Proponowane zmiany doprecyzowują zadania młodzieżowych rad, uwzględniając przy tym monitorowanie realizacji strategii polityki gminy na rzecz młodzieży (jeżeli została ona uchwalona). W projekcie zakłada się też rozszerzenie możliwości powoływania młodzieżowych rad. W gronie podmiotów uprawnionych do złożenia wniosku o utworzenie rady na podstawie zmienionych przepisów znajdują się: co najmniej 1/5 ustawowego składu rady gminy; wójt; a także zainteresowane środowiska, w tym także uczniowie i studenci szkół oraz uczelni z terenu danej gminy.

Projekt zakłada znaczne wzmocnienie ram prawnych funkcjonowania młodzieżowych rad gmin, ułatwienie możliwości ich powoływania i funkcjonowania oraz rozszerzenie ich kompetencji łącznie z podejmowaniem inicjatywy uchwałodawczej. Proponowane zmiany nakładają na władze gmin obowiązek konsultowania z młodzieżą treści statutu młodzieżowej rady gminy oraz wprowadzają obowiązek uregulowania w tym statucie zasad powoływania i odwoływania opiekuna młodzieżowej rady gminy oraz charakter współpracy między nim, a młodzieżową radą. Rada gminy ma obowiązek wspierania funkcjonowania młodzieżowej rady m.in. poprzez udzielenie młodzieżowej radzie gminy prawa do wykorzystywania zasobów gminy oraz niezbędnego wsparcia merytorycznego, technicznego czy finansowego, w celu realizacji jej inicjatyw.

Jak napisano w uzasadnieniu projektu „Ustawy o zmianie ustawy o  samorządzie gminnym, ustawy o samorządzie powiatowym, ustawy o samorządzie województwa oraz niektórych innych ustaw”, w aktualnym stanie prawnym kwestie związane z funkcjonowaniem młodzieżowych  rad przy jednostkach samorządu terytorialnego zostały uwzględnione jedynie w ustawie o samorządzie gminnym z dnia 8 marca 1990 r. dzięki wprowadzonej w 2001 roku nowelizacji umożliwiającej powoływanie młodzieżowych rad gminy. Brak jest regulacji prawnych dla działalności młodzieżowych rad przy samorządzie powiatowym czy przy samorządzie województwa, co powinno zostać zmienione na mocy proponowanych zmian (część powiatów lub województw zdecydowało się powołać takie gremia aktami prawa miejscowego).

Autorzy projektu zwracają uwagę, że dotychczas istniejące przepisy ograniczają zarówno możliwości powoływania rad jak i zacieśniają ich zadania oraz kompetencje do wąskiej funkcji organu konsultacyjnego, zaś przepisy obecnego art. 5b są bardzo ogólne i pozostawiają szerokie możliwości ich interpretacji, utrudniając młodzieżowym radom gmin realne reprezentowanie środowisk młodzieżowych przed organami gminy oraz podejmowanie szeroko pojmowanych inicjatyw na rzecz społeczności lokalnej. Ograniczenia te szczególnie mocno dały się odczuć w trakcie pandemii COVID-19, kiedy to większość młodzieżowych rad była zmuszona zawiesić działania.

Wyszczególnione w projekcie cele proponowanych regulacji to przede wszystkim: uwzględnienie funkcjonowania młodzieżowych rad przy samorządzie powiatowym oraz przy samorządzie województwa, instytucjonalne wzmocnienie młodzieżowych rad przy jednostkach samorządu terytorialnego, zapewnienie młodzieżowym radom przy JST sprawniejszego funkcjonowania przy możliwości zwiększenia oddziaływania na lokalne społeczności oraz wprowadzenie zmian w przepisach regulujących możliwość powoływania oraz funkcjonowania młodzieżowych rad.

Główną ideą przedstawionej nowelizacji ma być zwiększenie partycypacji obywatelskiej młodych ludzi na poziomie lokalnym poprzez efektywniej działające rady młodzieżowe. Dzięki ich aktywności przedstawiciele młodego pokolenia zyskują doświadczenie publiczne i społeczne, a także umiejętność analizy problemów lokalnych. Co więcej, wzmocnienie młodzieżowych rad przysłuży się zwiększeniu poziomu edukacji obywatelskiej młodych osób, które w większym zakresie będą reprezentowane przez takie gremia na forum publicznym. Oznaczać to też będzie pobudzenie idei samorządności wśród młodzieżowych przedstawicieli danej wspólnoty lokalnej.

Proponowane zmiany stanowią również odpowiedź na zapisy przyjętej w listopadzie 2018 roku, Strategii Unii Europejskiej na rzecz młodzieży na lata 2019-2027, której jednym z celów jest wspieranie udziału osób młodych w życiu obywatelskim i demokratycznym.

Możliwość tworzenia młodzieżowych rad gminy stworzyła w 2001 roku nowelizacja ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym. Od tamtej pory w Polsce powstało ponad 500 młodzieżowych rad gmin.

mam/