W opracowaniu Adam Gendźwiłł z Fundacji Batorego zaproponował zestaw zmian legislacyjnych i dobrych praktyk, które wzmocnią wspólnoty samorządowe. Wskazał też, że wiele dysfunkcji lokalnych samorządów w Polsce ma swoją przyczynę w znaczącej koncentracji władzy w organach wykonawczych i by temu przeciwdziałać należy wzmocnić rolę radnych.

„Prezydencjalizacja ustroju lokalnego osłabiła znacząco rolę radnych jako przedstawicieli mieszkańców, utrudniła również sprawowanie kontroli nad działaniami burmistrzów. Przywrócenie większej równowagi między organami stanowiąco-kontrolnymi a wykonawczymi należałoby zacząć od podniesienia poziomu przygotowania radnych do sprawowania mandatu” – wskazał Gendźwiłł.

Według eksperta zwiększenie wymagań wobec kandydatów na radnych lub już wybranych radnych wzmocniłoby ich pozycję w relacjach z organami wykonawczymi i uczyniłoby z nich lepszych przedstawicieli mieszkańców. 

„Aby nie ograniczać radykalnie prawa wybieralności, można rozważyć np. powiązanie prawa do diety z wymogiem odbycia szkolenia w zakresie podstaw prawa samorządowego, zakończonego egzaminem. Zakres takich szkoleń mogłaby określać i zewnętrznych wykonawców wyłaniać strona samorządowa Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego. Alternatywnie mogłyby za to odpowiadać zreformowany Narodowy Instytut Samorządu Terytorialnego (NIST) albo Krajowa Szkoła Administracji Publicznej (KSAP)” – wskazano w opracowaniu.

Adam Gendźwiłł zaznaczył też, że radni, szczególnie opozycyjni do organów wykonawczych, powinni mieć możliwość zamawiania niezależnych opinii prawnych, które wzmocniłyby ich rolę np. w kontekście kontrolowania budżetu. Jego zdaniem do regulacji ustawowych należałoby również wprowadzić zasadę, w myśl której najważniejsze decyzje kadrowe wobec pracowników obsługujących rady podejmowałby, albo co najmniej wyrażał na nie zgodę, przewodniczący rady.

„Dalej idące postulaty dotyczące roli radnych zakładają zwiększenie ich udziału w zarządzaniu niektórymi sprawami gminy, m.in. wprowadzenie wymogu podejmowania niektórych decyzji kolegialnie (np. w zakresie zwolnień podatkowych, gospodarowania mieniem lub powoływania niektórych kierowników gminnych jednostek organizacyjnych przez odpowiedni komitet rady, a nie przez burmistrza). W sytuacji wygaśnięcia mandatu burmistrza, do czasu wyboru nowego, osobę czasowo pełniącą obowiązki mogłaby wskazywać w głosowaniu rada” – wskazał Gendźwiłł.

Opracowanie „Samorząd bardziej obywatelski” obejmuje też propozycje zmian dotyczące m.in. roli jednostek pomocniczych, budżetów obywatelskich czy cyfryzacji procedur partycypacyjnych. 

mr/