Jak podkreślono w raporcie, audyt wewnętrzny prowadzony w objętych kontrolą JST nie był właściwie wykorzystywanym narzędziem, którego celem – zgodnie z uofp – jest wspieranie kierownika jednostki w realizacji celów i zadań przez systematyczną ocenę kontroli zarządczej oraz czynności doradcze.

Jak zaznaczono w raporcie, ocena kontroli zarządczej powinna być dokonywana przede wszystkim w aspekcie jej adekwatności, skuteczności i efektywności. Działalność audytowa powinna zatem dostarczać niezbędnych wniosków wynikających z tej oceny, a zwłaszcza wniosków o charakterze systemowym, które wpływają na system kontroli zarządczej poprzez budowanie nowych lub zmianę już istniejących mechanizmów minimalizujących ryzyko wystąpienia nieprawidłowości lub nieosiągnięcia zakładanych celów funkcjonowania jednostki.

Tymczasem kontrola NIK wykazała, że po przeprowadzeniu w latach 2016–2019 (trzy kwartały) przez audytorów wewnętrznych zadań zapewniających, w 10 jednostkach objętych kontrolą (37%), nie sformułowano żadnych wniosków o charakterze systemowym albo wnioski te nie wpłynęły na poprawę funkcjonowania jednostki i nie zostały uwzględnione w procesie identyfikacji i analizy ryzyka w kontroli zarządczej.

Tylko 58% wszystkich sformułowanych po zakończeniu zadań zapewniających wniosków miała charakter systemowy, przy czym jedynie 16% z nich (z poddanych analizie 514 wniosków) wskazywała kierunki usprawnienia działalności jednostki w realizacji celów i zadań przez systematyczną ocenę kontroli zarządczej
w zakresie jej skuteczności i efektywności.

W ocenie NIK, zasadniczymi przyczynami nieefektywnego funkcjonowania audytu wewnętrznego w JST, było niedostrzeganie przez kierowników jednostek roli i znaczenia działalności audytu w funkcjonowaniu jednostki, niezapewnienie ciągłości prowadzenia audytu oraz niewystarczająca liczba audytorów.

Znaczenie miała także wadliwa organizacja audytu wewnętrznego, w tym brak wystarczających mechanizmów gwarantujących jego niezależność w tych jednostkach, w których komórka audytu nie została wyodrębniona organizacyjnie.

Na niewłaściwe funkcjonowanie audytu wewnętrznego w JST wpłynęło również planowanie i wykonywanie zadań audytowych z naruszeniem przepisów uofp
i rozporządzenia w sprawie audytu oraz Standardów audytu wewnętrznego, a także częsta rotacja audytorów.

Uzyskane podczas kontroli informacje dotyczące organizacji oraz prowadzenia audytu wewnętrznego z JST nieobjętych kontrolą, które zobowiązane były do prowadzenia audytu, a także informacje zebrane przez Ministerstwo Finansów w 2019 r., wskazują na takie same nieprawidłowości jak stwierdzone w skontrolowanych jednostkach.

Z informacji tych wynika między innymi dość powszechne podejmowanie przez jednego audytora działalności audytowej w kilku, a w skrajnych przypadkach – nawet w kilkunastu jednostkach równocześnie, co może mieć wpływ na efektywność wykonywania audytu.

Wnioski

NIK wniosła o przygotowanie przez Ministra Finansów nowelizacji ustawy o finansach publicznych, polegającej na wprowadzeniu:

1) wyższego limitu kwoty dochodów i przychodów lub kwoty wydatków i rozchodów ujętych w uchwale budżetowej, po przekroczeniu których powstaje obowiązek prowadzenia audytu wewnętrznego w JST oraz wyższego limitu tych kwot dotyczącego możliwości zlecenia wykonywania audytu usługodawcy niezatrudnionemu w jednostce;
2) zasady, aby minimalny stan zatrudnienia w urzędzie na stanowisku audytora (lub stanowiskach audytorów, w przypadku zatrudniania na część etatu) wynosił co najmniej jeden pełny etat;
3) rozwiązań uprawniających Ministra Finansów, w ramach koordynacji wykonywania audytu wewnętrznego w jednostkach sektora finansów publicznych, do uzyskiwania informacji o organizacji i prowadzeniu audytu w JST oraz do upowszechniania w oparciu o te informacje dobrych praktyk w działalności tych jednostek, a także wskazywania nieefektywnych rozwiązań dotyczących np. wykonywania audytu w wielu JST w ciągu roku przez audytora usługodawcę.

NIK wniosła też o zapewnienie przez wójtów, starostów i marszałków województw kierujących urzędami JST właściwego szczebla:

− odrębności organizacyjnej komórki audytu wewnętrznego oraz ciągłości prowadzenia audytu,
− przeprowadzania ocen wewnętrznych i zewnętrznych działalności audytu wewnętrznego,
− wykorzystywania w procesie identyfikacji i analizy ryzyka w ramach kontroli zarządczej zaleceń o charakterze systemowym wydanych przez audytorów w następstwie przeprowadzonych zadań audytowych.

mp/