycach wynika, iż władze lokalne tej miejscowości stawiają nie tylko na rozwój miasta, ale i na kontynuację procesu urbanizacji. Ze względu na to, że urbanizacja nie przyniosła żadnych negatywnych konsekwencji, władze planują zarówno dalszą urbanizację, jak i rozwój miasta związany z ochroną środowiska. Pożądane kierunki rozwoju, dotyczące motywów i korzyści, jakie władze Radoszyc wiążą z transformacją siedziby gminy wiejskiej w miasto, prezentują się następująco:
–    dalsza rozbudowa wszelkiego rodzaju infrastruktury;
–    zmniejszenie bezrobocia poprzez rozwój turystyki i agroturystyki;
–    rozwój szkolnictwa wyższego;
–    rozwój kulturowy poprzez utworzenie miejskiego domu kultury i kina letniego;
–    budowa paneli słonecznych i fotowoltaicznych;
–    ochrona środowiska poprzez zastosowanie nowoczesnych rozwiązań ograniczających emisję gazów cieplarnianych, termomodernizację budynków oraz zastosowanie energooszczędnych źródeł światła;
–    wzrost płac, poprawa jakości życia mieszkańców, łatwiejszy dostęp do pomocy społecznej, poprawa jakości usług medycznych i dostęp do nowych świadczeń zdrowotnych.

Otyń 

Zgodnie z wnioskami wynikającymi z wywiadu przeprowadzonego z władzami Otynia na przekształceniu jego siedziby w miasto skorzystała cała gmina, która stała się bardziej zauważalna przez ludzi z zewnątrz. Przedstawiciele miasta nie przewidują dalszego procesu urbanizacji, jednak postanowili wykorzystać możliwość pozyskiwania nowych środków finansowych na wspomaganie rozwoju miasta i gminy. Wśród pożądanych kierunków rozwoju, ilustrujących motywy i korzyści, jakich władze lokalne oczekują z transformacji siedziby ich gminy wiejskiej w miasto, są:
–    umocnienie znaczenia organizacji pozarządowych w życiu mieszkańców;
–    poprawa komunikacji między mieszkańcami a władzami;
–    aktywizacja i integracja mieszkańców;
–    poprawa funkcjonowania systemu opieki społecznej;
–    modernizacja wszelkiej infrastruktury na terenie gminy i rozwój komunikacji miejskiej;
–    wspieranie inwestorów i rozwój przedsiębiorczości;
–    rozwój turystyki oraz stworzenie miejsc rozrywki i rekreacji dla mieszkańców;
–    współpraca z innymi gminami;
–    poprawa stanu ochrony środowiska; – rozwój działalności kulturalnej.

Łagów 

Według wyników badania przeprowadzonego w Łagowie władze lokalne planują dalszą urbanizację poprzez rozwój miasta w kierunku sektora handlowo‑usługowego. Oprócz tego zamierzają powiększyć obszary terenów zielonych. Wśród pożądanych kierunków rozwoju, uwzględniających motywy i korzyści, jakie władze Łagowa wiążą z transformacją siedziby gminy wiejskiej w miasto, są:
–    modernizacja infrastruktury technicznej i komunalnej;
–    rozwój gospodarczy poprzez rozwój atrakcyjności regionu, konkurencyjności i przedsiębiorczości;
–    ochrona i rozwój kultury, rekreacji i turystyki;
–    ochrona środowiska naturalnego;
–    poprawa jakości usług medycznych, publicznych i edukacyjnych; – aktywizacja i integracja ludności wykluczonej społecznie.

Józefów nad Wisłą 

Zgodnie z wnioskami wynikającymi z wywiadu przeprowadzonego z władzami Józefowa nad Wisłą planowana jest dalsza urbanizacja, głównie przez rozwój budownictwa mieszkaniowego i turystyki w regionie. Władze miejskie przewidują również dalszy rozwój miasta oraz reszty gminy. Do pożądanych kierunków rozwoju, związanych z motywami i korzyściami, jakich władze lokalne spodziewają się w efekcie transformacji siedziby ich gminy wiejskiej w miasto, należą:
–    poprawa jakości życia mieszkańców;
–    poprawa jakości usług medycznych, pomocy społecznej i usług edukacyjnych, w tym na poziomie przedszkolnym;
–    rozwój kulturalny, a także sektora rekreacji i rozrywki;
–    rozwój wszystkich rodzajów infrastruktury;
–    ochrona dziedzictwa kulturowego i środowiska naturalnego;
–    rozwój gospodarczy poprzez rozwój przedsiębiorczości, tworzenie nowych miejsc pracy oraz kształcenie zawodowe; – rozwój turystyki.

W celu podsumowania wszystkich siedmiu wywiadów w Tabeli 3 zestawione zostały korzyści, jakich spodziewają się władze miejskie badanych gmin.

Tabela 3. Oczekiwania władz lokalnych w kontekście planowanego rozwoju wybranych gmin

Zródło: opracowanie własne na podstawie wyników przeprowadzonych wywiadów ustrukturyzowanych

Reasumując, kierunki rozwoju miasta i procesu urbanizacji są tak różne jak miasta, które je zdefiniowały. Wśród wszystkich oczekiwanych i pożądanych korzyści wynikających z przekształcenia siedziby gminy wiejskiej w miasto można jednak wyróżnić kilka wspólnych dla wszystkich badanych miast. Są nimi poprawa jakości życia, ochrona środowiska czy rozwój infrastruktury. Część gmin oczekuje, iż transformacja ich siedziby związana z urbanizacją zdynamizuje rozwój turystyki, jak na przykład Józefów nad Wisłą i Wiślica, a dla niektórych bardziej pożądane są korzyści wynikające z dalszej i prawdopodobnie szybszej urbanizacji, przykładami mogą tu być Mielno – planujące poszerzyć swoje granice czy Łagów – rozwijający sektor handlowo‑usługowy.

Wnioski

Analizowane miasta nie różnią się od siebie w istotny sposób. Wszystkie należą do gmin miejsko‑wiejskich, mają stosunkowo niewielką powierzchnię i liczbę mieszkańców. Prawie wszystkie, z wyjątkiem Mielna, uzyskały prawa miejskie po raz drugi. Tym, co różni badane miejscowości, jest urbanizacja, która w każdym przypadku dokonywała się inaczej, oraz związane z nią oczekiwania władz lokalnych dotyczące korzyści płynących ze zmiany siedziby gminy w miasto. Mniej lub bardziej intensywny proces urbanizacji zależy w głównej mierze od stanu gospodarczego gminy oraz jej potrzeb i możliwości rozwoju. Właśnie te możliwości rozwoju powodują, że czasami korzyści, których władze miejskie oczekują w efekcie transformacji siedziby ich gminy, nie znajdują później pokrycia w rzeczywistości. Wiele zależy tutaj od przebiegu urbanizacji, ale również od dalszych działań władz i samorządów. Aby efekty przekształcenia siedziby gminy wiejskiej w miasto wystąpiły i były zauważalne, trzeba stworzyć ku temu dogodne warunki i kontrolować kierunek, w którym zmierzają, by w razie konieczności móc odpowiednio szybko zareagować i osiągnąć zamierzony cel. Jest to oczywiście zadaniem lokalnych władz, które mają największy wpływ na to, jak funkcjonuje gmina.

Ze względu na zróżnicowane procesy urbanizacji oczekiwane kierunki dalszego rozwoju również są różne dla każdego miasta. Jednak dostrzec można, że wszystkie gminy dążą do poprawy jakości życia mieszkańców i stanu środowiska naturalnego oraz dalszego rozwoju wszelkiej infrastruktury. Niektóre miejscowości rozwijają się turystycznie, inne z kolei kontynuują proces urbanizacji. Zaplanowany przez władze lokalne dalszy rozwój miasta zależy w głównej mierze od tego, co udało się już osiągnąć w czasie przekształceń zachodzących w gminie. Im więcej nowa jednostka może zaoferować od siebie nie tylko swoim mieszkańcom, ale również ludności spoza miasta, tym więcej korzyści jest w stanie osiągnąć w przyszłości.

Przedstawiciele analizowanych gmin przede wszystkim spodziewają się wzrostu prestiżu miasta na tle regionu i kraju, a co za tym idzie – również podniesienia rangi miejscowości w układzie osadniczym. Jest to jak najbardziej realne postrzeganie efektów przekształcenia siedziby gminy w miasto, ponieważ ośrodek wiejski, któremu nadano status miasta, zyskuje więcej możliwości – zarówno finansowych, jak i promocyjnych. Analizując aspekt finansowy, władze lokalne równie często oczekują możliwości korzystania z kilku źródeł finansowania jednocześnie. Miasta, które zostały siedzibami gmin miejsko‑wiejskich, mogą nadal korzystać z funduszy Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich, a jednocześnie zyskują możliwość ubiegania się o środki finansowe z Unii Europejskiej na rozwój miast, dzięki czemu rozwijać może się cała gmina – zarówno nowo powstałe miasto, jak i otaczające je wsie. Z kolei na oczekiwaną promocję miasta wpływa głównie rozwój turystyki i inwestycji. Jednakże w tej kwestii nie wszystkie miasta mają taką możliwość. Rozwój turystyczny oraz wzrost konkurencyjności inwestycyjnej w regionie to korzyści, które wymagają interwencji przede wszystkim władz lokalnych. Przedstawiciele gmin często oczekują wzrostu liczby turystów oraz inwestorów w efekcie samego przekształcenia siedziby gminy z ośrodka wiejskiego w miasto, jednak by tak się stało, należy podjąć odpowiednie kroki, takie jak rozbudowa infrastruktury turystycznej, wydzielenie terenów pod potencjalne inwestycje oraz zachęcenie grup docelowych do skorzystania z oferty miasta bądź gminy.

Reasumując, oczekiwania władz lokalnych względem transformacji siedziby gminy mogą być zupełnie różne, choć często znajdują wspólny mianownik w przypadku pozyskiwania nowych źródeł finansowania i wzrostu prestiżu. Jednak czy owe spodziewane korzyści znajdą w przyszłości odzwierciedlenie w rzeczywistości, czy też nie, zależy od osób decyzyjnych w mieście, czyli przedstawicieli jego władz. Bez względu na mniej lub bardziej realne oczekiwania władz gmin, jeśli podejmą one odpowiednie kroki i podążą w dobrym kierunku, mają dużo większe szanse na sukces. Odpowiednie wykorzystanie potencjału rozwojowego gminy jest bez wątpienia jednym z najtrudniejszych zadań, jakie czekają przedstawicieli gmin w najbliższej przyszłości.

Justyna Szymańska – Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach 

Jest to fragment artykułu, który ukazał się w czasopiśmie naukowym Uniwersytetu Łódzkiego Folia Oeconomica. 

Jego pełna wersja przybliża zagadnienia urbanizacji i rozwoju gmin wiejskich, prezentuje przekształcenia zachodzące współcześnie w gminach wiejskich w polskich warunkach. Zawiera ona opis metodologii zastosowanej przy wykonywaniu badań,

Pełny tekst dostępny jest pod tym linkiem: https://bit.ly/3ttiFb1 

Artykuł powstał przy współpracy z Wydawnictwem Uniwersytetu Łódzkiego. 
Kontakt: lukasz.orzechowski@uni.lodz.pl