Konwersatorium „Doświadczenie i Przyszłość”

Raport 2/2007

SAMORZĄDNOŚĆ I DEMOKRACJA LOKALNA

Barbara Imiołczyk, Jerzy Regulski
przy współpracy: Wojciecha Kaczmarka, Włodzimierza Puzyny, Sławomira Wysockiego, Olgi Kacperczyk

Raport niniejszy nawiązuje do działalności Konwersatorium DiP przed blisko trzydziestu laty. Właśnie na jego forum 12 czerwca 1981 roku zostały przedstawione po raz pierwszy założenia reformy samorządowej. Zrealizowane je dziewięć lat później, gdy pozwoliły na to zmiany polityczne po wyborach w czerwcu 1989.

U podstaw reform samorządowych lat 90. leżało przekonanie, że społeczeństwo polskie stanowi jedyną siłę zdolną do przekształcenia ustroju wbrew wszelkim oporom upartyjnionej wówczas administracji.

Raport niniejszy prezentuje wiele spostrzeżeń, ocen i postulatów. Oto niektóre z nich:

1. Reforma samorządowa przełamała pięć podstawowych monopoli państwa komunistycznego: monopol polityczny, monopol władzy publicznej, monopol własności publicznej, monopol finansów publicznych, monopol administracji publicznej.
2. Doświadczenia wskazują, że głównymi przeciwnikami reform samorządowych, decentralizujących państwo są także dzisiaj politycy dążący do utrzymania jak największych wpływów na szczeblu centralnym i administracja centralna.
3. Zjawiska nieprzestrzegania zasady pomocniczości i powtórnej centralizacji państwa nasilają się w Polsce, prowadząc do niespójności ustroju, zbędnych konfliktów i spadku zaufania społeczeństwa do władzy. Obserwujemy też dążenia polityków partyjnych do bezpośredniego kierowania maksymalnym zakresem spraw, również na poziomie lokalnym. Z niepokojem obserwujemy w Polsce naruszanie autonomii władz samorządowych zarówno poprzez działania ustawodawcze, jak również poprzez ingerencje administracyjne.
4. Poważnym problemem staje się nadużywanie przez wojewodów prawa do zawieszania uchwał rad jednostek samorządowych. Zgodnie z ustawą interwencje nadzorcze mogą następować jedynie w przypadkach naruszenia obowiązującego prawa. Jednak pojęcie legalności uchwał rad jednostek samorządowych jest rozszerzane przez administracje rządową w sposób nieuzasadniony.
5. W sprawy lokalne próbują także bezpośrednio ingerować ministerstwa. Naruszają tym samym zasadę pomocniczości. W niektórych przypadkach dokonują tego za pomocą regulacji ustawowych, w innych – drogą takich działań ministerstw, które poprzez praktyczne działania przywłaszczają sobie nadmierne uprawnienia.
6. Ostatnio pojawił się, pod pretekstem poszukiwania oszczędności budżetowych, postulat likwidacji kolegiów odwoławczych i przekazania wojewodom roli instancji odwoławczej. Oczywistą intencją tego pomysłu jest kolejne ograniczenie samodzielności samorządów.
7. Konieczne jest likwidowanie przyczyn i możliwości korupcji. Głównym źródłem korupcji są błędy w regulacjach prawnych. Walkę z korupcją należy więc rozpocząć od przeglądu obowiązującego prawa. Drastycznym przykładem korupcjogennego chaosu prawnego jest całkowita dezintegracja systemu gospodarki przestrzennej.
8. Pilnie konieczne są nowe regulacje ustawowe, które zapewnią efektywność działań wójtów i burmistrzów, a jednocześnie uchronią demokrację lokalną przed groźnymi skutkami koncentracji władzy w jednych rękach. Takie regulacje wyeliminują także gorszące spory pomiędzy wybranymi przedstawicielami społeczności lokalnych, które wpływają negatywnie na obraz samorządu i obniżają zaufanie społeczne do niego.
9. Konieczne jest zniesienie wszelkich sztucznych mechanizmów rozdziału mandatów wypaczających wyniki wyborów, takich jak np. ostatnio wprowadzone blokowanie list. W dążeniu do uzyskania korzyści politycznych wprowadzono nowelizację w sposób urągający wszelkim standardom demokratycznego państwa prawa.
10. Konieczne jest wypracowanie perspektywicznej wizji ustroju państwa i określenie roli, jaką w nim ma spełniać samorząd terytorialny.
11. Dawni samorządowcy, którzy przeszli naukę spraw publicznych właśnie we władzach lokalnych, często zapominają o potrzebach i wadze samorządu z chwilą, gdy uzyskają mandat parlamentarny i wchodzą w tryby mechanizmów partyjnych. Nie powstało żadne poważne lobby samorządowe, które wywierałoby presję na rzecz decentralizacji i rozwoju samorządności.
12. Trzeba uniemożliwić partiom politycznym bezpośrednią ingerencję w działalność administracji publicznej. Obywatele muszą mieć pewność, że władze działają zgodnie z prawem, jedynie w imię ich interesów, a nie interesów partii czy jakichkolwiek innych grup.
13. Pilnych działań wymaga reforma finansów lokalnych i jednoznaczne określenie zakresu praw i odpowiedzialności władz samorządowych.


Rada Programowa Konwersatorium Doświadczenie i Przyszłość

Stefan Bratkowski, Leszek Balcerowicz, Aniela Dylus, Janusz Grzelak, Barbara Imiołczyk, Irena Lipowicz, Stefan Meller, Wiktor Osiatyński, Jerzy Regulski,
Marek Safjan – przewodniczący, Krystyna Starczewska, Piotr Sztompka, Marek Wąsowicz, Edmund Wittbrodt, Edmund Wnuk-Lipiński, Jan Woleński, Andrzej Zoll


Komitet Koordynacyjny Konwersatorium Doświadczenie i Przyszłość

Grzegorz Gauden, Andrzej Rosner, Cezary Windorbski
www.dip.org.pl
dip@post.pl

ZAPROSZENIE

Rada Programowa Konwersatorium „Doświadczenie i Przyszłość” zaprasza na prezentację raportu SAMORZĄDNOŚĆ I DEMOKRACJA LOKALNA, która odbędzie się 20 listopada 2007 roku o godz. 18.00 w Warszawie, w siedzibie Collegium Civitas, Pałac Kultury i Nauki p. XII, aula D.