Stan infrastruktury jest coraz częściej traktowany jako strategiczne narzędzie kreowania konkurencyjności gospodarki, przy jednoczesnej tendencji do coraz szerszego wdrażania zasad rozwoju zrównoważonego w logistyce i transporcie. Wiąże się to z postępem technicznym i technologicznym, w tym cyfryzacją i automatyzacją procesów, jak również innowacjami produktowymi i nowymi modelami biznesowymi.

Motywacje do innowacyjnej i zielonej transformacji logistyki i transportu

Ogłoszony przez Komisję Europejską 11 grudnia 2019 r. plan działań ma zapewnić mieszkańcom Europy i przedsiębiorstwom osiąganie korzyści ze zrównoważonej zielonej transformacji. Europejski Zielony Ład ma stać się nową strategią wzrostu gospodarczego państw UE dzięki inwestycjom w technologie ekologiczne, zrównoważone rozwiązania i nowe modele biznesowe. Jednym z istotnych kierunków działań, zaplanowanych w ramach pakietu „Fit for 55”, są inwestycje na rzecz rozwoju innowacyjnej, zrównoważonej i odpornej na zakłócenia natury geopolitycznej i środowiskowej, infrastruktury technicznej, w sposób oszczędzający zasoby i energię.

Rozwój infrastruktury logistycznej z perspektywy strategii zrównoważonej, innowacyjnej i rezylientnej gospodarki UE
Coraz większe zainteresowanie implementacją strategii Europejski Zielony Ład pozostaje w ścisłym związku z inwestycjami w infrastrukturę logistyczną. Należy bowiem zauważyć, że elementy infrastruktury stanowią czynniki egzogeniczne dla procesów kształtowania zrównoważonej i innowacyjnej logistyki oraz transportu, które mogą stymulować lub ograniczać ich realizację. Istotę tych zależności oddaje wzrost udziału działalności logistycznej i transportowej w tworzeniu produktu krajowego brutto (PKB) oraz miejsc pracy, przy jednoczesnym generowaniu szeregu negatywnych efektów dla środowiska i klimatu. W 2021 r. bezpośredni udział transportu i magazynowania w polskim PKB wynosił ponad 6%, ale ich znaczenie dla gospodarki było znacząco wyższe. Ponadto zapewniły bezpośrednio miejsca pracy dla prawie miliona pracowników, co stanowiło 6,7% ogółu zatrudnionych w Polsce. Jednocześnie dział transportu (głównie transport samochodowy) i magazynowania odpowiedzialny były za ¼ krajowej emisji CO2.  

Obecnie, dyskusje przedstawicieli nauki i polityki oraz organizacji ponadnarodowych, dotyczące problematyki zrównoważonej i innowacyjnej infrastruktury, uwypukliły potrzebę przyjęcia zintegrowanego podejścia do inwestycji infrastrukturalnych oraz uwzględnienia aspektów długoterminowych, w tym efektów zewnętrznych w całym cyklu życia projektu. Biorąc pod uwagę rosnącą wrażliwość przestrzenną i już widoczne skutki zmiany klimatu oraz potrzebę zachowania i przywrócenia kapitału naturalnego, zaproponowano szereg innowacyjnych rozwiązań w ramach inicjatywy Infrastruktura 4.0, której założenia przedstawiono w czasie obrad Światowego Forum Ekonomicznego w 2021 r.  

Cechy infrastruktury logistycznej zgodne z inicjatywą Infrastruktury 4.0

Rozwój zrównoważonej, odpornej i sprzyjającej włączeniu społecznemu infrastruktury logistycznej jest procesem bardzo złożonym. Obecny stan badań w zakresie kształtowania infrastruktury potwierdza, że w dążeniu do rosnącego zrównoważenia decyduje właściwie dobrany zestaw cech sprzyjających trajektorii rozwoju, tj.: odporność, włączenie społeczne, innowacyjność oraz produktywność i elastyczność infrastruktury na zakłócenia w dynamicznie zmieniającym się otoczeniu. 

Odporność infrastruktury można traktować jako pochodną właściwość systemu, która jest wynikiem dokonywanych inwestycji. Ich realizacje pozwolą przygotować infrastrukturę na wzrost częstotliwości ekstremalnych zjawisk pogodowych spowodowanych zmianą klimatu. Eksperci McKinsey Global Institute przewidują, że w ciągu najbliższych trzech dekad średnia globalna temperatura ma wzrosnąć między 1,5°C a 5°C, a prawdopodobieństwo wzrostu ekstremalnych temperatur w miesiącach letnich mieści się w przedziale od 15% do 30%. Infrastruktura transportowa, będąca aktywem długowiecznym, jest szczególnie narażona na skutki zmiany klimatu. 

Inkluzywność i niezawodność w wymiarze społecznym to kolejny punkt docelowy procesu zmian stanowiących istotę zrównoważonego rozwoju infrastruktury logistycznej. Może być określany jako „każdy rozwój infrastruktury, który zwiększa pozytywne wyniki w zakresie włączenia społecznego i zapewnia, że żadna jednostka, społeczność ani grupa społeczna nie zostaną pozbawione korzystania z ulepszonej infrastruktury”. Obiekty i usługi infrastrukturalne muszą być więc dostępne, inkluzywne i korzystne dla wszystkich. Za przykłady działań sprzyjających włączeniu społecznemu można uznać eliminację przeszkód w czerpaniu korzyści z usług infrastruktury logistycznej czy tworzenie miejsc pracy. 

Cechy rosnącego zrównoważenia w odniesieniu do infrastruktury logistycznej należy również wiązać z efektami wzajemnych korzyści w zakresie wdrażania nowych technologii, poprawy produktywności i elastyczności na zakłócenia w turbulentnym otoczeniu. Technologie wspierające rozwój infrastruktury ewoluowały w ostatnich latach w błyskawicznym tempie, od projektowania wspomaganego komputerowo po rozwiązania cyfrowe. Na obecnym poziomie rozwoju, technologie cyfrowe mają kluczowe znaczenie w zrównoważonej transformacji infrastruktury logistycznej w jej niezliczonych formach. Platformy cyfrowe mogą być wykorzystywane do poprawy transparentności, usprawnienia procesów oraz współpracy w poszczególnych fazach cyklu życia infrastruktury, w celu zwiększenia jej produktywności i wartości dodanej. Na terenach zdegradowanych mogą ponadto koncentrować się na tworzeniu wartości poprzez redukcję nadmiarowości i wykorzystanie inteligentnych możliwości infrastruktury oraz analizy danych i łączności w całym łańcuchu . Rozwiązania cyfrowe warunkują też poprawę elastyczności infrastruktury, która powinna być w stanie sprostać nagłym i znaczącym zmianom popytu, zarówno przewidywalnym, jak i niespodziewanym.

Reasumując, coraz większe zainteresowanie zrównoważeniem i jego implikacjami dla wdrażania nowych technologii do rozwoju infrastruktury logistycznej utwierdza w przekonaniu bardziej holistycznego i skoncentrowanego na wynikach spojrzenia na ten proces.

dr hab. Urszula Motowidlak, prof. UŁ
Zatrudniona na stanowisku Profesora Uczelni w Katedrze Logistyki i Innowacji Wydziału Ekonomiczno-Socjologicznego Uniwersytetu Łódzkiego, doktor habilitowany nauk ekonomicznych w dyscyplinie ekonomia. Zakres zainteresowań naukowych dotyczy aspektów zrównoważonego rozwoju mobilności, transportu i logistyki oraz strategii zielonych łańcuchów dostaw.  Autorka i współautorka ponad 100 opracowań naukowych, w tym 8 monografii. Ekspert i uczestnik kilkunastu projektów naukowych z zakresu integracji polityki, transportowej, klimatycznej i energetycznej w kontekście rozwoju zrównoważonych systemów transportowych i logistycznych, współautorka opublikowanej w Wydawnictwie UŁ książki Infrastruktura magazynowa i transportowa w dobie zrównoważonego rozwoju gospodarki.