Jak przypomina autor opracowania dr Dawid Sześciło z Wydziału Prawa UW, raport ma obejmować podsumowanie działalności wójta, starosty, czy marszałka w roku poprzednim, w szczególności realizację polityk, programów i strategii, uchwał rady (sejmiku) oraz budżetu obywatelskiego. Rada będzie mogła dookreślić szczegółowe wymogi dotyczące raportu. Raport powinien być rozpatrywany na sesji, na której podejmowana jest uchwała w sprawie udzielenia lub nieudzielenia absolutorium, a więc łącznie z dyskusją nad wykonaniem budżetu. 

Ustawa obliguje do przeprowadzenia w czasie sesji debaty nad raportem, do której oprócz radnych dopuszczono również mieszkańców. Oznacza to wprowadzenie po raz pierwszy do polskiego ustawodawstwa samorządowego formuły wysłuchania publicznego. Do głosu będą dopuszczeni mieszkańcy, których zgłoszenia zbiorą wymaganą liczbę podpisów, co najmniej 20 w gminie do 20 tys. mieszkańców i co najmniej 50 w pozostałych gminach.

Obowiązek raportowania wszedł w życie z początkiem obecnej kadencji samorządów. Pierwsze raporty mają zostać przedstawione przez wójtów (burmistrzów, prezydentów miast, zarządy powiatów i województw) radom do końca maja. 

Jak czytamy w opracowaniu, raport o stanie samorządu nie powinien być tylko sprawozdaniem z działalności w poprzednim roku. Dla mieszkańców najbardziej interesujące będzie osadzenie tych działań w kontekście ogólnej sytuacji gminy, powiatu czy województwa. Raport powinien rzetelnie i kompleksowo informować o jakości życia i poziomie rozwoju danego samorządu, wskazywać mocne strony i problemy do rozwiązania w każdej sferze, za którą samorząd danego szczebla odpowiada lub ma na nią jakiś wpływ.

Punktem wyjścia dla opisu działań i problemów, a także zdefiniowania priorytetów na przyszłość powinny być liczby i wskaźniki, jednak raport nie może być wyłącznie zestawieniem „suchych” danych. Wówczas jego wartość ograniczałaby się do zebrania i przedstawienia danych, które można już dziś pozyskać z systemu statystyki publicznej, np. poprzez GUS-owski Bank Danych Lokalnych. Potrzebne jest omówienie zaprezentowanych danych i przedstawienie przez organ wykonawczy ich interpretacji (czyli tego, co z nich wynika), a także planów i zamierzeń związanych z tymi danymi. Interpretacja danych przedstawiona przez organ wykonawczy powinna być kluczowym punktem dyskusji nad raportem.

Dr Sześciło zwraca uwagę na nastawienie na rezultaty. Wśród wskaźników i danych ilościowych powinny dominować te, które informują o efektach działania samorządu dla jakości życia obywateli, tj. pokazują progres lub regres w zakresie zaspokajania ich potrzeb. Czasami jednak wartościowe i przydatne w dyskusji będą te dane, które jedynie opisują pewien obszar zadań samorządowych czy informują o kosztach jego
funkcjonowania. Jako przykład podaje sferę oświaty, w której wskaźnikiem pokazującym efekty działań samorządu mogą być wyniki egzaminów maturalnych. Warto przy tym mieszkańcom i radnym pokazać także dane określające liczbę uczniów w szkołach samorządowych i prywatnych, aby dać asumpt do dyskusji na temat jakości oświaty samorządowej.

Wprawdzie ustawa ogranicza zakres raportu do opisania działań podjętych w poprzednim roku, ale większość informacji na temat stanu danego samorządu będzie służyć jako wartościowa podstawa do dyskusji tylko wtedy, gdy będzie przedstawiona w formie zestawienia wieloletniego. Dzięki temu mieszkańcy i radni otrzymają informację na temat postępu/regresu i trendów w danej dziedzinie - wskazuje autor opracowania.

W niektórych obszarach wartościowe wnioski może przynieść zestawienie danych z konkretnej jednostki samorządu terytorialnego z informacjami o innych samorządach, np. o sąsiednich gminach. Np. podając informację na temat cen wody czy biletów komunikacji miejskiej, można te dane zestawić z cenami w innych samorządach o podobnej wielkości lub w sąsiednich gminach. Z tych danych nie należy jednak wyciągać pochopnych wniosków. Wyższe ceny mogą być bowiem uzasadnione np. zwiększonymi inwestycjami, a także lepszą jakością i dostępnością danej usługi publicznej.

Na poziomie gminy w szczególności obszarów odpowiedzialności samorządu jest bardzo wiele. Omówienie ich wszystkich w sposób kompleksowy każdego roku może być nierealistyczne. Warto rozważyć koncentrację na najważniejszych obszarach lub co rok modyfikować obszary, które są omawiane w sposób bardziej pogłębiony - rekomenduje dr Sześciło.

W materiale dostępnym pod adresem: https://www.batory.org.pl/wp-content/uploads/2019/07/Jak-przygotowac-raporto-stanie-samorzadu.pdf można znaleźć także przykładowe informacje, które powinny być uwzględnione w raporcie, w poszczególnych obszarach aktywności JST.

woj/