Pomoc dla zdegradowanych dzielnic
Lata zaniedbań obszarów miejskich spowodowały, iż degradacja tych obszarów w Polsce jest znaczna. Wysokie bezrobocie, niedawno upadłe przedsiębiorstwa, brak perspektyw rozwojowych na przyszłość, to główne mankamenty złej struktury funkcjonowania zdegradowanego obszaru miejskiego. Panaceum upatruje się w możliwości pozyskania funduszy unijnych na realizację zadań z zakresu rewitalizacji.

Konsekwentnie realizowana polityka walki z wyrównywaniem poziomów życia mieszkańców w wielu miastach europejskich przyniosła oczekiwane rezultaty. Okres programowania funduszy strukturalnych Unii Europejskiej przypadający na lata 2004-2006 zapoczątkował na szerszą skalę działania związane z rewitalizacją zdegradowanych obszarów na terenie Polski. Działania te są z gruntu kosztowne i wymagają dość poważnych nakładów finansowych. Wejście Polski w struktury Unii Europejskiej umożliwia pozyskanie funduszy unijnych na ten cel.

Co to jest rewitalizacja? Zgodnie z definicją – rewitalizacja to proces przemian przestrzennych, społecznych i ekonomicznych w zdegradowanych dzielnicach miast, przyczyniający się do poprawy jakości życia mieszkańców, stanu środowiska naturalnego i kulturalnego, przywrócenia ładu przestrzennego oraz do ożywienia gospodarczego i odbudowy więzi społecznych. Rewitalizacja jest zatem porządkowaniem „starej tkanki” urbanistycznej poprzez odpowiednie zagospodarowanie pustych przestrzeni w harmonii z otoczeniem, tworzenia w zdegradowanych dzielnicach warunków lokalowych i infrastrukturalnych dla rozwoju małej i średniej przedsiębiorczości, działalności kulturalnej i edukacyjnej.

Oprócz prywatnych mieszkań
Tereny rewitalizowane mogą dotyczyć obiektów o znaczeniu historycznym (zabytkowym) i o wysokiej wartości architektonicznej połączonej z poprawą funkcjonalności struktury ruchu kołowego, ruchu pieszego i estetyki przestrzeni publicznych, przebudowy lub remontów publicznej infrastruktury związanej z rozwojem funkcji turystycznych, rekreacyjnych, kulturalnych i sportowych połączonych z działalnością gospodarczą. Działania rewitalizacyjne związane są również z adaptacją, regeneracją, rehabilitacją, rekonstrukcją, rewaloryzacją, renowacją lub restauracją obiektów. Wdrożenie tych działań będzie możliwe w ramach funduszy unijnych planowanych na lata 2007-2013. Prace budowlano-montażowe mogą być przeprowadzane wszędzie, za wyjątkiem prac w indywidualnych mieszkaniach. Jest to bowiem główny warunek prawidłowego rozliczenia dotacji przyznawanych w ramach funduszy UE.

Należy zaznaczyć jednak, że Unia Europejska nie kwalifikuje do wydatków kosztów związanych z pracami prowadzonymi u indywidualnych mieszkańców. Wdrożenie działań związanych z rewitalizacją jest kosztowne i powinno obejmować ich realizację na przestrzeni kilku lat (rozłożone w czasie). Najlepiej jest rozliczać je etapami. Na przykład w latach 2004-2006 możliwa była realizacja procesów rewitalizacyjnych dzięki funkcjonowaniu Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego umożliwiającego pozyskanie środków finansowych z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego.

Lokalny program rewitalizacji
Głównym dokumentem warunkującym pozyskanie funduszy unijnych, oprócz wniosku aplikacyjnego oraz studium wykonalności jest tzw. lokalny program rewitalizacji. Dokument ten wyznacza obszar zdegradowany w danym mieście oraz określa on cele strategiczne w oparciu, o które można pozyskiwać fundusze unijne. Lokalny program rewitalizacji powinien zawierać opis niezbędnych działań potrzebnych dla rozwoju gospodarczego rewitalizowanych terenów, proponowane sposoby rozwiązywania problemów społecznych, a także kilkuletnie plany finansowe określające nakłady na osiągnięcie zakładanego celu. Programy te muszą być zgodne ze strategią województwa i powinny być zatwierdzone uchwałą rady miasta.

Ważnym aspektem przy tworzeniu programu są konsultacje społeczne, dzięki którym wyrażona jest istota wdrożenia wszystkich celów tego programu. Konsultacje społeczne odbywają się poprzez wywiad środowiskowy socjologów bądź rozmowy bezpośrednie lub telefoniczne z zainteresowanymi. Dzięki uzyskanym informacjom łatwiej i precyzyjniej jest wyznaczyć obszar kryzysowy, będący przedmiotem rewitalizacji. Konsekwencją realizacji tych konsultacji możliwe jest pozyskanie środków finansowych na tzw. część miękką projektu, czyli walkę z bezrobociem lub patologiami społecznymi. Możliwe to jest dzięki środkom unijnym uzyskanym z Europejskiego Funduszu Społecznego.

Na lata 2007-2013 każde województwo posiada oddzielny regionalny program operacyjny. Dziś w większości istnieją wstępne projekty tych programów i udostępnione są do konsultacji społecznych na stronach internetowych urzędów marszałkowskich. Już po wstępnym zapoznaniu się z tymi dokumentami możemy odnaleźć priorytety i działania związane z rewitalizacją, które ze względu na specyfikę regionu mogą różnić się między sobą. Niemniej jednak trzon definicji rewitalizacji jest taki sam we wszystkich jej aspektach.

Beneficjentami, którzy mogą być uczestnikami procesu rewitalizacji są jednostki samorządu terytorialnego, związki, porozumienia, stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego, spółki z udziałem jednostek samorządu terytorialnego, organizacje pozarządowe nie działające w celu osiągnięcia zysku, w tym stowarzyszenia, fundacje, kościoły i związki wyznaniowe, inne jednostki finansów publicznych (policja, wojsko, straż pożarna), podmioty ujęte w lokalnym programie rewitalizacji, w tym spółdzielnie i wspólnoty mieszkaniowe.

Co musi zawierać plan rewitalizacji
Dobrym przykładem umiejętnego wdrożenia lokalnego programu rewitalizacji i pozyskania funduszy unijnych jest miasto Żyrardów, w którym w sposób kompleksowy rozwiązuje się problemy społeczne, gospodarcze, przestrzenne. Rewitalizacją objęto obszar pofabrycznego centrum miasta Żyrardowa. Podobny projekt możemy znaleźć w Chojnicach, gdzie w miejscu opuszczonych budynków poszpitalnych powstała kompleksowo wyposażona Wszechnica Chojnicka. Rewitalizacji poddana zostanie także dzielnica miasta Poznania - Śródka. Koordynacją wszystkich działań w trakcie tworzenia programu, jak i w momencie wdrażania celów powinna zajmować się osoba, która współdziała pomiędzy komórkami organizacyjnymi w gminie a partnerami społecznymi i prywatnymi. Dzięki tym działaniom istnieje możliwość współuczestniczenia partnerów w realizowanych projektach dla osiągnięcia komplementarności działań i efektu skali.

Istotnym elementem realizacji inwestycji z zakresu rewitalizacji jest ustawa o partnerstwie publiczno-prywatnym, która daje uprawnienia i zakres odpowiedzialności zainteresowanym podmiotom. Umożliwia ona efektywniejsze wykorzystanie środków unijnych i przyspiesza proces realizacji projektu dzięki współpracy podmiotu publicznego i partnera prywatnego. Wdrożenie programu rewitalizacji w miejskim obszarze zdegradowanym wymaga odpowiedniego przygotowania kadry zawodowej, skupiającej najlepszych specjalistów z różnych dziedzin wiedzy. Już sama forma przygotowania projektu wymaga konsultacji m.in. socjologów, inżynierów, architektów, ekonomistów, zarządców nieruchomości oraz osób zajmujących się sensu stricte nową specjalnością na polskim rynku pracy dotyczącą pozyskiwania funduszy unijnych. Elementami ściśle związanymi z wnioskiem aplikacyjnym są wskaźniki produktów, rezultatów, oddziaływania, które po ich wdrożeniu będą monitorowane w celu sprawdzenia czy założenia zostały osiągnięte.
Warunki określające sposób wypełnienia wniosku aplikacyjnego oraz zawartość załączników nie zostały jeszcze określone.

Warto zwrócić uwagę na zgodność wszystkich dokumentów dla danego obszaru miejskiego jak budżet, studium wykonalności, wieloletni plan inwestycyjny z wnioskiem aplikacyjnym. Wdrożenie lokalnego programu rewitalizacji powinno być związane z odpowiednią polityką informacyjną i promocją projektu. Możliwe to jest poprzez m.in. wydawanie broszur, biuletynów, ulotek informacyjnych skierowanych do mieszkańców miasta, jak również zamieszczanie informacji na specjalnie skonstruowanej w tym celu stronie internetowej. Rewitalizacja to plan, który musi zawierać (podaję za Wojciechem Kłosowskim): mikroprogramy zmierzające do ożywienia społeczno-gospodarczego rewitalizowanego obszaru; opis działań, wynikiem których będzie udostępnienie obiektów i powierzchni przygotowanej na potrzeby działalności gospodarczej i tworzenia nowych miejsc pracy; opis działań, wynikiem których będzie zwiększenie potencjału turystycznego i kulturalnego, w tym nadanie obiektom i terenom zdegradowanym nowych funkcji społeczno-gospodarczych.

Ryszard Olszewski
główny specjalista ds. pozyskiwania funduszy unijnych
w Urzędzie Miasta Józefowa k/Otwocka
ryszard.olszewski@jozefow.pl