- Jeśli nie będzie w urzędach ludzi, którzy chcą stosować klauzule społeczne, to nie uda się rozwiązać wielu problemów społecznych – uważa rzecznik praw obywatelskich Adam Bodnar. Dobre przykłady samorządów, które stosują klauzule społeczne na szeroką skalę, to m.in. Warszawa i gmina Brzeziny (woj. łódzkie).

Zgodnie z polskim prawem zamówień publicznych, które w ostatnich latach zostało dostosowane do dyrektyw unijnych, zamówienia publiczne można wykorzystać do realizacji istotnych celów społecznych, takich jak integracja, godna praca dla osób zagrożonych wykluczeniem społecznym – z niepełnosprawnościami, osób bezdomnych czy w trudnej sytuacji życiowej.

Jednym z najważniejszych sposobów stosowania społecznie odpowiedzialnych zamówień publicznych są klauzule społeczne. - To klauzule zawierające dodatkowe wymagania społeczne związane z realizacją umów. Do przetargu mogą przystąpić podmioty, które np. wykażą, że zatrudnią do realizacji umowy osoby niepełnosprawne, czy bezrobotne lub zatrudnią osoby na umowę o pracę. Bardzo ważną zaletą klauzul społecznych jest również stabilizacja sytuacji zawodowej pracowników – wyjaśnia Urząd Miasta Warszawa.

Wciąż jednak aspekty społeczne są stosunkowo rzadko wykorzystywane przez zamawiających, w szczególności przez samorządy.

- Jeśli nie będzie w urzędach ludzi, którzy chcą stosować klauzule społeczne, to nie uda się rozwiązać wielu problemów społecznych. Chodzi nie tylko o rozwój gospodarczy, ale też o równowagę społeczno-gospodarczą. Społeczne rozumienie zarządzania na szczeblu samorządowym to jest najlepszy sposób na rozwiązywanie problemów społecznych w Polsce. I nie są to tylko hasła – musimy sprawić, aby klauzule społeczne stały się codzienną praktyką jednostek samorządu terytorialnego” – powiedział Adam Bodnar podczas konferencji "Klauzule społeczne w jednostkach samorządu terytorialnego - praktyka, problemy, wyzwania", która odbyła się10 maja br. w Centrum Nauki Kopernik.

Zdaniem rzecznika praw obywatelskich klauzule społeczne są jednym z ważnych instrumentów wspomagających rozwiązywanie problemów społecznych, zarówno na poziomie krajowym, regionalnym, jak i lokalnym.

Z raportu NIK o stosowaniu klauzul społecznych w zamówieniach publicznych z 2017 roku wynika, że w ośmiu badanych gminach w okresie objętym kontrolą przeprowadzono łącznie 69 postępowań o udzielenie zamówienia publicznego z zastosowaniem klauzul lub aspektów społecznych na łączną kwotę prawie 83 mln zł. Stanowiło to jedynie odpowiednio 2,3 proc. liczby i 2,5 proc. wartości umów zawartych w wyniku przeprowadzonych postępowań przetargowych.

W samorządach w udzielonych w latach 2013-2016 zamówieniach publicznych uwzględniających klauzule społeczne najczęściej stosowano klauzulę dotyczącą zatrudnienia przy realizacji zamówienia osób niepełnosprawnych (49 proc.), następnie klauzulę dotyczącą zatrudnienia osób na podstawie umowy o pracę (prawie 32 proc.), a w najmniejszym stopniu korzystano z klauzuli zastrzeżonej (17 proc.).

Jednym z samorządów najczęściej stosujących klauzule społeczne w zamówieniach publicznych jest miasto stołeczne Warszawa. - Ponad dwa lata stosujemy w Warszawie klauzule społeczne. Mamy efekty – już ponad dwa tysiące umów zawiera zapisy ułatwiające wejście na rynek pracy osobom z niepełnosprawnościami, bezrobotnym, wychodzącym z bezdomności, czy podtrzymujące zatrudnienie osób już pracujących - mówiła podczas konferencji Hanna Gronkiewicz-Waltz, prezydent stolicy.- Przede wszystkim chcemy w zamówieniach publicznych upodmiatawiać wszystkie osoby zagrożone wykluczeniem, osoby z niepełnosprawnościami – zaznaczyła.

Obowiązek stosowania klauzul obejmuje już 118 miejskich jednostek. Są to m.in. biura urzędu, dzielnice, ośrodki i domy pomocy społecznej, Zarząd Oczyszczania Miasta i Zarząd Terenów Publicznych. W Warszawie łączna wartość podpisanych do tej pory umów w ramach zamówień zawierających klauzule społeczne to ponad 1,5 miliarda złotych. Dzięki zastosowaniu w Warszawie klauzuli pracowniczej 8 800 osób wykonujących zamówienie ma umowę o pracę.

Klauzule społeczne w zamówieniach publicznych na szeroką skalę zastosowała także gmina Brzeziny w województwie łódzkim. Gminę za racjonalne i skuteczne stosowanie klauzul społecznych chwalili kontrolerzy NIK.
 
Gmina Brzeziny zapewniła sobie m.in. przygotowanie jako zamawiającego do racjonalnego i skutecznego stosowania klauzul społecznych, poprzez m.in. określenie spodziewanych skutków społecznych i rozpoznanie rynku potencjalnych wykonawców.

- Określony cel stosowania klauzul, jako instrument wsparcia osób wykluczonych bądź zagrożonych wykluczeniem społecznym, dotyczący głównie osób niepełnosprawnych, wynikał z analizy racjonalności zastosowania klauzul dokonanej przy współudziale Powiatowego Urzędu Pracy w Brzezinach. Jednocześnie analiza ta wykazała że spośród osób wykluczonych z rynku pracy, to właśnie osoby niepełnosprawne wykazują największe zainteresowanie podjęciem pracy – podkreślili kontrolerzy.

Z raportu NIK dot. stosowania klauzul społecznych z 2017 r. wynika, że samorządy najczęściej zlecały roboty budowlane i odbiór odpadów komunalnych w ramach umów zawierających klauzule społeczne. Pozytywnym aspektem zastosowania klauzul społecznych, w objętych kontrolą NIK zamówieniach publicznych, było zatrudnienie na podstawie umowy o pracę 62 osób niepełnosprawnych, 67 osób bezrobotnych oraz 351 osób świadczących wcześniej pracę na podstawie umów innych, niż umowa o pracę.

W ocenie NIK, stosowanie klauzul społecznych na większą niż dotychczasowa skalę, powinno wpłynąć na poprawę sytuacji na rynku pracy osób znajdujących się w niekorzystnej sytuacji, w szczególności w drodze udzielania większej liczby zamówień publicznych przedsiębiorstwom, które zatrudniają osoby mające szczególne problemy z integracją zawodową i społeczną.

amk/