Powiat tucholski położony jest w północnej części województwa kujawsko-pomorskiego. Zajmuje powierzchnię 1075 km kw. Pod względem zajmowanej powierzchni lokuje się na 7, a pod względem liczby mieszkańców - na 16 miejscu wśród 23 powiatów województwa. Składa się z 6 gmin: gminy miejsko - wiejskiej Tuchola oraz gmin wiejskich: Cekcyn, Gostycyn, Kęsowo, Lubiewo i Śliwice.

Niezaprzeczalną cechą wspólną wszystkich gmin powiatu, jest ciążenie do Tucholi, jako głównego ośrodka obsługi mieszkańców i pobudzania rozwoju społeczno-gospodarczego. Powiązania funkcjonalno-przestrzenne w obrębie powiatu są bardzo trwałe, umacnianie przez kolejne podziały administracyjne (od co najmniej 80 lat), sytuujące wszystkie gminy obecnego powiatu w ramach tej samej jednostki podziału terytorialnego.

W klasyfikacji krain geograficznych powiat zajmuje południowo - wschodnią część makroregionu Pojezierzy Południowopomorskich. Część zachodnia zaliczana jest do Pojezierza Krajeńskiego, część południowo-wschodnia do Wysoczyzny Świeckiej, północne i wschodnie rejony powiatu należą do dużego regionu Borów Tucholskich, a położona centralnie, wysunięta na południe jednostka to Dolina Brdy.

80% powierzchni regionu należy do zlewni Brdy, pozostała część wschodnia odwadniana jest do Wdy. Klimatycznie cały powiat zalicza się do regionu Pomorza Pomorskiego.

Najniżej położone są tereny w dolnym biegu Brdy. Wschodnia część powiatu w obrębie tzw. wysp morenowych leży na wysokości od 80 m n.p.m. Najwyższe wysokości, sięgające 166 m n.p.m. można spotkać na zachód od Bralewnicy w gminie Kęsowo. Na północy przeciętna wysokość powierzchni sandrowej wynosi 119 m n.p.m. W strefie południowej opada do 95 m n.p.m. i jest urozmaicona licznymi pagórkami eolitycznymi, które sięgają do 130 m n.p.m.

 Formy wypukłe i wklęsłe związane głównie z działalnością lądolodu różnicują ukształtowanie terenu, podnosząc jego walory krajobrazowe. Są to głównie moreny czołowe, ozy, moreny martwego lodu, kemy, wyspy morenowe, rynny subglacyjne, obniżenia wytopiskowe. Na uwagę zasługuje zespół ozów na południe od wsi Kęsowo nazwany Górami Karpatami i ciągnąca się 13 km subglacyjna rynna jezior cekcyńskich, od Jeziora Drzycimskiego do jeziora Szczuczanek.

Kolejnym elementem różnicującym rzeźbę terenu jest Dolina Brdy. Przecina ona powiat tucholski z północy na południe na odcinku prawie 34 km, z czego około 4, 5 km zostało zalane w związku ze spiętrzeniem wody w Koronowie. Dolina rzeki różni się morfologicznie. Odcinki od granicy powiatu do Woziwody i od Gołąbka do Zalewu Koronowskiego cechują się silną erozją wgłębną, węższą doliną i słabo wykształconymi terasami. Skupienia głazów narzutowych i szybki nurt rzeki nadaje jej górski charakter.

Zupełnie inaczej ukształtowany jest odcinek od Woziwody do Gołąbka. Dno doliny osiąga do 440 m, a spadek jest znacznie mniejszy. Na tym odcinku powszechnym zjawiskiem jest występowanie starorzeczy z reguły podmokłych lub wypełnionych wodą. Wyraźnie zaznaczają się tu dwa poziomy terasowe. Terasa zalewowa o wysokości 0,5 m nad poziomem rzeki i terasa nadzalewowa o wysokości 1,4 - 1,8 m.

Na terenie powiatu znaczną powierzchnię zajmują osady pochodzenia organicznego, głównie torfy. Są to w większości torfy niskie, podlegające powolnemu przekształcaniu wskutek procesów odwadniających. Obok nich w obrębie kompleksów leśnych Borów Tucholskich występują torfowiska wysokie. Cechuje je duży stopień naturalności w związku z czym w większości wypadków są chronione jako rezerwaty przyrody.