RPO wystąpił w tej sprawie do wszystkich wojewodów z prośbą o zwrócenie uwagi na ten problem w ramach sprawowania przez nich nadzoru nad działalnością samorządu terytorialnego.

Jak zaznacza RPO, od chwili wejścia w życie przepisów tzw. ustawy „kowidowej”o organizacji i prowadzeniu obrad w trybie zdalnym biuro rzecznika dostaje wiele skarg od obywateli w tej sprawie. Z ustaleń RPO wynika, że obrady z wykorzystaniem środków komunikacji na odległość odbywają się niekiedy w sposób wyłączający możliwość udziału w nich obywateli, ograniczający prawo do informacji publicznej oraz realizację ustawowego obowiązku transmisji obrad.

Jak podkreśla RPO, istnieje ryzyko, że wskutek wprowadzania zmian w statutach jednostek samorządu terytorialnego, przewidujących możliwość prowadzenia obrad w trybie zdalnym - w sposób wykraczający poza upoważnienie z ustawy „kowidowej” -  naruszana będzie nie tylko zasada legalizmu (art. 7 Konstytucji), ale i zasada jawności działania organów samorządu terytorialnego.

„Prawo obywateli do informacji o działalności organów władzy publicznej wynika z art. 61 Konstytucji. Obywatel ma zatem prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne. Prawo to obejmuje również uzyskiwanie informacji o działalności organów samorządu gospodarczego i zawodowego, a także innych osób oraz jednostek organizacyjnych w zakresie, w jakim wykonują one zadania władzy publicznej i gospodarują mieniem komunalnym lub majątkiem Skarbu Państwa.  A prawo to  obejmuje wstęp na posiedzenia kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących z powszechnych wyborów, z możliwością rejestracji dźwięku lub obrazu. Oznacza to zasadę jawności działań organów jednostek samorządu terytorialnego. Ich organy nie są upoważnione ani do wprowadzania na mocy przepisów prawa miejscowego rozwiązań ograniczających jawność obrad, ani do ograniczania możliwości udziału w nich” – zaznacza RPO.

Zgodnie z art. 61 ust. 3 Konstytucji ograniczenie jawności działania organów samorządu terytorialnego „może nastąpić wyłącznie ze względu na określone w ustawach ochronę wolności i praw innych osób i podmiotów gospodarczych oraz ochronę porządku publicznego, bezpieczeństwa lub ważnego interesu gospodarczego państwa”. RPO zwraca uwagę, że „w przepisie tym nie ujęta została przesłanka ochrony zdrowia publicznego, która stanowi osobną kategorię uzasadniającą ograniczenie wolności i praw obywatelskich (art. 31 ust. 3 Konstytucji)” i podkreśla, że „wyraźne pominięcie przesłanki ochrony zdrowia publicznego w art. 61 Konstytucji nakazuje uznać, że ich odbywanie w trybie zdalnym w sposób wyłączający możliwość udziału obywateli stanowi istotne naruszenie konstytucyjnego prawa dostępu do informacji publicznej”.

RPO wskazał, że taką wykładnię przepisów potwierdza orzecznictwo sądów administracyjnych, zgodnie z którym nie jest możliwe przyjmowanie przepisów prawa miejscowego ograniczających realizację zasady jawności bez odpowiedniej podstawy ustawowej.

„W związku z tym, że art. 15zzx ustawy +kowidowej+ nie ogranicza wprost stosowania przepisów gwarantujących jawność w sytuacji sesji w trybie zdalnym, należy uznać, że zapewnienie obywatelom dostępu do obrad odbywanych w tej formie jest obowiązkiem organów samorządu. Z uwagi na możliwości techniczne dostęp ten może być w pewnym wymiarze ograniczony w stosunku do sytuacji zwyczajowego obradowania, jednakże obywatele nie mogą zostać tego dostępu całkowicie pozbawieni. Stanowiłoby to naruszenie istoty prawa, o którym mowa w art. 61 Konstytucji, co jest zakazane na gruncie jej art. 31 ust. 3” – czytamy w opinii RPO.

RPO wyraził ponadto zaniepokojenie wprowadzaniem art. 15zzx ustawy „kowidowej” do statutów niektórych jednostek samorządu terytorialnego. „Następuje to z przekroczeniem upoważnienia ustawowego - poprzez rozszerzenie możliwości organizacji sesji zdalnej na wypadek wystąpienia w przyszłości innych stanów epidemii lub zagrożenia życia lub zdrowia radnych. Tymczasem przepis ten uprawnia organy kolegialne samorządu terytorialnego do odbywania obrad i sesji w trybie zdalnym jedynie w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii związanych z przeciwdziałaniem chorobie COVID-19 wywołanej wirusem SARS-CoV-2” – stwierdza RPO.

mam/