Związek Miast Polskich

Najważniejsze wydarzenia/sukcesy:

Kwietniowe wybory samorządowe, które wbrew nieprawdziwym twierdzeniom o rzekomym zabetonowaniu „lokalnych układów” głoszonym przez zwolenników łamiącego konstytucyjne prawa obywatelskie ograniczenia kadencji doprowadziły do zmiany ponad 40% burmistrzów i prezydentów miast. 

Uchwalenie nowej ustawy o dochodach JST, która jest pierwszym krokiem do naprawy zrujnowanego w ostatnich latach systemu finansów samorządowych. Za szczególnie wartościowe należy uznać zmianę sposobu obliczania należnej samorządom części podatku PIT z udziału w zapłaconym podatku na udział w dochodach mieszkańców podlegających opodatkowaniu. Chroni to przed sytuacją, w której obniżki podatku dochodowego uchwalane przez władze centralne uderzały w budżety samorządowe. 
Odblokowanie funduszy europejskich na realizację Krajowego Planu Odbudowy i Zwiększenia Odporności oraz środków na wdrażanie polityki spójności.

Porażki:

Rozpoczęcie szkodliwej społecznie debaty dotyczącej likwidacji mediów samorządowych, w trakcie której powielanych jest szereg nieprawdziwych informacji w tym niepoparte faktami twierdzenia o rzekomym negatywnym wpływie prasy samorządowej na media komercyjne. Realizacja postulatów zgłaszanych przez niektóre środowiska może prowadzić do wykluczenia informacyjnego na sporych obszarach kraju, zwłaszcza wśród seniorów, znacząco pogorszyć możliwości prowadzenia edukacji obywatelskiej, osłabić wspólnoty samorządowe oraz doprowadzić do zamknięcia ust środowisku, które wielokrotnie w przeszłości broniło mieszkańców przed nadużyciami władz centralnych. 
Nieuwzględnienie postulatów samorządów dotyczących systemu kaucyjnego. W szczególności brak powiązania systemu kaucyjnego z Rozszerzoną Odpowiedzialnością Producenta. 
Brak przywrócenia samodzielności gmin, powiatów i województw w zakresie kształtowania sieci szkół i placówek edukacyjnych. 

Wyzwania:

Monitoring funkcjonowania nowej ustawy o dochodach JST. W szczególności w zakresie ewentualnej korekty determinant oraz kosztów systemu oświaty. 
Prace nad jak najszybszym wejściem w życie wypracowanego przez stronę samorządową pakietu zmian legislacyjnych przywracających zdecentralizowane rozwiązania w  funkcjonowaniu samorządu terytorialnego.

Unia Miasteczek Polskich

Najważniejszym wydarzeniem w samorządzie zdecydowanie były wybory samorządowe 7 kwietnia, następnie drugie tury i sporo ponownych głosowań i uzupełnień. Wyjątkowe było też to, że wybory wraz z kampanią wyborczą odbyły się na początku roku budżetowego. Podkreślić trzeba, że 40 procent wójtów, burmistrzów i prezydentów, często z wieloletnim stażem, zostało wymienionych. W wielu gminach okazało się, że rada została wymieniona w naprawdę dużym stopniu. 
Na początku czerwca odbyły się kolejne wybory tym razem do Parlamentu Europejskiego. Oprócz wyborów samorządowych w dużej części gmin i miast przeprowadzaliśmy wybory sołtysów i wybory przewodniczących zarządów osiedli. Wspomnieć należy też o licznych wyborach ponownych i uzupełniających w trakcie nowej kadencji. To był rok pod znakiem kampanii, wyborów i ich organizacji.

Sukcesy:

Do sukcesów 2024 roku możemy zaliczyć rozmowy i negocjacje z Ministerstwem Finansów w sprawie finansów samorządowych, które rozpoczęły się w lutym. Unia Miasteczek Polskich brała udział w przygotowaniu nowej ustawy o dochodach JST. To były długie konsultacje, które pozwoliły na zastanowienie się nad propozycjami i danie warunkowej zgody na nowe ustalenia. To duża zmiana, jeśli chodzi o dochody samorządów. Wynegocjowaliśmy również tzw. kroplówkę dla samorządów.

Porażki:

Niestety wciąż pozostaje wiele niewiadomych. Jedną z nich jest zatwierdzanie taryf na wodę. Nie wiadomo też czy wojewódzkie fundusze ochrony środowiska wrócą do samorządu. Dużym minusem jest mniejsza ilość dostępnych pieniędzy na inwestycje dla mniejszych samorządów. KPO jest dla lokalnych JST mało osiągalne. Mówiąc o minusach nie sposób pominąć powodzi, z którą musiało zmagać się wiele samorządów. Dla samorządów z południowej i zachodniej Polski wrześniowa powódź i usuwanie jej skutków zdominowała codzienne życie. Wielu wójtów, burmistrzów czy prezydentów było na pierwszej linii, jeśli chodzi o zabezpieczenie swoich gmin i miast. Trzeba podkreślić zaangażowanie w pomoc dla wspólnot dotkniętych kryzysem. Unia Miasteczek Polskich i samorządy z całej Polski solidarnie włączyły się w pomoc dla poszkodowanych mieszkańców i samorządów.

Plany na przyszłość:

Czeka nas rewizja kosztów prowadzenia szkół, przedszkoli i zadań oświatowych w gminach. Myślę, że po pierwszym kwartale 2025 roku powinniśmy z Ministerstwem Finansów i Ministerstwem Edukacji Narodowej zrobić przegląd, co w oświacie najbardziej zwiększyło wydatki i jak założenia pokrycia potrzeb oświatowych mają się do realnych kosztów. Stworzenie racjonalnego planu w tym zakresie jest najistotniejsze. Musimy najpóźniej po Świętach Wielkanocnych określić, jak po pierwszych miesiącach wyglądają rzeczywiste koszty prowadzenia oświaty i jak może się to przełożyć na cały rok. Czekanie na rezultaty sprawozdań budżetowych do roku 2026 to zdecydowanie za długo. Wiele samorządów zrzeszonych w Unii Miasteczek Polskich było zmuszonych do dramatycznego obcięcia zgłoszonego zapotrzebowania wydatków oświatowych, żeby spiąć budżety i WPF. Nowa ustawa o dochodach JST przynosi rewolucyjną zmianę, gdzie najważniejsze dla nas będzie zabieganie o mieszkańców i firmy, którzy mają wysokie dochody wykazane w PIT i CIT, bo to się ma przełożyć na finanse gmin. Nie do końca wiemy jak zmienią się środki przekazywane przez MF na oświatę na przykład po zmianach sieci szkół czy po organizacji nowe roku szkolnego. Nie wiemy też, co z podziałem dodatkowych rezerw i subwencji. Konieczne jest trójstronne spotkanie kierownictw MF, MEN i samorządów. 

Drugim dużym wyzwaniem są wymogi dla samorządów, które produkują ciepło, czyli dostosowanie kotłowni miejskich do stawianych przepisów klimatycznych. Mam na myśli odejście od węgla, miału, przejście na gaz, OZE czy pompy ciepła. To ogromne wyzwanie. Temat pojawił się podczas grudniowych obrad Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego i uważam, że to jest bardzo poważny problem, z którym przyjdzie nam się zmierzyć. 

W 2024 roku wykorzystywaliśmy rządowe fundusze takie jak Polski Ład. Nowy rząd nie pokazuje jak dotąd znaczących programów dla samorządów, a nabory do środków unijnych pojawiają się rzadko. Bardzo trudno jest uzyskać dofinansowanie na infrastrukturę, a terminy – tak jak w przypadku KPO – są niezwykle krótkie. 

Związek Powiatów Polskich

Związek Powiatów Polskich, jedna z najbardziej uznanych ogólnopolskich organizacji zrzeszających jednostki samorządu terytorialnego, w 2024 roku zrealizował szereg działań, które znacząco wpłynęły na rozwój i funkcjonowanie powiatów oraz miast na prawach powiatu. Organizacja, kierując się swoją misją wspierania idei samorządności, integrowania samorządów oraz obrony ich wspólnych interesów, może pochwalić się imponującymi rezultatami.

Kluczowe inicjatywy i stanowiska ZPP:

Podczas Zgromadzenia Ogólnego ZPP przyjęto 10 stanowisk dotyczących najistotniejszych kwestii samorządowych. Wśród najważniejszych z nich znalazły się: wsparcie dla powiatów w utrzymywaniu dróg oraz realizacji zadań publicznego transportu zbiorowego; stabilizacja sytuacji finansowej szpitali powiatowych i miejskich; wdrożenie modelu pomocy psychologiczno-pedagogicznej w oświacie; wprowadzenie mechanizmu partycypacji budżetowej państwa w wydatkach wynikających z realizacji przez samorządy zadań ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej; cyfryzacja jednostek samorządu terytorialnego; zadania organu prowadzącego i organu nadzoru pedagogicznego w systemie oświaty; pokrywania przez NFZ kosztów udzielania świadczeń opieki zdrowotnej w domach pomocy społecznej; zapewnienia odpowiedniego poziomu dochodów powiatów i miast na prawach powiatu; czy też środków niezbędnych do stabilizacji budżetów powiatów w roku 2023 r.

Dzięki intensywnym działaniom ZPP stanowiska te zostały przekazane organom centralnym, a ich postulaty często znajdowały odzwierciedlenie w nowych regulacjach prawnych.

Eksperci ZPP uczestniczyli w kilkudziesięciu spotkaniach z przedstawicielami rządu, komisji sejmowych i senackich, a także zespołów tematycznych Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego. Związek odegrał także istotną rolę w pracach nad nowymi przepisami dotyczącymi usuwania odpadów, ochrony zdrowia oraz cyfryzacji administracji publicznej. Dzięki intensywnemu lobbingowi ZPP wiele problematycznych regulacji zostało złagodzonych lub zmodyfikowanych, aby lepiej odpowiadały realiom samorządowym. Przedstawiciele ZPP aktywnie działali w strukturach unijnych, takich jak Europejski Komitet Regionów czy Kongres Władz Lokalnych i Regionalnych Europy. Ich celem było reprezentowanie interesów polskich powiatów w kontekście unijnej legislacji, co przyniosło wymierne korzyści dla lokalnych samorządów.

W 2024 roku ZPP zorganizował szereg warsztatów i szkoleń, które przyciągnęły ponad 21,5 tysiąca uczestników. Tematyka obejmowała m.in. zmian w prawie farmaceutycznym i ustalanie dyżurów aptek; cyberbezpieczeństwo w samorządzie terytorialnym; zarządzania ryzykiem w jednostkach samorządu terytorialnego; Krajowego Systemu Cyberbezpieczeństwa; kontroli zarządczej; zasad techniki prawodawczej przy tworzeniu uchwał i regulacji; Krajowego Planu Odbudowy i jego wpływu na samorządy; koordynacji zadań w zakresie inwentaryzacji środków trwałych; itd.
Dodatkowo ZPP przygotował warsztaty dotyczące praktycznych aspektów takich jak zarządzanie finansami w JST, interpretacja przepisów prawa budowlanego, czy wsparcie dla samorządów w zakresie polityki senioralnej. Zainteresowanie szkoleniami było ogromne, a ich rezultaty pozytywnie ocenili zarówno uczestnicy, jak i władze lokalne.

Wydano także liczne publikacje, takie jak komentarze do ustaw oraz poradniki dedykowane samorządom.
Rok 2024 był dla Związku Powiatów Polskich czasem intensywnej pracy, która przyniosła wymierne efekty dla członkowskich samorządów. Działania ZPP, oparte na dialogu, edukacji i skutecznej reprezentacji, przyczyniły się do poprawy funkcjonowania polskich powiatów, stabilizacji ich finansów oraz rozwoju kompetencji samorządowców. Dzięki zaangażowaniu ZPP polskie samorządy zyskały narzędzia i wsparcie niezbędne do dalszego rozwoju.

Plany na 2025 rok:

Plany na nadchodzący rok odzwierciedlają priorytety wskazane w poprzednich latach, dostosowane do aktualnych wyzwań i potrzeb samorządów. 

Ochrona interesów powiatów:

ZPP planuje aktywnie uczestniczyć w procesach legislacyjnych, przygotowując opinie i angażując ekspertów w kluczowe gremia, takie jak Komisja Wspólna Rządu i Samorządu Terytorialnego. Zwrócą oni szczególną uwagę na reformy związane z finansami samorządów, które mogą znacząco wpłynąć na ich stabilność dochodową.

Reformy systemowe:

Powiaty będą mierzyć się z wyzwaniami wynikającymi z ciągłych zmian prawnych w takich obszarach jak ochrona zdrowia, edukacja czy polityka społeczna. ZPP zamierza wspierać starania o zwiększenie finansowania szpitali powiatowych oraz wprowadzenie rozsądnych rozwiązań systemowych w oświacie i opiece społecznej.

Transformacja cyfrowa i transport:

Plany na 2025 rok obejmują również rozwój e-administracji, w tym kontynuowane wsparcie we wdrażaniu e-doręczeń. Wciąć wspierać będziemy walkę z wykluczeniem transportowym. ZPP planuje lobbować za zwiększeniem środków z Funduszu Rozwoju Przewozów Autobusowych oraz zmianami legislacyjnymi w tym zakresie.

Wspólna polityka i wymiana doświadczeń:

ZPP zamierza kontynuować działania na rzecz ujednolicenia interpretacji przepisów prawa oraz prowadzić działalność szkoleniową i doradczą. Organizacja planuje także intensyfikację współpracy z instytucjami naukowymi, w celu przygotowywania analiz i testowania rozwiązań pilotażowych.
Międzynarodowa współpraca
Związek będzie aktywnie uczestniczyć w międzynarodowych inicjatywach, m.in. w ramach Europejskiego Komitetu Regionów czy Kongresu Władz Lokalnych i Regionalnych Europy. W planach jest realizacja projektów z udziałem europejskich odpowiedników polskich powiatów.

Uroczystości i promocja dziedzictwa:

ZPP nie zapomina o roli tradycji i historii w budowaniu tożsamości lokalnej. W 2025 roku organizacja planuje kontynuować inicjatywy promujące dziedzictwo narodowe oraz organizować wydarzenia podkreślające znaczenie wspólnot powiatowych.

Perspektywy na przyszłość:

ZPP podkreśla, że współpraca z powiatami i miastami na prawach powiatu, a także z innymi korporacjami samorządowymi oraz organizacjami naukowymi i okołobiznesowymi będzie kluczowa w realizacji tych założeń. Rok 2025 ma być kolejnym krokiem w budowaniu silnych i nowoczesnych powiatów, które skutecznie odpowiadają na potrzeby mieszkańców.
Samorządy lokalne mogą liczyć na wsparcie Związku Powiatów Polskich w realizacji wyzwań i wykorzystaniu szans, jakie przyniesie nadchodzący rok.

Unia Metropolii Polskich

Koniec tego roku, to niewątpliwie czas refleksji nad przełomowymi zmianami, które miały miejsce w wyniku wyborów samorządowych wiosną tego roku, czy jeszcze wcześniej zmianą rządu. Nierzadko nowi liderzy w samorządach przynieśli ze sobą świeże podejście do zarządzania, ale również szereg wyzwań związanych z poprawą jakości życia mieszkańców. Tu dużo działaliśmy razem z innymi organizacjami samorządowymi w związku z ustawą dotyczącą finansów JST, która w swoim ostatecznym wyglądzie dopuszcza możliwość zmian w aspektach, które być może nie sprawdzą się w codziennym budżecie jednostek samorządowych. 
Zgodnie z najnowszymi stanowiskami Unii Metropolii Polskich, przed samorządami w 2025 roku stoi szereg wyzwań. Będziemy się koncentrować między innymi właśnie na finansach.  Jako UMP zwróciliśmy się do rządu z postulatami o zachowanie decentralizacji w samorządach – to są sprawdzone procesy i nie widzimy potrzeby, by coś w tym zmieniać. Będziemy się skupiać na adaptacji do dynamicznych zmian klimatycznych. Tu tylko przytoczę naszą ciągłą walkę o Rozszerzoną Odpowiedzialność Producenta (ROP) i jednoczesne wprowadzenie systemu kaucyjnego albo wykorzystanie żużli czy popiołów jako materiałów do recyklingu. Zajmiemy się także kwestią wdrażania polityk prorozwojowych w miastach, jak choćby kwestie dotyczące racjonalizacji wydatków na świadczenia z pomocy społecznej czy ciągła praca na poziomie merytorycznym pod kątem rozwiązań dla seniorów w miastach. Równocześnie ważnym zadaniem samorządów pozostaje zacieśnianie współpracy z rządem, by skutecznie realizować lokalne potrzeby mieszkańców.

Wyzwania:

W nadchodzącym roku ważne będzie także zapewnienie większej autonomii samorządom, co pozwoli na elastyczniejsze reagowanie na potrzeby lokalnych społeczności. Jednocześnie samorządy muszą kontynuować działania na rzecz integracji miast, rozwoju transportu publicznego i rozwiązywania problemów związanych z mieszkaniami i dostępem do usług publicznych.

Związek Gmin Wiejskich RP

To był ważny rok dla samorządności. Przede wszystkim był to rok wyborów samorządowych, które w wielu lokalnych wspólnotach przyniosły zmianę władz samorządowych. Ale to także czas zmiany władzy państwowej, a wraz z nią zmian polityki wobec samorządu, idącej w kierunku decentralizacji, a nie centralizacji państwa. 

Z punktu widzenia samorządów bardzo istotne były zmiany w ustawie o finansach publicznych i zwiększenie udziału w dochodach gmin oraz uruchomienie tzw. "kroplówki", przy zwiększonym udziale w niej gmin najsłabszych ekonomicznie. Pozytywnie oceniamy także zapewnienie gminom finansowania zadań wynikających z realizacji ustawy o ochronie ludności.

Niestety, nie udało się wprowadzenie rozszerzonej odpowiedzialności producenta w zakresie usuwania odpadów w połączeniu z systemem kaucyjnym oraz wydłużenie terminu wprowadzenia obowiązku posiadania planów ogólnych przez gminy.
Wyzwaniem nadal pozostaje zapewnienie środków finansowych zgodnych z rzeczywistymi potrzebami oświatowymi ze względu na rosnącą lukę finansową. stworzenie racjonalnego i sprawnego systemu ochrony ludności zgodnie z nowymi regulacjami oraz 
przywrócenie kompetencji decyzyjnych gminom w zakresie gospodarki wodno-kanalizacyjnej. Obszarem naszej aktywności nadal będzie sfera finansów samorządowych, szczególnie że z największymi trudnościami w tym zakresie mierzą się właśnie gminy wiejskie. 

Związek Samorządów Polskich

Mijający rok był w samorządzie terytorialnym bardzo burzliwy i ciężki dla włodarzy. Po pierwsze zmiana władzy na szczeblu rządowym, i co za tym idzie zmiana podejścia rządu do strony samorządowej – a czy na lepsze, tu zdania są bardzo podzielone. Z jednej strony przekaz medialny jest bardziej pozytywny, jest dialog i deklaracje lepszej współpracy. Z drugiej strony sytuacja finansowa zwłaszcza w mniejszych samorządach jest coraz gorsza ze względu na rosnące wydatki bieżące, koszty pracy, energii czy paliwa, do tego nie ma nowych programów rządowych na inwestycje w infrastrukturę samorządową, a stare programy zostały wygaszone.

Po drugie, kwietniowe wybory samorządowe były pełne emocji i doprowadziły do wielu personalnych zmian. Kampania wyborcza jest dla samorządowców czasem wyczerpującym, a okres po wyborach to czas często trudnego układania relacji, koalicji itp. Zwłaszcza w samorządach gdzie nastąpiła zmiana władzy potrzeba często czasu do wzajemnego „dotarcia się” na linii władzy wykonawczej i uchwałodawczej, czy też poukładania spraw personalnych i organizacyjnych w urzędach.

Po trzecie, zmiana ustawy o dochodach JST, którą przedstawiła nam strona rządowa, budziła wiele emocji i niezadowolenia, nawet wśród samorządowców mocno związanych z obecnie rządzącą koalicją. Ponieważ mimo pozornego wzrostu dochodów JST na tych przepisach zyskały zwłaszcza duże miasta i aglomeracje. W przypadku małych i średnich gmin oraz powiatów dodatkowe środki będą pokrywać jedynie wzrost wydatków bieżących, a na dodatkowe inwestycje w wielu miejscach środków zabraknie. Długo też czekaliśmy na tzw. „kroplówkę” dla samorządów, czyli na dodatkowe środki z budżetu państwa, które miały pozwolić na domknięcie tegorocznych budżetów, i tu znów bardziej zadowolone były duże aglomeracje niż np. małe gminy wiejskie.

Plany na 2025 rok:

2025 rok będzie dla nas również bardzo trudny, a budżety będziemy realizować już na podstawie nowych przepisów, często niestety ze zwiększającym się zadłużeniem. Samorządowcy bardzo martwią się rosnącymi kosztami oświaty, a na poziomie powiatów również kwestią zadłużenia szpitali. 

W nowym roku liczymy na wprowadzenie nowych rządowych programów dotyczących inwestycji w samorządową infrastrukturę, mam tu na myśli drogi, kanalizację, obiekty edukacyjne, kulturalne czy sportowe, ale także związane z opieką społeczną czy zdrowotną. Na razie środki z KPO są mocnym rozczarowaniem. Na przykładzie gminy Halinów mogę przekazać, że w dziedzinie infrastruktury kanalizacyjnej mogliśmy złożyć wniosek o dofinansowanie projektu o wartości maksymalnie 5 mln zł, a to jest kropla w morzu potrzeb. Mieszkańcy oczekują bardziej dynamicznie realizowanych inwestycji, a niestety samorządy, zwłaszcza mniejsze, środków na to po prostu nie mają. Pamiętajmy również, że ograniczenie inwestycji lokalnych, to nie tylko niezadowolenie mieszkańców, ale również kryzys dla lokalnych przedsiębiorstw, którzy takie inwestycje realizują, a przez to ograniczenie rynku pracy.

Głęboko wierzymy, że samorządowcy wspólnie ze stroną rządową w ramach Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego wypracują takie rozwiązania, które będą korzystnie wpływały na rozwój Polski lokalnej w kolejnych latach, tu mam na myśli zwłaszcza reformę finansowania oświaty. 

mo/