Akty planowania przestrzennego realizujące Miejski Plan Adaptacji do Zmian Klimatu (MPA) mają uwzględniać wrażliwość miasta na czynniki narażenia, czyli ekspozycję na ekstremalne zjawiska pogodowe i ich skutki, a zasady zagospodarowania terenów powinny odpowiadać potrzebom budowania odporności miasta na skutki zmian klimatu. Jednak kluczowe znaczenie w procesie przystosowania miasta ma opracowanie takiej opcji adaptacji, która będzie odpowiedzią na rodzaj i skalę zagrożeń oraz ich skutków, która wynikać będzie z uwarunkowań środowiskowych i społecznych oraz możliwości organizacyjnych i finansowych miasta.

Planowanie przestrzenne opiera się na ustalonych procedurach i zasadach, obowiązujących przy sporządzaniu aktów planowania przestrzennego, które określa ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, zmieniona na mocy ustawy z dnia 7 lipca 2023 r. o zmianie ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (upzp) oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2023 poz. 1688). Wg obowiązujących przepisów kreowanie polityki przestrzennej gminy staje się przedmiotem strategii jej rozwoju lub strategii rozwoju ponadlokalnego. Zaś narzędziami tej polityki są:

- plan ogólny gminy, mający rangę prawa miejscowego, uchwalany obligatoryjnie dla całego obszaru gminy, który określa m.in.: strefy planistyczne oraz gminne standardy urbanistyczne, obszary uzupełnienia zabudowy i zabudowy śródmiejskiej,

- zintegrowany plan inwestycyjny (ZPI) – nowa forma planu miejscowego, stosowany dla dowolnych inwestycji, sporządzany na wniosek inwestora na podstawie umowy urbanistycznej zawierającej zobowiązania strony publicznej i inwestora,

- miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego zgodny z planem ogólnym.

Decyzje o warunkach zabudowy mogą być wydawane tylko dla obszarów uzupełniania zabudowy, co zahamuje lokalizowanie zabudowy w „szczerym polu” i zapewni zgodność funkcji, parametrów i wskaźników urbanistycznych z planem ogólnym gminy.

W procesie planowania przestrzennego bierze udział zespół specjalistów zajmujących się wieloma dyscyplina-mi, w tym gospodarką wodną, zasobami i ochroną środowiska. Dla adaptacji do zmian klimatu kluczowe znaczenie ma diagnoza stanu środowiska (w tym uwarunkowań klimatycznych) oraz przewidywane jego zmiany przedstawione w opracowaniu ekofizjograficznym sporządzanym na potrzeby aktów planowania przestrzenne-go.

Planowanie przestrzenne należy traktować jako główny instrument pozwalający integrować i wdrażać w przestrzeni miasta mechanizmy i działania adaptacyjne w różnych dziedzinach takich jak: gospodarka wodna, transport, budownictwo, ochrona przyrody, zarządzanie ryzykiem powodziowym.

Adaptacja do zmian klimatu wiąże się ze stosowaniem gminnych standardów gospodarowania przestrzenią i kształtowania zabudowy, zwłaszcza pod kątem ochrony środowiska. Na liście zagadnień, które należy uwzględnić w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym znalazły się takie, które wiążą się z adaptacją do zmian klimatu:

- potrzeby zrównoważonego rozwoju,

- wymagania ochrony środowiska, w tym gospodarowania wodami i ochrony gruntów rolnych i leśnych,

- wymagania ochrony zdrowia oraz bezpieczeństwa ludzi i mienia, a także potrzeby osób niepełnosprawnych,

- potrzeby interesu publicznego,

- potrzeby w zakresie rozwoju infrastruktury technicznej,

- potrzebę zapewnienia odpowiedniej ilości i jakości wody, do celów zaopatrzenia ludności,

- potrzeby zapobiegania poważnym awariom i ograniczania ich skutków dla zdrowia ludzkiego i środowiska.

Niezbędne jest także stosowanie innych dyspozycji zawartych m.in. w ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska oraz zawarte w upzp określające zakres planu ogólnego gminy i planu miejscowego.

Celem działań adaptacyjnych powinno być przystosowanie struktury przestrzennej miasta do przewidywanych zmian klimatu i związanych z nimi ekstremalnymi zjawiskami pogodowymi. Należy przy tym pamiętać, że przestrzeń jest nie tylko dobrem wspólnym, ale coraz częściej dobrem rzadkim, ograniczonym, a nawet zagrożonym. Przyczyną kurczenia się zasobów przestrzeni jest również słabe respektowanie zasady przezorności w planowaniu. Ograniczoność dostępnej przestrzeni pociąga za sobą spekulację, konkurencję i konflikty oraz obniżanie się jakości życia w mieście.

Pomiędzy zagospodarowaniem przestrzennym a zmianami klimatu oraz koniecznością adaptacji do nich wy-stępuje sprzężenie zwrotne. Skutki tych zmian prowadzą do zmniejszania się zasobów przestrzeni dostępnej dla różnych rodzajów prowadzonej lub planowanej działalności m.in. ze względu na zwiększone ryzyko powodziowe, wzrost ryzyka powstawania osuwisk, nasilenie procesów erozji wodnej i wietrznej, deficyt wody, pod-niesienie lub obniżenie poziomu wód gruntowych, wzrost temperatury powietrza i intensywności oraz po-wierzchni miejskiej wyspy ciepła, zmiany struktury gatunkowej ekosystemów i ryzyko utraty różnorodności biologicznej. Przestrzenny rozkład zjawisk będących skutkiem zmian klimatu przekłada się na sposób i możliwości zagospodarowania różnych terenów. Jeśli planowane zagospodarowanie miasta nie uwzględnia tych zjawisk to przyczynia się do pogłębiania się skutków zmian klimatu.

Jednym z podstawowych zadań planowania przestrzennego jest stosowanie rozwiązań służących zatrzymywaniu wody na obszarze miasta. Wdrożenie gospodarki wodnej naśladującej procesy występujące w naturze propaguje koncepcja miasta gąbki (ang. sponge city), według której miasto, tak jak gąbka, wchłania, a następnie magazynuje wodę, by następnie powoli ją oddać.

Podstawowym krokiem w dążeniu do tak postawionego celu jest wskazanie w strukturze przestrzennej miasta terenów, które tworzą system błękitno-zielonej infrastruktury (BZI), jako integralnej części struktury funkcjonalno-przestrzennej miasta, w tym elementów składających się na przestrzenie publiczne. Ochrona tego systemu polegać ma na ustaleniu dla tworzących go terenów takich zasad zagospodarowania, które zapewnią pełnienie ich podstawowej funkcji jako BZI i świadczenie usług ekosystemowych na rzecz miasta i jego mieszkańców. Niezbędne jest również wskazanie powiązań między terenami BZI wykorzystującymi tereny o różnym przeznaczeniu w tym wody powierzchniowe, ulice i place z dużym udziałem zieleni itp. W planie powinny znaleźć się ustalenia na temat sposobów kształtowania, utrzymania i odtwarzania terenów BZI oraz powiązań między nimi. Mogą one mieć formę zielonych alej, parków linearnych, zielonych torowisk, terenów osnowy biologicznej wzdłuż cieków i wokół zbiorników wodnych, ogrodów deszczowych, terenów z naturalną roślinnością, czyli tzw. enklaw zamierzonej dzikości. Sposób zagospodarowania tych terenów zależeć powinien od ich predyspozycji i cech.

Powszechnym zjawiskiem odczuwanym w miastach jest „miejska wyspa ciepła”. Ustalenia planów zagospodarowania mogą zapewnić układ zabudowy wspomagający właściwą wentylację miasta i komfort termiczny mieszkańców, a jednocześnie przeciwdziałać wzrostowi powierzchni takiej wyspy. Preferowanie w intensywnej zabudowie jasnych dachów i elewacji budynków, a na ulicach, placach i parkingach jasnych nawierzchni, może być także treścią ustaleń planistycznych.

Adaptacja do zmian klimatu to proces, w którego realizację zaangażowane są różne sektory i różni interesariusze. W planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym wszelkie ustalenia służące adaptacji odnoszą się do obszarów lub terenów, w których funkcjonują różne podmioty o różnych interesach (w tym mieszkańcy). W różnych rejonach miasta występują różne zjawiska będące efektem zmian klimatu – w niektórych rejonach zjawiska te kumulują się. Dlatego rozwiązania planistyczne nastawione na adaptację tworzą ramy do zastosowania indywidualnych środków i koncepcji przestrzennych, technicznych czy organizacyjnych.

Źródło informacji: IOŚ-PIB