Rola Narodowego Banku Polskiego

Zgodnie z Konstytucją RP w Polsce za wartość polskiego złotego odpowiada Narodowy Bank Polski. Podstawowym celem jego działalności jest utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rządu (art. 3 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim).

Instrumentami, które pomagają NBP w walce z inflacją są: operacje otwartego rynku, kształtowanie stopy rezerw obowiązkowych oraz stopy redyskontowej.

Narodowy Bank Polski od 1998 r. stosuje strategię bezpośredniego celu inflacyjnego. Od początku 2004 r. ciągły cel inflacyjny wynosi 2,5 proc. z możliwością odchylenia do 1 punktu procentowego w górę lub w dół. Oznacza to, że roczny wskaźnik CPI (Consumer Price Index)  powinien w każdym miesiącu znajdować się jak najbliżej 2,5 proc.

Warto jednak pamiętać, że oddziaływanie banku centralnego na inflację nie jest natychmiastowe. Na to, by w reakcji na zmianę stóp procentowych mogły zajść wszystkie dostosowania gospodarcze, prowadzące ostatecznie do zmiany inflacji, potrzebny jest czas. Badania wskazują, że zwykle maksymalna reakcja inflacji ujawnia się z opóźnieniem od 1 roku do 2 lat.

Czynniki inflacji

Decyzje banku centralnego są tylko jednym z czynników wpływających na poziom inflacji. Przykładami innych takich zjawisk są np. wahania ceny ropy i gazu / surowców na rynkach światowych, wielkość zbiorów w rolnictwie, podejmowane przez władze państwowe decyzje dotyczące poziomu cen regulowanych administracyjnie, istotne zawirowania polityczne bądź klęski żywiołowe.

Działania polityki pieniężnej, mające na celu utrzymanie stabilności cen, wywierają krótko- i średniookresowy wpływ na sferę realną gospodarki, w tym m.in. na tempo wzrostu gospodarczego. W szczególności  wysokie stopy procentowe mogą doprowadzić do obniżenia dynamiki PKB i wzrostu bezrobocia.

Jeśli stopy procentowe są wysokie, przedsiębiorcy i gospodarstwa domowe mniej chętnie sięgają po kredyty. Oznacza to jednak również rezygnację z całego szeregu wydatków, przede wszystkim inwestycyjnych, które finansowane są zazwyczaj kredytem. Mniejsze inwestycje i zakupy dóbr trwałego użytkowania oraz ogólne zmniejszenie ilości pieniędzy na rynku, mogą oznaczać gorszą koniunkturę gospodarczą.

Odwrotnie, w przypadku jeśli bank centralny obniża swoje stopy procentowe, pieniędzy na rynku przybywa. Ułatwia to sprzedaż i wzrost produkcji. Jeśli jednak pieniędzy na rynku jest za dużo, pojawia się ryzyko inflacji.

Polityka fiskalna

Polityka fiskalna to decyzje rządu na temat wielkości i struktury wydatków publicznych, źródeł ich sfinansowania (w tym zwłaszcza wysokości i struktury dochodów podatkowych) oraz deficytu budżetowego.

Celem polityki fiskalnej jest przede wszystkim dostarczanie dóbr publicznych i zagwarantowanie finansowania niezbędnych wydatków państwa. Tradycyjnie uważa się, że w drugiej kolejności celem polityki fiskalnej może być też eliminacja nadmiernych wahań rozwoju gospodarczego w krótkim i średnim okresie.

Często politykę fiskalną określa się też mianem polityki budżetowej, gdyż państwo oddziałuje na gospodarkę poprzez budżet państwa.

Budżet państwa to z kolei plan finansowy określający dochody i wydatki państwa związane z prowadzoną przez państwo polityką gospodarczą i społeczną, sporządzany na okres l roku. Plan ten dotyczy zarówno działalności władz centralnych - budżet centralny, jak i władz lokalnych - budżety lokalne oraz ubezpieczeń społecznych.

Wynik budżetu państwa, czyli różnica pomiędzy dochodami a wydatkami (saldo), może mieć postać nadwyżki (dochody są większe niż wydatki), deficytu (wydatki są większe od dochodów) lub równowagi (wydatki są równe dochodom).

Co może państwo

Do podstawowych kategorii dochodów budżetowych zalicza się podatki, cła, opłaty administracyjne pobierane przez państwo (np. opłaty skarbowe, notarialne, sądowe itp.). Najwięcej wpływów zapewniają państwu podatki - pobierane przez państwo przymusowo, bezzwrotnie i nieodpłatnie w formie świadczeń pieniężnych.

Miernikiem zaangażowania państwa w gospodarkę przy pomocy budżetu jest tzw. stopa redystrybucji, czyli procentowy udział wydatków budżetowych w stosunku do PKB. Im wyższa wartość tej stopy, tym państwo szerzej ingeruje w procesy gospodarcze i tym skłonność podmiotów prywatnych do inwestowania mniejsza. Zjawisko to nazywane jest efektem wypierania wydatków prywatnych przez wydatki publiczne.

Państwo ma możliwość oddziaływania na koniunkturę przy pomocy zrównoważonego budżetu. "Nadmierny optymizm" działania mnożnika wydatków rządowych jest tu "ostudzony" działaniem mnożnika podatkowego i potrzebą posiadania środków na zwiększone wydatki, co w efekcie daje pożądany efekt w postaci wzrostu produktu krajowego. W tej sytuacji można mówić o działaniu mnożnika zrównoważonego budżetu, które objawia się tym, że z równoczesnym wzrostem wydatków rządowych i podatków wzrasta produkt krajowy.

Należy przy tym zaznaczyć, że mnożnik zrównoważonego budżetu wynosi 1 tylko w prostym modelu Keynsowskim. Wielkość mnożnika wydatków rządowych jest przedmiotem sporu w ekonomii i niektórzy twierdzą nawet, że jest on ujemny.