Pracownicy BRPO przeprowadzili kontrolę w 143 lokalach wyborczych oznaczonych jako lokale dostosowane 14 października 2023 r., czyli na dzień przed ostatnimi wyborami do Sejmu i Senatu RP oraz referendum ogólnokrajowym.

"Z kontroli wynika, że pomimo ponad dziesięciu lat obowiązywania przepisów dotyczących szczegółowych wymogów dostępności, problemy z ich faktycznym przestrzeganiem przy organizacji głosowania nadal występują" - głosi konkluzja kontroli.

Kontrolujący sprawdzali spełnienie wymogów dostępności, w tym przede wszystkim wymogów określonych w treści rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 29 lipca 2011 r. w sprawie lokali obwodowych komisji wyborczych dostosowanych do potrzeb wyborców niepełnosprawnych.

Ponad trzy czwarte spośród skontrolowanych lokali nie spełniało co najmniej jednego wymogu (76 proc.), prawie 40 proc. co najmniej trzech, a co czwarty co najmniej czterech wymogów dostępności. W kilku przypadkach kontrolujący wskazali przy tym, że nie było możliwe samodzielne skorzystanie z urządzenia zapewniającego dostępność lokalu, takich jak winda lub specjalna rampa.

Do najczęściej stwierdzanych uchybień należały:

• brak dodatkowego oświetlenia w miejscu głosowania (42 proc.);
• brak odpowiednio dostosowanych dwóch wysokości miejsca do głosowania (0,8 m oraz 1,1 m) (36 proc.);
• nieodpowiednia wysokość zawieszenia obwieszczeń i informacji Państwowej Komisji Wyborczej (34 proc.);
• brak wyróżnienia krawędzi stopni schodów i progów (24 proc) śliskie posadzki (19 proc.);
• niedostateczne wymiary lokalu wyborczego (16 proc.)

Rzadziej notowane uchybienia dotyczyły: usytuowania lokalu (12 proc.); obowiązku oznaczenia przezroczystych przegród (10 proc.); odpowiedniej szerokości światła drzwi (7 proc.) oraz przejścia między miejscem wydawania kart, miejscem głosowania i urną wyborczą (5 proc.); wysokości progów (4 prc.); braku urządzeń umożliwiających dotarcie do budynku lub podjazdu (3 proc.); nieodpowiedniej wysokości urny wyborczej (2 proc.).

W ramach przeprowadzonej kontroli uwzględniono także problemy, które nie mają odzwierciedlenia w oficjalnych wymogach określonych w przepisach prawa, przede wszystkim przeszkody w otoczeniu lokalu wyborczego. Problemy takie odnotowano w przypadku 54 proc. skontrolowanych lokali wyborczych.

Wśród barier wewnątrz lokali kontrolujący najczęściej wskazywali umiejscowienie w lokalach nieprzymocowanych na stałe lub posiadających wystające krawędzie wykładzin i dywaników, które stwarzają ryzyko poślizgnięcia się lub przewrócenia (27 lokali); za problematyczne uznano także to, że w niektórych lokalach korytarze prowadzące do pomieszczenia komisji wyborczej były wąskie lub zastawione przedmiotami, a stoliki w miejscu zapewniającym tajność głosowania były na tyle małe, że nie pozwalały na swobodne rozłożenie karty wyborczej.

W kilku przypadkach osoby kontrolujące wskazały także na istnienie barier w dostępie do miejsca, w którym zawieszono obwieszczenia lub brak odpowiedniego oznaczenia drogi do wejścia dostosowanego do potrzeb osób z niepełnosprawnościami.

W niektórych ze skontrolowanych lokali wyborczych urządzenia umożliwiające dotarcie do lokalu wyborczego (windy, elektryczne rampy) nie były dostępne stale i aby z nich skorzystać konieczne było zwrócenie się o pomoc do jednego z członków komisji, przy czym w przypadku osób uczestniczących w głosowaniu bez osób wspierających, asystentów lub osób towarzyszących do skontaktowania się z komisją konieczne byłoby także poproszenie o pomoc osoby trzeciej. 

"Chociaż sytuacje takie były relatywnie rzadkie (7 lokali), to jest to przykład istotnej niedogodności, ponieważ przeczy ono idei dostępności lokali wyborczych i stawia wyborców z niepełnosprawnościami w sytuacji zależności od osób trzecich" - podkreśla Biuro RPO.

Jedynie w kilku przypadkach kontrolujący zanotowali, że członkowie komisji znali treść rozporządzenia Ministra Infrastruktury lub posiadali jego kopię. 

"W bardzo licznych przypadkach natomiast członkowie obwodowych komisji wyborczych wskazywali, że nie posiadają dostępu do rozporządzenia oraz że nie zostali przeszkoleni przez pracowników gminy w tym zakresie" - wskazuje RPO.

Rzecznik przypomina jednocześnie, że przed wyborami zwrócił się z wystąpieniem do wszystkich gmin i miast z apelem o uwzględnienie problematyki dostępności lokali wyborczych i prosił o jak najszersze udostępnienie informacji w tym zakresie osobom zaangażowanym w organizację i przebieg głosowania.

Wnioski

W ocenie RPO, wyniki kontroli wskazują na konieczność uzupełnienia obowiązujących przepisów prawa oraz ich zredagowanie w sposób bardziej przystępny i jasny dla osób, które nie posiadają szczegółowej wiedzy w zakresie standardów dostępności.

"Częściowo problem ze spełnieniem wymogów dostępności lokali wyborczych wynika bowiem z lakoniczności lub niejednoznaczności przepisów rozporządzenia, które reguluje te kwestie. Z obserwacji wynika ponadto, że w wielu przypadkach członkowie komisji wyborczych w lokalach, które podlegały kontroli, nie znali określonych w przepisach prawa szczegółowych wymogów dotyczących dostępności lokali dostosowanych do potrzeb osób z niepełnosprawnościami. Wydaje się, że przygotowanie członków obwodowych komisji wyborczych w zakresie tych standardów może nie być wystarczające, zaś szkolenia członków komisji wyborczych w małym stopniu uwzględniają te kwestie" - stwierdza Rzecznik.

Kontroli dokonano na obszarze ośmiu województw: pomorskiego, (28 lokali wyborczych), mazowieckiego (29), lubelskiego (3), świętokrzyskiego (7), dolnośląskiego (33), opolskiego (3), śląskiego (26) i małopolskiego (14).

Spośród lokali objętych kontrolą aż 73 proc. znajdowało się na terenie miast powyżej 100 tysięcy mieszkańców, co - jak zauważają sami autorzy raportu z kontroli - może wpływać na reprezentatywność wyników w odniesieniu do sytuacji na obszarze całego kraju. 

Nie każdy lokal wyborczy musi być dostosowany do potrzeb osób z niepełnosprawnościami. Artykuł 186 par. 1 pkt 3 ustawy z dnia 5 stycznia 2011 r. Kodeks wyborczy przewiduje, iż organ jednostki samorządu terytorialnego powinien zapewnić, że status lokalu dostosowanego do tych potrzeb będzie miała co najmniej połowa spośród lokali obwodowych komisji wyborczych na terenie gminy.

Całość raportu zamieszczamy w załączniku.

js/