W którym kierunku podąży polska oświata gminna? Na to ważne pytanie próbuje odpowiedzieć Prezes Zarządu Związku Gmin Śląska Opolskiego Czesław Tomalik:

Po zakończeniu prac w Sejmie i w Senacie ważą się u Prezydenta RP losy ustawy z dnia 19 listopada 2009 r. o zmianie ustawy Karta Nauczyciela. Pojawiły się informacje o przygotowaniach nowego prawa pracy dla nauczycieli. W tym zakresie powstanie również projekt Związku Gmin Śląska Opolskiego.

W naszej organizacji w połowie września br. zainicjowaliśmy dyskusję nad strategicznymi celami i planem działania dla organów prowadzących oświatę gminną.

W odniesieniu do meritum konieczne jest zajęcie stanowiska wobec 3 współzależnych zagadnień:

1. Jak powinna zmienić się polska oświata gminna, aby sprostać globalnym wyzwaniom stojącym przed Polską?

2. Jaki powinien być zakres samodzielności organów prowadzących gminne publiczne przedszkola, szkoły podstawowe, gimnazja – a także szkoły ponadgimnazjalne - pod względem zadań i wynikających z nich kompetencji i spełniania standardów publicznych oraz pod względem finansowania z dochodów własnych gmin i subwencji z budżetu państwa?

3. Jaki - w świetle pkt. 1 i 2 - powinien być status nauczycieli w szkołach, dla których organem prowadzącym są gminy i w konsekwencji nowe prawo pracy dla nauczycieli.

Wypracowanej strategii podporządkujemy dalsze działania w sprawie zmian w prawie oświatowym. W naszej organizacji stosujemy sprawdzoną metodologię: plan pracy kilkuosobowej grupy ekspertów Związku będzie dyskutowany na roboczym spotkaniu naczelników oświaty, po czym Zarząd Związku uchwali List skierowany do Rządu i Parlamentu oraz wszystkich gmin.

W stanowisku naszego Związku z listopada 2004 r. na temat polityki Państwa wobec gminnej edukacji publicznej sformułowaliśmy podstawowy wybór. Mimo upływu 5 lat zachował swoją aktualność. Albo w pierwszym wariancie gminna oświata publiczna stanie się naprawdę samorządowa, albo w drugim wariancie (przypominającym rozwiązania niemieckie) za oświatę odpowiadać będzie rząd, a samorząd gminny zostanie zepchnięty do zajmowania się tylko bazą materialną oświaty.

I wariant

Jeżeli samorząd gminny ma być prawdziwym gospodarzem prowadzonych przez siebie szkół i placówek, odpowiedzialnym w pełni za ich działalność, konieczne jest:

a) zastąpienie dotychczasowego prawa oświatowego, narzucającego samorządom gminnym model zarządzania szkołami i placówkami, ustawowym zestawem państwowych standardów edukacyjnych (wymogów jakościowych i ilościowych dla szkół i placówek),

b) wycena państwowych standardów edukacyjnych oraz ustawowe zagwarantowanie samorządom gminnym środków niezbędnych na realizację zadań oświatowych spełniających państwowe standardy edukacyjne,

c) zastąpienie ustawy – Karta Nauczyciela nowoczesnym prawem pracy ze sformułowanymi wymogami jakościowymi dla nauczycieli – pedagogicznych pracowników gminnych jednostek organizacyjnych,

d) ograniczenie roli wojewódzkiego kuratora oświaty do kontroli przestrzegania standardów oraz wzmocnienie zewnętrznych zobiektywizowanych narzędzi badania jakości edukacji.

II wariant

Jeżeli nie zostanie wybrany I wariant, to dla usprawnienia zarządzania oświatą gminną konieczne jest wprowadzenie rozwiązań, które są stosowane w rozwiniętych państwach Unii Europejskiej w zarządzaniu państwową oświatą:

a) wykonywanie zadań oświatowych powinno być podporządkowane precyzyjnym standardom edukacyjnym zapisanym w ustawie,

b) należy wprowadzić ustawową gwarancję wystarczających środków finansowych dla samorządów gminnych na utrzymanie szkół i placówek w zakresie obowiązkowym poprzez przywrócenie zapisu art. 5a ustawy o systemie oświaty w wersji sprzed nowelizacji w 1998 r., z uwzględnieniem również szkół gimnazjalnych,

c) pensja nauczyciela powinna być ustalana centralnie i finansowana z budżetu państwa z możliwością fakultatywnego podwyższenia przez gminę,

d) należy ustawowo sprecyzować obowiązki samorządu gminnego jako odpowiedzialnego faktycznie tylko za utrzymanie bazy materialnej szkół i placówek oświatowych.

Musimy być konsekwentni. Albo w Polsce zdecentralizowanej zgodnie z Konstytucją RP z dnia 2 kwietnia 1997 r. mamy mieć oświatę prawdziwie samorządową, albo świadomie wrócimy do modelu oświaty państwowej (czytaj: rządowej), z którym na papierze rozstaliśmy się z dniem 1 stycznia 1996 r.

Prezes Zarządu
Związku Gmin Śląska Opolskiego
Czesław Tomalik