Reżim odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych obejmuje prawidłowość zaciągania i realizacji zobowiązań angażujących środki publiczne, dochodzenie należności, sprawozdawczość budżetową, przeprowadzanie inwentaryzacji oraz dokonywanie wydatków ze środków publicznych. Szczególnym rodzajem wydatków publicznych są dotacje udzielone z budżetu państwa lub budżetów jednostek samorządu terytorialnego.

Ustawa odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych poświęciła wydatkowaniu dotacji dwa przepisy, tj. art. 8 obejmujący odpowiedzialność dotującego oraz art. 9 dotyczący odpowiedzialności beneficjenta dotacji.

Ustawa o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych określa pięć deliktów finansowych związanych z nieprawidłowym gospodarowaniem środkami pochodzącymi z dotacji. Należy do nich:
1. wydatkowanie dotacji niezgodnie z przeznaczeniem określonym przez udzielającego dotację;
2. nierozliczenie otrzymanej dotacji;
3. nieterminowe rozliczenie otrzymanej dotacji;
4. niedokonanie zwrotu dotacji w należnej wysokości;
5. nieterminowe dokonanie zwrotu dotacji.

Niezgodnie z przeznaczeniem

Zgodnie z definicją sformułowaną w ustawie o finansach publicznych dotacje są wydatkami budżetu państwa lub budżetów jednostek samorządu terytorialnego podlegającymi szczególnym zasadom rozliczania. Zakres odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansowej obejmuje wszystkie przewidziane przez ustawę o finansach publicznych rodzaje dotacji, wśród których podstawowe znaczenie mają dotacje celowe, dotacje podmiotowe przeznaczone na dofinansowanie działalności bieżącej ustawowo wskazanego podmiotu oraz dotacje przedmiotowe przeznaczone na dopłaty do określonych rodzajów wyrobów lub usług.

Wydatkowanie dotacji niezgodnie z przeznaczeniem określonym przez udzielającego dotację następuje przede wszystkim poprzez zapłatę za zrealizowane zadania, na które dotacja nie była udzielona albo realizację innych celów niż wskazane w przepisach stanowiących o sposobie udzielenia i rozliczenia dotacji. Ustalenie, czy dotacja została wydatkowana niezgodnie z przeznaczeniem, należy do obowiązków komisji orzekającej.

Wykorzystanie dotacji udzielonej z budżetu niezgodnie z przeznaczeniem nie stanowi naruszenia dyscypliny finansów publicznych, jeśli udzielający jej nie wydał decyzji określającej kwotę przeznaczoną do zwrotu oraz termin, od którego nalicza się odsetki. Taki obowiązek został nałożony na organ lub innego dysponenta części budżetowej, który udzielił dotacji art. 146 ustawy o finansach publicznych .

Po upływie terminu

Za dotację wydatkowaną niezgodnie z przeznaczeniem uważa się także – w świetle ugruntowanego orzecznictwa Głównej Komisji Orzekającej – dotację wykorzystaną po upływie terminu, na jaki została przyznana (z uwzględnieniem regulacji art. 157 ustawy o finansach publicznych). Wykorzystanie dotacji ze środków publicznych po upływie wyznaczonego terminu stanowi przekroczenie zakresu upoważnienia do dokonywania wydatków ze środków publicznych. „Dotacja celowa jest przeznaczona na określony cel i powinna być zrealizowana w wyznaczonym terminie. Jej wykorzystanie jest wydatkiem ze środków publicznych, a zatem granice upoważnienia do jego dokonania stanowi zakreślony termin i cel wykorzystania dotacji celowej.

Po upływie wyznaczonego terminu nie ma podstaw do dokonania z dotacji określonego wydatku, bowiem środki publiczne stanowiące dotację celową nie pozostają już w dyspozycji jednostki, która ją otrzymała. Dokonanie wydatku z takich środków i w okolicznościach wyżej opisanych jest przekroczeniem zakresu upoważnienia do dokonywania wydatków ze środków publicznych” .
Nie(rozliczenie) dotacji

Konsekwencją wykorzystania dotacji niezgodnie z przeznaczeniem jest także wykluczenie prawa otrzymania dotacji przez kolejne 3 lata, licząc od dnia stwierdzenia nieprawidłowego wykorzystania dotacji oraz obowiązek jej zwrotu wraz z odsetkami jak dla zaległości podatkowych.
Nierozliczenie otrzymanej dotacji lub nieterminowe rozliczenie tej dotacji (art. 9 pkt 2) dotyczy zaniechania przez beneficjenta dotacji realizacji obowiązków o charakterze formalnym. Szczegółowe zasady, tryb i terminy dokonywania rozliczeń wynikają z przepisów, przede wszystkim ustawy o finansach publicznych, lub umowy przyznającej dotację (por. art. 131 ust. 2 w zw. z art. 176 ust. 2 ustawy o finansach publicznych).

Zwrot dotacji

Naruszeniem dyscypliny finansów publicznych jest niedokonanie zwrotu dotacji w należnej wysokości lub nieterminowe dokonanie zwrotu dotacji. Obowiązek zwrotu dotacji otrzymanej z budżetu państwa, którego zaniechanie skutkuje odpowiedzialnością za naruszenie dyscypliny finansów publicznych, aktualizuje się w sytuacji, gdy beneficjent dotacji:
1) wykorzystał dotację niezgodnie z przeznaczeniem;
2) pobrał dotację nienależnie, tj. bez podstawy prawnej;
3) pobrał dotację w nadmiernej wysokości;
4) nie wykorzystał dotacji.

Zwrotowi do budżetu państwa oraz – z mocy art. 190 – do budżetu jednostki samorządu terytorialnego podlega ta część dotacji, która została wykorzystana niezgodnie z przeznaczeniem, nienależnie udzielona lub pobrana w nadmiernej wysokości (art. 145 ust. 4). Dotacjami nienależnymi są dotacje udzielone bez podstawy prawnej (art. 145 ust. 3 ufp), dotacjami pobranymi w nadmiernej wysokości są natomiast dotacje otrzymane z budżetu w wysokości wyższej niż określona w odrębnych przepisach, umowie lub wyższej niż niezbędna na dofinansowanie lub finansowanie dotowanego zadania (art. 145 ust. 2 ufp). Zwrotowi podlega również dotacja udzielona z budżetu państwa w części niewykorzystanej do końca roku budżetowego lub w terminie określonym w rozporządzeniu w sprawie wydatków niewygasających, wydanym na podstawie art. 157 ufp.

Sankcje karne skarbowe

Prawidłowość wydatkowania środków pochodzących z dotacji udzielonej z budżetu państwa bądź budżetu jednostki samorządu terytorialnego, oprócz reżimu odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych oraz sankcji budżetowych wynikających z ustawy o finansach publicznych (obowiązek zwrotu wraz z odsetkami) objęta jest również ochroną karną skarbową. Narażenie finansów publicznych na uszczuplenie poprzez nienależne pobranie lub niezgodne z prawem wykorzystanie dotacji stanowi przestępstwo skarbowe (art. 82 kodeksu karnego skarbowego).

Ludmiła Lipiec-Warzecha
Autorka jest radcą prawnym, wykładowcą z zakresu finansów publicznych.

Artykuł ukazał się w nr. 5/2008 biuletynu BDO Finanse Publiczne.