System płatniczy to ogół procesów oraz obsługujących je podmiotów, które umożliwiają obieg pieniądza i instrumentów finansowych na terenie kraju. Najważniejsze procesy obejmują rozliczenia pieniężne gotówkowe i bezgotówkowe, systemy kart płatniczych, rozliczenia i rozrachunki międzybankowe oraz systemy rozrachunków papierów wartościowych. Z kolei najważniejsze podmioty systemy płatniczego to: Narodowy Bank Polski, Ministerstwo Finansów, Komisja Nadzoru Finansowego, Europejski Bank Centralny, Krajowa Izba Rozliczeniowa SA oraz Grupa KDPW.  

Kryzys gospodarczy wywołany epidemią COVID-19 pokazał, jak ważne jest, by sprawnie funkcjonowały wszystkie elementy systemu płatniczego. Przypominamy, kto za co odpowiada w systemie płatniczym w Polsce.

System płatniczy umożliwia przepływ środków finansowych w kraju. Kluczowym podmiotem w tym systemie jest Narodowy Bank Polski. W myśl ustawy o Narodowym Banku Polskim do zadań banku centralnego należy m.in. organizowanie rozliczeń pieniężnych, regulowanie płynności banków oraz ich refinansowanie czy prowadzenie bankowej obsługi budżetu państwa. NBP przysługuje także wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych Rzeczypospolitej Polskiej.

NBP pełni w systemie płatniczym funkcję regulatora - wydaje regulacje przeznaczone najczęściej dla banków. Chodzi o zarządzenia prezesa NBP (np. zarządzenie Prezesa NBP nr 30/2017 określające sposób przeprowadzania rozliczeń międzybankowych i rozrachunków międzybankowych) czy uchwały zarządu NBP (np. uchwała Zarządu NBP nr 9/2013 w sprawie warunków otwierania i prowadzenia rachunków banków przez Narodowy Bank Polski).

Niezwykle ważną funkcją NBP związaną z usługami płatniczymi jest rola operacyjna czyli obsługa rachunków bieżących banków oraz przeprowadzanie rozrachunków międzybankowych. NBP prowadzi system płatności SORBNET - umożliwia on szybki i nieodwołalny rozrachunek transakcji dokonywanych na rynkach międzybankowych.

Ponadto NBP realizuje wiele zadań nadzorczych w zakresie systemu płatniczego: wydaje zezwolenia na uruchamianie nowych systemów płatności, ocenia zasady działania poszczególnych systemów, zbiera dane statystyczne, a także wydaje zalecenia w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości stwarzających ryzyko dla określonego systemu.

Można także powiedzieć, że NBP pełni rolę katalizatora zmian. „Rola katalizatora zmian polega na oddziaływaniu NBP na funkcjonowanie instytucji i podmiotów istotnych dla systemu płatniczego w inny sposób niż za pośrednictwem sprawowania funkcji regulacyjnej, operacyjnej i nadzorczej. Przejawia się ona m.in. w inicjowaniu lub wspieraniu działań wielu innych podmiotów i instytucji w zakresie systemu płatniczego. Służy temu przede wszystkim działalność Rady ds. Systemu Płatniczego oraz współpraca z innymi podmiotami” – czytamy w raporcie „System płatniczy w Polsce”, opracowanym przez Departament Systemu Płatniczego NBP.

W sprawach związanych z funkcjonowaniem systemu płatniczego NBP współpracuje m.in. z Ministerstwem Finansów oraz Komisją Nadzoru Finansowego.

Ministerstwo Finansów

Ministerstwo Finansów to część administracji rządowej. Zajmuje się m.in. przygotowaniem regulacji prawnych poszczególnych sektorów rynku finansowego (a więc rynku, na którym zawierane są transakcje kupna i sprzedaży różnych form kapitału), w tym m.in. systemu płatniczego. Od 2006 r. przy ministrze finansów funkcjonuje Rada Rozwoju Rynku Finansowego; w jej skład wchodzi m.in.: prezes NBP. Rada projektuje i opiniuje regulacje dotyczące rynku finansowego.

Komisja Nadzoru Finansowego

Komisja Nadzoru Finansowego sprawuje nadzór nad infrastrukturą rynku finansowego oraz nad jej uczestnikami, a więc m.in. nad bankami, instytucjami płatniczymi, biurami usług płatniczych, instytucjami pieniądza elektronicznego czy spółdzielczymi kasami oszczędnościowo-kredytowymi.

Celem tego nadzoru jest zapewnienie stabilności i bezpieczeństwa rynku finansowego, w tym także systemu płatniczego. To KNF czuwa nad prawidłowym funkcjonowaniem instytucji płatniczych, tak by pieniądze były bezpieczne.

Europejski Bank Centralny

Na kształt i funkcjonowanie polskiego systemu płatniczego ma także wpływ Europejski Bank Centralny. Zgodnie z Traktatem o funkcjonowaniu Unii Europejskiej ma on uprawnienia konsultacyjne w procesie stanowienia prawa krajowego, choć jego opinie nie są wiążące. Działania i standardy wypracowywane przez EBC stanowią istotny punkt odniesienia dla działań NBP.

Krajowa Izba Rozliczeniowa SA

Krajowa Izba Rozliczeniowa SA to kluczowy podmiot infrastruktury polskiego systemu płatniczego. Jej akcjonariuszami są: NBP, niektóre banki i Związku Banków Polskich. Do jej zadań należy m.in.: zapewnianie rozliczeń międzybankowych w złotych i euro oraz świadczenie usług wspierających płatności bezgotówkowe, m.in. kartowe, mobilne, internetowe oraz płatności faktur.

Grupa Kapitałowa KDPW

Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych (KDPW) to instytucja odpowiedzialna za prowadzenie i nadzorowanie depozytu papierów wartościowych oraz systemu rozrachunku transakcji zawieranych w obrocie instrumentami finansowymi. Akcjonariuszami spółki są w równych częściach: Skarb Państwa, GPW SA i NBP.

Na podstawie opracowania NBP „System płatniczy w Polsce”, opublikowanego w grudniu 2019 r.