Jakie programy wsparcia są planowane, aby zwiększyć dostępność infrastruktury kanalizacyjnej w gminach? Z takim pytaniem zwrócił się do resortu infrastruktury poseł Daniel Milewski.

W odpowiedzi wiceminister Przemysław Koperski wskazał aż 9 różnych źródeł finansowania dedykowanych gospodarce ściekowej. Zaznaczył przy tym, że istniejące mechanizmy umożliwiają finansowanie zarówno w aglomeracjach ujętych w Krajowym programie oczyszczania ścieków komunalnych (KPOŚK), jak i na obszarach poza aglomeracjami.

1. Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko 2021-2027

W ramach programu FEnIKS priorytetem jest wspieranie działań związanych zarówno z budową nowej infrastruktury komunalnej do zbierania ścieków komunalnych, jak i budową, przebudową, rozbudową i remontem istniejącej infrastruktury komunalnej do ich oczyszczania, niezbędnych do zrealizowania zobowiązań wynikających z dyrektywy ściekowej.

Wsparcie przeznaczone jest wyłącznie dla inwestycji w aglomeracjach o równoważnej liczbie mieszkańców (RLM) co najmniej 15 000, wskazanych w obowiązującym KPOŚK jako nie spełniające wymogów ww. dyrektywy. W FEnIKS nie przewiduje się dofinansowania modernizacji kanalizacji sanitarnej, z wyjątkiem sytuacji, gdy jest ona niezbędna dla zrealizowania objętej projektem nowej sieci kanalizacji sanitarnej.

Wsparcie skierowane jest do podmiotów odpowiedzialnych za realizację zadań związanych z gospodarką wodno-ściekową na terenie aglomeracji, tj. jednostek samorządu terytorialnego i ich związków oraz przedsiębiorstw wodociągowo-kanalizacyjnych. Dofinansowanie jest w formie bezzwrotnej w wysokości do 70 % wydatków kwalifikowalnych.

Jednostką zarządzającą jest Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej.

2. Programy Regionalne 2021-2027

Fundusze w ramach Programów Regionalnych nakierowane są na inwestycje w budowę, przebudowę i remonty istniejącej infrastruktury, jak też oczyszczanie ścieków komunalnych, niezbędne do zrealizowania zobowiązań wynikających z dyrektywy ściekowej.

Wsparcie przeznaczone jest dla małych aglomeracji, o wielkości w przedziale od co najmniej 2 000 RLM do poniżej 15 000 RLM. Formą wsparcia inwestycji z powyższego obszaru są dotacje. Nabory na realizację inwestycji mają charakter konkurencyjny.

Ponadto w dwóch programach regionalnych: Fundusze Europejskie dla Pomorza 2021- 2027 oraz Fundusze Europejskie dla Podkarpacia 2021-2027 zostało przewidziane wsparcie budowy lub rozbudowy systemów odprowadzania i oczyszczania ścieków (np. budowa przydomowych oczyszczalni ścieków) poza obszarami aglomeracji ujętymi w KPOŚK.

Głównym celem interwencji jest ochrona cennych przyrodniczo siedlisk, w tym m.in. jezior wrażliwych na eutrofizację. Szczegółowy zakres interwencji został określony w programach opracowanych dla poszczególnych województw.

Szczegóły i aktualne informacje znajdują się na stronie internetowej Programu: https://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/strony/o-funduszach/fundusze-2021- 2027/fundusze-dla-regionow/ Jednostkami zarządzającymi są Urzędy marszałkowskie a Instytucją koordynującą programy regionalne - Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej.

3. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich

W ramach Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020 (PROW 2014-2020), na obszarach poza granicami aglomeracji ujętymi w KPOŚK operacje typu „Gospodarka wodno-ściekowa” realizowane są w ramach poddziałania „Wsparcie inwestycji związanych z tworzeniem, ulepszaniem lub rozbudową wszystkich rodzajów małej infrastruktury, w tym inwestycji w energię odnawialną i w oszczędzanie energii”.

Wsparcie w ramach operacji z zakresu gospodarki wodno-ściekowej udzielane jest gminom, spółkom gminnym oraz związkom gmin i może obejmować budowę, przebudowę lub wyposażenie obiektów budowlanych służących do zaopatrzenia w wodę lub odprowadzania i oczyszczania ścieków oraz na zakup i montaż urządzeń oraz instalacji kanalizacyjnych lub wodociągowych.

Poziom pomocy finansowej wynosi maksymalnie 63,63% kosztów kwalifikowalnych, a w przypadku Instrumentu Unii Europejskiej na rzecz Odbudowy do 100% kosztów kwalifikowalnych. Wysokość pomocy dla tego typu projektów nie może przekroczyć 5 mln zł na obszar gminy w okresie realizacji PROW 2014- 2020. Jednostką zarządzającą jest Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

4. Plan Strategiczny dla Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023-2027

W ramach Planu Strategicznego dla Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023–2027 zaplanowana została interwencja 10.10. Infrastruktura na obszarach wiejskich oraz wdrożenie koncepcji inteligentnych wsi, której celem jest rozwiązywanie problemów z zapewnieniem odbioru ścieków z gospodarstw domowych na obszarach o rozproszonej zabudowie, gdzie doprowadzenie sieci kanalizacyjnej jest mało efektywne i wymaga ponoszenia bardzo wysokich kosztów.

W ramach interwencji przewidziano realizację inwestycji w zakresie systemów indywidualnego oczyszczania ścieków. Pomoc ma formę refundacji części kosztów kwalifikowalnych operacji i będzie się mogła o nią ubiegać gmina lub związek międzygminny. Intensywność pomocy wynosi do 75% (i nie mniej niż 30%) kosztów kwalifikowalnych operacji, z czego pomoc finansowana z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) wynosi maksymalnie 55% (a w regionie Warszawa – 43%) kosztów kwalifikowalnych, a pozostałe 20% (a w regionie Warszawa – 32%) kosztów kwalifikowalnych – ze środków budżetu państwa.

Wysokość pomocy nie może przekroczyć 1,5 mln zł na obszar gminy w okresie realizacji PSWPR 2023- 2027. Jednostką zarządzającą jest Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

5. Krajowy Plan Odbudowy i Zwiększania Odporności

Krajowy Plan Odbudowy i Zwiększania Odporności (KPO) w ramach reformy B3.1. Wsparcie zrównoważonej gospodarki wodno-ściekowej na terenach wiejskich przewiduje wsparcie dla inwestycji w zrównoważoną gospodarkę wodno-ściekową na terenach wiejskich. Zakresem wsparcia objęto budowę, rozbudowę lub modernizację systemów zaopatrzenia w wodę lub odprowadzania ścieków na terenach wiejskich. Poziom pomocy finansowej wynosi do 100% kosztów kwalifikowalnych, przy czym maksymalna kwota wsparci beneficjenta wynosi 5 mln zł, a minimalna kwota wsparcia wynosi 1 mln zł w ramach projektu.

KPO ukierunkowany został na gminy wiejskie lub gminy miejsko-wiejskie, z wyłączeniem miast liczących powyżej 5 tys. mieszkańców, z wyłączeniem obszarów aglomeracji ujętych w KPOŚK. Program zakłada wsparcie gmin charakteryzujących się najniższymi wskaźnikami zwodociągowania oraz tych, których zdolność inwestycyjna jest niewystarczająca do samodzielnej realizacji inwestycji. Beneficjentami programu mogą zostać gminy, spółki, w których udziały mają wyłącznie jednostki samorządu terytorialnego, a także związki międzygminne. Jednostką zarządzającą jest Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

6. Wsparcie z budżetu państwa

Zasady wsparcia finansowego z budżetu państwa gminnych inwestycji w zakresie wodociągów i zaopatrzenia w wodę oraz kanalizacji określają przepisy ustawy z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego. Ustawa z dnia 15 września 2022 r. o zmianie ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1964) przedłużyła o rok termin realizacji obowiązku gminy, polegającego na przeznaczeniu na inwestycje w zakresie odpowiednio wodociągów i zaopatrzenia w wodę lub kanalizacji wydatków w kwocie nie mniejszej niż równowartość otrzymanej kwoty dochodów.

Obowiązkiem gminy jest przeznaczenie w latach 2021-2025 na finansowanie inwestycji w zakresie wodociągów i zaopatrzenia w wodę lub kanalizacji, wydatków w kwocie nie mniejszej niż równowartość otrzymanych środków.

Nowelizacja ta wprowadziła również możliwość łącznego uwzględnienia wydatków na inwestycje w zakresie kanalizacji oraz wydatków na inwestycje w zakresie wodociągów i zaopatrzenia w wodę. Oznacza to, że gmina może nie zrealizować wydatków inwestycyjnych w zakresie kanalizacji, na które otrzymała wsparcie, i w to miejsce wykonać wydatki inwestycyjne w zakresie wodociągów i zaopatrzenia w wodę. Taka sama możliwość dotyczy wydatków inwestycyjnych w zakresie wodociągów i zaopatrzenia w wodę.

Gminy, oprócz inwestycji typowo kanalizacyjnych, mogą realizować także inwestycje w zakresie usuwania i oczyszczania ścieków, a ponadto mogą dofinansować budowę przydomowych oczyszczalni ścieków. W zakresie dofinansowania przydomowych oczyszczalni ścieków zastosowanie znajdują przepisy ustawy z dnia 27 sierpnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska. Jednostka zarządzającą jest Ministerstwo Finansów.

7. Polsko-Szwajcarski Program Rozwoju Miast

Program ma na celu podniesienie jakości życia mieszkańców średnich miast w Polsce, co będzie skutkowało zmniejszeniem różnic społeczno-gospodarczych w naszym kraju. Z Programu mogą skorzystać średnie miasta zakwalifikowane przez Strategię na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju do grona 139 miast tracących funkcje społeczno-gospodarcze. Miasta zostaną objęte zarówno wsparciem finansowym, jak i doradczym. Doradztwem zajmie się Związek Miast Polskich. Wsparcie z programu będzie można przeznaczyć na kompleksowe projekty, których potrzeba wynika ze strategii rozwoju miasta. Elementem projektu może być inwestycja m.in. w obszarze gospodarki wodno-ściekowej. Nabór projektów został ogłoszony 7 marca 2024, a termin składania wniosków o dofinansowanie upływa 16 grudnia 2024 r. Jednostka zarządzająca: Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej.

8. Rządowy program rozwoju obszaru Karpat Wschodnich i Roztocza na lata 2024-2030

Celem strategicznym Rządowego program rozwoju obszaru Karpat Wschodnich i Roztocza na lata 2024-2030 jest poprawa jakości życia mieszkańców obszaru Wschodnich Karpat i Roztocza poprzez stworzenie trwałych podstaw umożliwiających przyspieszenie rozwoju społeczno-gospodarczego z poszanowaniem środowiska naturalnego i klimatu. W ramach działania 2 „Zielona i niebieska infrastruktura dla ochrony środowiska naturalnego” wspierane będą zadania dotyczące projektowania, budowy i modernizacji instalacji wodno-kanalizacyjnych na rzecz ochrony walorów środowiskowych i krajobrazowych obszaru wskazanego w Programie.

Program obejmie swoim zasięgiem pas 21 przygranicznych powiatów i wchodzących w ich skład gmin oraz cztery miasta na prawach powiatu, znajdujące się w bliskiej odległości od granicy.

Są to następujące powiaty:
• w województwie lubelskim: bialski, chełmski, hrubieszowski, tomaszowski i włodawski oraz miasto Biała Podlaska i miasto Chełm;
• w województwie podkarpackim: bieszczadzki, jarosławski, lubaczowski i przemyski oraz miasto Przemyśl;
• w województwie podlaskim: augustowski, białostocki, hajnowski, sejneński, siemiatycki, sokólski i suwalski oraz miasto Suwałki;
• w województwie warmińsko-mazurskim: bartoszycki, braniewski, gołdapski, kętrzyński i węgorzewski.

Beneficjentami mogą być również związki gmin, w skład których wchodzą gminy położone na obszarze objętym Programem.

Źródłem finansowania realizacji Programu są środki budżetu państwa pochodzące z rezerwy celowej do wysokości 500 mln zł. Środki te będą przekazane w formie dotacji celowych na dofinansowanie działań z zakresu polityki rozwoju, stanowiących zadania własne jednostek samorządu terytorialnego. Jednostka zarządzająca: Lubelski Urząd Wojewódzki, Podkarpacki Urząd Wojewódzki, Podlaski Urząd Wojewódzki, Warmińsko-Mazurski Urząd Wojewódzki . Instytucja koordynującą jest Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej.

9. Programy Interreg

Programy Interreg wspierają współpracę międzynarodową, a ich podstawowym zadaniem jest realizacja projektów w międzynarodowym partnerstwie. Możliwość dofinansowania inwestycji związanych z gospodarką ściekową na lata 2021-2027 przewidują:

• Interreg Polska – Ukraina Dofinansowanie inwestycji jest możliwe wyłącznie na obszarze działania programu, który obejmuje w Polsce województwa: podkarpackie, lubelskie, podlaskie oraz część mazowieckiego (miasta: Siedlce, Ostrołęka oraz powiaty: garwoliński, przasnyski, ostrołęcki, makowski, wyszkowski, ostrowski, węgrowski, sokołowski, siedlecki i łosicki).

W celu szczegółowym 2.5. „Wspieranie dostępu do wody oraz zrównoważonej gospodarki wodnej” są planowane m.in. wspólne działania, które dotyczą rozwoju infrastruktury kanalizacyjnej i poprawy gospodarki ściekowej. Projekty mają wspierać racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi. Program dofinansowuje do 90% wydatków kwalifikowanych projektu. Środki są przyznawane na zasadzie konkursowej. Konkursy organizuje Wspólny Sekretariat zlokalizowany w Warszawie. Projekty zatwierdza polsko-ukraiński Komitet Monitorujący.

• Interreg Litwa – Polska Dofinansowanie inwestycji w zakresie odprowadzania i oczyszczania ścieków jest możliwe wyłącznie na obszarze działania programu, który obejmuje w Polsce województwa podlaskie oraz część warmińsko – mazurskiego (subregiony olsztyński i ełcki). W celu szczegółowym 2.7. „Wzmacnianie ochrony i zachowania przyrody, różnorodności biologicznej oraz zielonej infrastruktury, w tym na obszarach miejskich, oraz ograniczanie wszelkich rodzajów zanieczyszczenia” jest planowane m.in. wspólne opracowywanie rozwiązań w dziedzinie gospodarowania wodami i ściekami oraz wykorzystania wody deszczowej. Program dofinansowuje do 80% wydatków kwalifikowanych projektu. Środki są przyznawane na zasadzie konkursowej. Konkursy organizuje Wspólny Sekretariat zlokalizowany w Wilnie. Projekty zatwierdza Komitet Monitorujący.

Dofinansowania zadań z zakresu gospodarki ściekowej mogą udzielać również wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej.

mp/