Rzecznik Praw Obywatelskich zgłosił się do Ministerstwa Edukacji Narodowej z pytaniem w sprawie podręczników dla mniejszości narodowych i etnicznych. Jak wyjaśniło Biuro Rzecznika, mniejszości narodowe od lat składają skargi, z których wynika, że mierzą się oni z brakiem podręczników i innych materiałów edukacyjnych dostosowanych do ich potrzeb. Problem był omawiany m.in. na Komisji Wspólnej Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych oraz Komisji Mniejszości Narodowych i Etnicznych Sejmu. 

„Prowadzi to do wniosku, że obecny system wydawania podręczników oraz innych materiałów edukacyjnych do nauczania języków mniejszości narodowych i etnicznych, języka regionalnego oraz innych przedmiotów służących zachowaniu tożsamości mniejszości nie stwarza dogodnych warunków umożliwiających zapewnienie niezbędnych potrzeb edukacyjnych mniejszości” – czytamy w komunikacie RPO.

W związku z powyższym Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił się do Ministra Edukacji z prośbą o udzielenie informacji na temat podejmowanych i planowanych działań dla zapewnienia uczniom z mniejszości narodowych i etnicznych dostępu do podręczników i innych materiałów edukacyjnych. Rzecznik poprosił też o informacje o wysokości środków przeznaczonych od 2022 do 2024 r. na dofinansowanie podręczników i materiałów edukacyjnych dla tych grup uczniów wraz z wykazem pozycji.

Odpowiedzi na pytanie RPO udzieliła wiceministra edukacji Katarzyna Lubnauer, która przypomniała, że wolność zachowania i rozwoju własnego języka, zachowania obyczajów i tradycji oraz rozwoju własnej kultury przez mniejszości narodowe i etniczne jest zagwarantowana w Konstytucji, a obecne rozwiązania prawno-organizacyjne odpowiadają standardom określonym w Europejskiej Karcie języków regionalnych lub mniejszościowych, Konwencji Ramowej o ochronie mniejszości narodowych i etnicznych, Ustawie o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym i Ustawie o systemie oświaty.

Jednocześnie wiceministra przypomniała, że podstawową formą ochrony języka, umożliwiającą jego zachowanie i rozwój, jest zapewnienie nauczania go jako języka ojczystego, czyli nauczanie z uwzględnieniem tych elementów, które są istotne dla budowania i podtrzymywania tożsamości językowej i kulturowej społeczności mniejszościowej.

„Polski system oświaty zapewnia tę możliwość, powierzając prawo korzystania z niej rodzicom. Do rodziców należy decyzja, czy chcą, aby szkoła zapewniła ich dziecku możliwość nauki języka (lub w języku), będącego dla niego językiem ojczystym) oraz dodatkowe zajęcia podtrzymujące jego tożsamość narodową lub etniczną” – wyjaśniła wiceministra.

Katarzyna Lubnauer poinformowała, że nauczanie języka mniejszości, języka regionalnego, własnej historii i kultury oraz geografii państwa, z którego obszarem kulturowym utożsamia się mniejszość narodowa, odbywa się na podstawie programów nauczania dopuszczonych do użytku w szkole przez dyrektora szkoły, a nauczyciel może zdecydować o realizacji zajęć z zastosowaniem lub bez zastosowania podręcznika. W przypadku wyboru podręcznika do realizacji programu nauczania, wybór ten jest dokonywany spośród książek dopuszczonych do użytku szkolnego.

W odpowiedzi na pytanie RPO dot. działań podejmowanych przez Ministra Edukacji, Katarzyna Lubnauer wyjaśniła, że Minister jedynie dopuszcza do użytku podręczniki i nie inicjuje działań związanych z ich opracowaniem.

Mimo to, jak podkreśliła ministra, ze względu na wysoką cenę jednostkową podręczników dla mniejszości, resort finansuje wszystkie koszty związane z przygotowaniem, opracowaniem i wydaniem podręczników i książek pomocniczych przeznaczonych do kształcenia uczniów deklarujących przynależność do mniejszości narodowych i etnicznych oraz społeczności posługującej się językiem regionalnym. 

„Zgodnie z ustalonymi przez MEN zasadami, w pierwszej kolejności finansowane są podręczniki do nauczania języka mniejszości narodowej, historii i kultury oraz geografii państwa, z którego obszarem utożsamia się mniejszość narodowa, w drugiej kolejności finansowane są książki pomocnicze” – wyjaśniła wiceministra, dodając, że ze względu na ilość wniosków resort nie jest w stanie sfinansować wydania wszystkich książek zgłaszanych przez środowiska mniejszościowe.

„Sfinansowane przez MEN podręczniki i książki pomocnicze są przekazywane nieodpłatnie do właściwych kuratoriów oświaty, a następnie do bibliotek szkolnych lub międzyszkolnych zespołów nauczania, zgodnie z zapotrzebowaniem zgłoszonym przez dyrektorów szkół” – napisała Katarzyna Lubnauer.

Wśród innych działań realizowanych przez ministerstwo na rzecz wsparcia edukacji uczniów z mniejszości narodowych i etnicznych wiceministra wskazała podpisanie umowy między resortem a Katolickim Uniwersytetem Lubelskim im. Jana Pawła II na opracowanie elektronicznej wersji podręcznika do języka ukraińskiego dla uczniów należących do ukraińskiej mniejszości narodowej dla liceum i technikum. Poszczególne części podręcznika były przygotowywane sukcesywnie, w latach 2020-2022. 

Jednocześnie Katarzyna Lubnauer wyjaśniła, że „ewentualne wprowadzenie do systemu prawnego nowego rozwiązania, polegającego na zobowiązaniu ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania do pełnienia roli wydawcy podręczników dla społeczności mniejszościowych, wymagałoby istotnych zmian w obowiązkach i uprawnieniach ministra, w tym zapewnienia odpowiednich kadr, a także możliwości prawnych i organizacyjnych do realizacji zadania, znacznie wykraczającego poza obecnie realizowane obowiązki w obszarze zapewnienia dostępu do podręczników”.

Dodatkowo, jak stwierdziła Katarzyna Lubnauer, w dyskusji nad potrzebą wprowadzenia zmian systemu zapewniania dostępu do podręczników i materiałów edukacyjnych uczniom z mniejszości narodowych i etnicznych konieczne jest wysłuchanie opinii wszystkich tych środowisk. Zdaniem wiceministry ta  kwestia powinna być omówiona na posiedzeniu Komisji Wspólnej Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych.

W odpowiedzi na pytania RPO Katarzyna Lubnauer przekazała też informację o sfinansowaniu w latach 2022-2024 podręczników i książek pomocniczych przeznaczonych dla mniejszości narodowych, etnicznych oraz społeczności posługującej się językiem regionalnym. Całą odpowiedź wraz z informacją o przeznaczonych środkach zamieszczamy w poniższym załączniku.

mc/

Czytaj też:

Problem z podręcznikami dla mniejszości narodowych i etnicznych. Interweniuje RPO