1. Wprowadzenie
Gmina jako jednostka samorządu terytorialnego jest podmiotem podlegającym prawu publicznemu. Stąd jej szczególna pozycja jako podatnika podatku VAT. W zakresie bowiem czynności oraz transakcji, w których uczestniczy ona jako organ publiczny i w związku z którymi pobiera opłaty i należności, jest traktowana jako niepodatnik podatku VAT. W sytuacji jednak, w której gmina zawiera umowy cywilnoprawne, musi być traktowana jako podatnik podatku VAT. I to nawet wówczas, gdy czyni to wykonując zadania publiczne. Dotyczy to także gminnych jednostek organizacyjnych: zakładów budżetowych, jednostek budżetowych czy też gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych. One też mogą być odrębnymi podatnikami podatku VAT i mogą zawierać umowy cywilnoprawne.

2. Podjazd dla osób niepełnosprawnych
Czy podlega odliczeniu podatek VAT naliczony od inwestycji polegającej na wykonaniu przez starostwo powiatowe podjazdu dla osób niepełnosprawnych oraz ułożeniu kostki brukowej na drodze dla pieszych prowadzącej do budynku internatu na terenie zespołu szkół oraz do hali sportowej w ramach projektu „Likwidacja barier architektonicznych utrudniających dostęp do internatu oraz nowo wybudowanej hali sportowej”?
Inwestycja polegająca i mająca na celu likwidację barier architektonicznych utrudniających osobom niepełnosprawnym dostęp do internatu oraz nowo wybudowanej hali sportowej służy celom publicznym. Jest to zatem zadanie z zakresu realizowanych zadań nałożonych odrębnymi przepisami prawa (ustawy o samorządzie powiatowym), dla realizacji których powiat został powołany. A zatem, w zakresie realizacji tych zadań nie uznaje się organu władzy publicznej (starostwa powiatowego) za podatnika podatku VAT (art. 15 ust. 6 ustawy o VAT). Skoro w danym zakresie działań (tu realizacji inwestycji na rzecz osób niepełnosprawnych) nie uznaje się danego podmiotu prawa publicznego za podatnika, to nie przysługuje mu prawo odliczenia podatku VAT od wydatków poniesionych na realizację zadania, jakim jest wykonanie przez starostwo powiatowe podjazdu dla osób niepełnosprawnych oraz ułożenie kostki brukowej na dojściu do budynku internatu na terenie zespołu szkół oraz do hali sportowej.

3. Inkaso podatku
Czy pobieranie w drodze inkasa podatku od posiadania psów w wykonaniu uchwały rady miasta jest dla celów podatku VAT zwolnioną od niego usługą w zakresie administracji publicznej, usługą finansową, czy też innego rodzaju usługą, która musi być opodatkowana stawką podatku VAT w wysokości podstawowej, tj. 22%?
Inkaso to czynności związane z dokonywaniem rozliczeń finansowych. W szczególności chodzi tu o dokonywanie wszelkich płatności za towary i usługi. Usługi te są sklasyfikowane w grupowaniu PKWiU 74.87.12-00.00 - „Usługi świadczone przez agencje inkasa”. Oznacza to, iż usługi tego typu, czyli świadczone przez agencje inkasa, nie są zaliczane statystycznie do usług pośrednictwa finansowego (PKWiU 65-67).
Usługi pobierania w drodze inkasa podatku od posiadania psów od dłużnika w imieniu i na rzecz zleceniodawcy mieszczą się w ww. grupowaniu PKWiU 74.87.12-00.00 - „Usługi świadczone przez agencje inkasa”. A zatem, pobór opłaty za psy przez inkasentów w wykonaniu uchwały rady miasta stanowi świadczenie usług na rzecz miasta i tym samym podlega opodatkowaniu stawką podstawową podatku VAT w wysokości 22%. Otrzymane wynagrodzenie nie mieści się bowiem w pojęciu stosunku administracyjnoprawnego. Wynagrodzenie za usługę nie może zatem korzystać ze zwolnienia ani jako usługa finansowa, ani jako usługa w zakresie administracji publicznej, gdyż statystycznie usługi wykonywane przez inkasenta sklasyfikowane zostały w grupowaniu PKWiU 74.87.12-00.00 - „Usługi świadczone przez agencje inkasa”, a nie w pojęciu usług w zakresie administracji publicznej czy pośrednictwa finansowego (usług finansowych).

Uwaga!
Usługi świadczone przez agencje inkasa nie należą statystycznie ani do zakresu usług pośrednictwa finansowego, ani do zakresu usług w zakresie administracji publicznej. Dlatego też nie mogą jak usługi finansowe lub usługi w zakresie administracji publicznej korzystać ze zwolnienia od podatku VAT. W konsekwencji są one opodatkowane stawką podstawową w wysokości 22%.

4. Wywłaszczenie własności nieruchomości
Czy wywłaszczenie własności nieruchomości podlega podatkowi VAT?
Wywłaszczenie własności nieruchomości dokonywane jest na podstawie ustawy o gospodarce nieruchomościami. Następuje ono za odszkodowaniem na rzecz osoby wywłaszczonej w wysokości odpowiadającej wartości tej nieruchomości. W ramach odszkodowania właścicielowi może być przyznana, za jego zgodą, odpowiednia nieruchomość zamienna. Wówczas w decyzji o wywłaszczeniu nieruchomości podaje się dodatkowo oznaczenie nieruchomości zamiennej, jej wartość oraz wysokość dopłaty. Różnicę między wysokością odszkodowania ustalonego w decyzji a wartością nieruchomości zamiennej wyrównuje się przez dopłatę pieniężną.

Przeniesienie z nakazu organu władzy publicznej lub podmiotu działającego w imieniu takiego organu lub przeniesienie z mocy prawa własności towarów w zamian za odszkodowanie jest objęte podatkiem VAT (art. 7 ust. 1 pkt 1 ustawy o VAT). A zatem, każde przeniesienie prawa własności, także wówczas, gdy nie jest ono następstwem decyzji (woli) podatnika znajdującej wyraz w czynności cywilnoprawnej, lecz nakazu organu władzy publicznej, jest objęte podatkiem VAT. W takim przypadku rolę wynagrodzenia (odpłatności) pełni odszkodowanie należne podatnikowi w zamian za towar, którego własność została w ten sposób przeniesiona. Jednak opodatkowanie takiej czynności występuje nie tylko wówczas, gdy przeniesienie własności nieruchomości zostanie wykonane na rzecz podatnika podatku VAT, w związku z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą. Także przeniesienie własności części działki zamiennej przez gminę na rzecz osoby fizycznej dokonującej jednorazowej czynności zbywania nieruchomości nienoszącej znamion działalności gospodarczej, przekraczającej wartość wywłaszczonej nieruchomości, będzie podległo opodatkowaniu.

Uwaga!
Wywłaszczenie własności nieruchomości jest objęte podatkiem VAT, jako przeniesienie z nakazu organu władzy publicznej lub podmiotu działającego w imieniu takiego organu lub przeniesienie z mocy prawa własności towarów w zamian za odszkodowanie.

5. Usługi świadczone przez gospodarstwo pomocnicze dla urzędu miasta
Czy od podatku VAT zwolnione są usługi świadczone przez gospodarstwo pomocnicze przy urzędzie miasta dla tego urzędu miasta? Jakie w ogóle usługi świadczone pomiędzy gospodarstwami pomocniczymi, jednostkami budżetowymi i zakładami budżetowymi są objęte zwolnieniem od podatku VAT?
Aby zastosować zwolnienie od podatku VAT na usługi świadczone pomiędzy gospodarstwami pomocniczymi jednostek budżetowych, jednostkami budżetowymi i zakładami budżetowymi, muszą być spełnione łącznie dwie przesłanki:
1) usługi są świadczone wyłącznie pomiędzy ww. podmiotami oraz
2) przedmiotem czynności jest świadczenie usług, z wyjątkiem usług w zakresie rozprowadzania wody (PKWiU 41.00.2), usług gospodarki ściekami oraz wywozu i unieszkodliwiania odpadów, usług sanitarnych i pokrewnych (PKWiU 90.0) oraz usług komunikacji miejskiej.
W świetle powyższych warunków objęte zwolnieniem od podatku VAT są świadczone przez wodociągowo-kanalizacyjne gospodarstwo pomocnicze przy urzędzie miasta dla tego urzędu miasta tylko następujące usługi:
* sprzątanie wewnątrz budynków (zamiatanie, mycie podłóg i okien, odkurzanie itp.), mieszczące się w grupowaniu PKWiU 74.70.1 - „Usługi sprzątania i czyszczenia obiektów” oraz
* utrzymanie terenów zielonych polegające na sianiu i koszeniu trawy, sadzeniu, przycinaniu i wycinaniu drzew, krzewów i innych roślin ozdobnych itp., mieszczące się w grupowaniu PKWiU 01.41.12-00.00 - „Usługi związane z zagospodarowaniem terenów zieleni”.

Natomiast sprzątanie terenów zewnętrznych (zamiatanie, zbieranie śmieci, odśnieżanie itp.), mieszczące się w grupowniu PKWiU 90.00.30-00.00 - „Oczyszczanie ulic, dróg kołowych, placów i innych terenów, usuwanie śniegu i lodu” opodatkowane jest stawką 7-proc., ponieważ są to usługi wyłączone ze zwolnienia przedmiotowego, podobnie jak wszystkie usługi mieszczące się w grupowaniu PKWiU 90.0.

6. Najem lokali
Czy najem lokali prowadzony przez gminę jest działalnością gospodarczą?
Działalność w postaci wynajmu, zarówno wielu lokali użytkowych, jak i mieszkalnych, oraz pojedynczego lokalu jest działalnością gospodarczą. Bez znaczenia jest przy tym, że zyski z najmu będącego działalnością gospodarczą przekazane zostaną na realizację podstawowych zadań własnych gminy. Przekazywanie wypracowanych dochodów na działalność publiczną nie zmienia charakteru prowadzonej działalności z najmu - nadal będzie to działalność gospodarcza. W kwestii, czy wynajem lokalu może być traktowany jako działalność gospodarcza, nie ma jednolitego stanowiska w orzecznictwie sądowym, tj. zarówno Sądu Najwyższego, jak i Naczelnego Sądu Administracyjnego. Powoduje to, że każdą sprawę należy rozpatrzyć w związku z jej indywidualnym charakterem. Jak wskazuje najnowsze orzecznictwo NSA (zob. wyrok WSA w Białymstoku z 26 kwietnia 2006 r., sygn. akt I SA/Bk 68/06), nie budzi wątpliwości, iż systematyczne, trwające znaczny okres wynajmowanie przez fundację lokali bądź innych rzeczy ruchomych w celu uzyskiwania pożytków stanowi prowadzenie działalności gospodarczej.

7. Nieodpłatne świadczenie usług
Czy nieodpłatne świadczenie usług podlega podatkowi VAT?
Zgodnie z ogólną zasadą, nieodpłatne świadczenie usług nie podlega podatkowi VAT. Opodatkowanie takie wchodzi w grę jedynie wówczas, gdy spełnione zostaną łącznie dwie przesłanki. Po pierwsze, brakuje związku między nieodpłatnym świadczeniem usług a rodzajem prowadzonej działalności oraz po drugie, gdy podatnikowi przysługuje prawo do odliczenia naliczonego podatku VAT od wydatków związanych z nieodpłatnym świadczeniem usług. Spełnienie tylko jednej z tych przesłanek oznacza, że dana usługa nie podlega podatkowi VAT. Warunki opodatkowania nieodpłatnego świadczenia usług zostały wymienione w art. 8 ust. 2 ustawy o VAT.

8. Zakwalifikowanie gruntu dla celów podatku VAT
Jakie kryteria należy wziąć pod uwagę przy kwalifikacji rodzaju gruntu dla celów podatku VAT?
Zakwalifikowanie terenu (gruntu) dla celów podatku VAT wynika z planu zagospodarowania przestrzennego. Jeśli jednak nie ma takiego planu, to decyduje ewidencja gruntów i budynków. Dla opodatkowania podatkiem VAT nie ma znaczenia oświadczenie woli nabywcy działki, że nabycie ma cel budowlany. Skoro zatem ewidencja gruntów określa, że teren jest niezabudowanym gruntem ornym, czyli gruntem niezabudowanym innym niż tereny budowlane lub przeznaczone pod zabudowę, to jego dostawa jest zwolniona od podatku VAT.
Brak planu zagospodarowania przestrzennego dla danej działki oraz zaliczenie jej w ewidencji gruntów jako użytki rolne nie wyklucza jednak uznania tej nieruchomości za przeznaczoną pod zabudowę. Gmina sprzedając grunt zakwalifikowany jako rolny, ale przeznaczony w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego pod budownictwo mieszkalne, nie może zatem skorzystać dla tej dostawy ze zwolnienia od podatku VAT.

Dostawa takiej działki podlega opodatkowaniu według stawki podstawowej, tj. 22% (tak np. w piśmie Izby Skarbowej w Rzeszowie z 19 kwietnia 2007 r.).
O tym, czy dany grunt jest przeznaczony pod zabudowę, decyduje gmina. Ustalenie przeznaczenia terenu, rozmieszczenie inwestycji celu publicznego oraz określenie sposobów zagospodarowania i warunków zabudowy terenu następuje w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. Jednakże polityka przestrzenna gminy wyrażona jest w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, którego ustalenia są wiążące dla organów gminy przy uchwalaniu planu. W przypadku zatem braku planu zagospodarowania przestrzennego, o przeznaczeniu danej nieruchomości decydują ogólne zasady, kierunki i zamierzenia w zakresie realizacji polityki przestrzennej gminy, znajdujące odzwierciedlenie w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy.
A zatem, pomimo że studium nie jest aktem prawa powszechnie obowiązującego, odrębne przepisy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym nie pozwalają na ocenę przeznaczenia gruntu - gdy brakuje planu miejscowego - w oderwaniu od ustaleń studium.

Opracowała:
Elżbieta Rogala - ekspert podatkowy, wykładowca zagadnień podatku VAT dla jednostek samorządu terytorialnego w Szkole Administracji Samorządowej oraz na szkoleniach Wolters Kluwer Polska


więcej na http://www.czasopisma.pwp.pl/fk.xml  

kkż/