Główny Urząd Statystyczny opublikował analizę zróżnicowania i stopnia rozwoju gospodarczego oraz poziomu życia na obszarach wiejskich w Polsce w latach 2015-2022.  Z raportu wynika, że obszary wiejskie w 2022 r. zajmowały 93% powierzchni kraju i były zamieszkane przez 40% ludności Polski. Oznacza to, że w porównaniu z 2015 r. na terenach tych przybyło ok. 6 tys. mieszkańców (przy spadku liczby ludności w miastach o 677 tys. osób). 

Zdaniem autorów opracowania na wzrost ten wpływ miały dwa czynniki, tj. dodatnie saldo migracji notowane w latach 2015–2022 oraz dodatni przyrost naturalny w latach 2016–2018. W 2022 r. w odniesieniu do 2015 r. w większości województw notowany był ubytek ludności wiejskiej, z wyjątkiem pomorskiego, dolnośląskiego, wielkopolskiego, małopolskiego, mazowieckiego i śląskiego. Z kolei największy spadek liczby ludności miał miejsce w województwie opolskim. 

Analiza potencjału demograficznego wskazuje na relatywnie korzystną strukturę wiekową ludności wiejskiej. W 2022 r. na 100 mieszkańców obszarów wiejskich w wieku produkcyjnym przypadało 67 osób w wieku nieprodukcyjnym (w miastach – odpowiednio 72 osoby). Mieszkańcy wsi, w porównaniu z mieszkańcami miast, byli młodsi – mediana wieku wyniosła 40,8 wobec 43,3. Jednak w ostatnich latach występowały niekorzystne trendy w tym zakresie. Zarówno w przypadku ludności wsi, jak i miast mediana wieku ludności w porównaniu z 2015 r. wzrosła o blisko 3 lata. 

Coraz mniej wiejskich podstawówek  

Ważnym zagadnieniem w odniesieniu do obszarów wiejskich jest dostęp do usług publicznych (w tym m.in. edukacyjnych i zdrowotnych). Na wsi dostępność edukacji przedszkolnej była znacznie niższa niż w miastach. W roku szkolnym 2022/23 liczba dzieci w wieku 3–6 lat objętych opieką w placówkach wychowania przedszkolnego na 1000 dzieci w wieku 3–6 lat na wsi wyniosła 712 (wobec 1141 w miastach). 

Autorzy opracowania zwrócili uwagę, że w porównaniu z rokiem szkolnym 2015/16 wzrost wartości wskaźnika był mniejszy na obszarach wiejskich niż w miastach. 

Z kolei zmniejszająca się systematycznie populacja uczniów szkół podstawowych na wsi wpływała na zamykanie kolejnych placówek kształcących na tym poziomie. Ich liczba w roku szkolnym 2022/23 na obszarach wiejskich była mniejsza o 6,6% w porównaniu z rokiem szkolnym 2015/16 (tj. o 562 placówki). 

Istotnym aspektem wpływającym na atrakcyjność terytorialną jest dostępność do usług w zakresie opieki zdrowotnej. W 2022 r. na obszarach wiejskich funkcjonowało 4,6 tys. przychodni, tj. o 1,9% mniej niż w 2015 r. Udzielono także mniej porad w ambulatoryjnej opiece zdrowotnej (o 2,0%). Zmalała również liczba aptek ogólnodostępnych i punktów aptecznych z 3,4 tys. w 2015 r. do 3,0 tys. w 2022 r. 

W analizowanym okresie na obszarach wiejskich widoczny był znaczny wzrost liczby obiektów i powierzchni zieleni ogólnodostępnej (w tym parków i zieleńców), typowych dla terenów miejskich. Jednocześnie, notowany był wzrost ilości ścieków i odpadów komunalnych wytworzonych przez gospodarstwa domowe na wsi (w tym samym okresie w miastach nastąpił ich spadek).

Struktura dochodów gmin wiejskich

Z raportu GUS wynika, że w latach 2015–2022 dochody budżetów gmin wiejskich wzrosły prawie dwukrotnie. Wzrost ten był wyższy niż w gminach miejskich (bez miast na prawach powiatu). Autorzy analiza wskazali jednak, że wzrost dochodów budżetów gmin wiejskich był mniejszy niż wzrost ich wydatków. 

W 2022 r. większość gmin wiejskich odnotowała ujemny wynik budżetu, podczas gdy w 2015 r. był on dodatni.

Dochody własne budżetów gmin wiejskich w 2022 r. tworzyły przede wszystkim dochody z tytułu udziału we wpływach z podatku dochodowego od osób prawnych i osób fizycznych stanowiących dochód budżetu państwa (41,8%, tj. 13,4 mld zł), w których przeważały wpływy z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych. Drugim pod względem wielkości udziału był podatek od nieruchomości, który stanowił 19,9% (6,4 mld zł) dochodów własnych gmin wiejskich. Kolejną pozycję w dochodach własnych gmin wiejskich stanowiły wpływy z usług wynoszące w 2022 r. 4,0%, tj. 1,3 mld zł. Dochody z majątku w dochodach własnych gmin wiejskich stanowiły 3,4% (1,1 mld zł), a z tytułu podatku rolnego – 3,2% (1,0 mld zł). 

W porównaniu z 2015 r., we wszystkich rodzajach gmin w dochodach własnych zmalały udziały podatku od nieruchomości, podatku rolnego oraz wpływy z usług. W gminach wiejskich zmalały także dochody z tytułu udziału we wpływach z podatku dochodowego od osób prawnych i osób fizycznych. W gminach miejsko-wiejskich i miejskich wystąpił wzrost udziału tych dochodów. Z kolei w gminach wiejskich miał miejsce wzrost dochodów z majątku, w gminach miejsko-wiejskich i miejskich nastąpił w tym czasie spadek tego odsetka.

mp/