Tablicę upamiętniającą powstanie rolniczej „Solidarności" odsłonięto 6 listopada w Siedlcach. Uroczystości zbiegły się z 30. rocznicą Ogólnopolskiego Strajku Chłopskiego, który odbywał się od 5 listopada do 14 grudnia 1981 roku.

Tablica na Kochanowskiego

Uroczystości obchodów 30-lecia powstania „Solidarności" Rolników Indywidualnych, które odbyły się w niedzielę, 6 listopada były już trzecią imprezą rocznicową, którą zorganizowali siedleccy działacze. Pierwsza z nich odbyła się 6 marca, a druga 17 lipca. Tym razem powodem do świętowania była 30. rocznica Ogólnopolskiego Strajku Chłopskiego. Uroczystości rozpoczęła Msza św. w kościele katedralnym, pod przewodnictwem ks. prałata Eugeniusza Filipiuka. Bezpośrednio po niej uczestnicy obchodów udali się na ul. Kochanowskiego, gdzie odsłonięta została tablica upamiętniająca działalność Wojewódzkiego Komitetu Założycielskiego NSZZ Rolników Indywidualnych „Solidarność" województwa siedleckiego. Uroczystość uświetniły liczne poczty sztandarowe oraz przedstawiciele parlamentu - senatorowie: Jerzy Chróścikowski - jednocześnie przewodniczący Zarządu Krajowego NSZZ Rolników Indywidualnych „Solidarność", Waldemar Kraska i Henryk Górski oraz poseł Krzysztof Tchórzewski. Władze samorządowe Siedlec reprezentowali: wiceprzewodniczący Rady Miasta Bogumił Kacprzak i wiceprezydent Jarosław Głowacki, a powiat siedlecki - przewodniczący Rady Powiatu Henryk Brodowski i wicestarosta Józefa Rychlik. Nie zabrakło także bohaterów wydarzeń sprzed 30 lat, a jest ich z roku na rok coraz mniej.

O strajku okupacyjnym

Uczestnicy uroczystości zatrzymali się na dłuższą chwilę przy budynku na ul. Piłsudskiego 45. Tu, 5 listopada 1981 roku, od okupacji budynku zajmowanego wówczas przez organizacje młodzieżowe rozpoczął się najsłynniejszy w PRL-u strajk chłopski. Akcja Protestacyjna Rolników Województwa Siedleckiego była wyrazem niezadowolenia z tragicznej sytuacji rolnictwa indywidualnego i niezrealizowania porozumień ustrzycko - rzeszowskich. 10 listopada akcja uzyskała poparcie Ogólnopolskiego Komitetu Założycielskiego NSZZ RI „Solidarność" i przekształciła w Ogólnopolską Akcję Protestacyjną. 23 listopada, na mocy uchwały Zjazdu NSZZ RI „Solidarność" utworzony został Ogólnopolski Komitet Strajkowy z siedzibą w Siedlcach. Był to prawdopodobnie jedyny legalny ogólnopolski strajk chłopski w PRL. Został zaplanowany i przeprowadzony przez samych rolników przy minimalnej technicznej pomocy działaczy NSZZ „Solidarność". Wszystkie wojewódzkie komitety założycielskie z kraju delegowały swych przedstawicieli na strajk. 27 listopada odbyły się wstępne rozmowy z komisją rządową pod przewodnictwem wiceministra rolnictwa Andrzeja Kacały, a 8 i 11 XII 1981 r. rozmowy z Komisją Międzyresortową. Strajk przerwało wprowadzenie stanu wojennego. Rolnicy opuścili budynek rano 14 grudnia 1981 r. Te najważniejsze fakty przypomnieli: uczestnik strajku Wacław Sobotka i obecny przewodniczący Mazowieckiej „Solidarności" RI Stefan Szańkowski.

Sesja historyczna w „Podlasiu"

Kolejnym punktem uroczystości była sesja popularno - naukowa „Historia i geneza strajku NSZZ RI „S" w Sali „Podlasie". Minutą ciszy uczczono pamięć chłopskich działaczy, którzy zmarli w ostatnich latach, a delegacja udała się na groby ks. bpa Wacława Skomoruchy i ks. Jana Cepa, kapelana rolniczej „Solidarności". W trakcie odbyły się także wystąpienia oficjalne. W imieniu władz Siedlec głos zabrał wiceprezydent Jarosław Głowacki, który podziękował organizatorom za ciepłe słowa, które skierowali pod adresem siedleckiego samorządu i odczytał list okolicznościowy, jaki wystosował prezydent Wojciech Kudelski. Przewodniczący NSZZ Rolników Indywidualnych „Solidarność", senator Jerzy Chróścikowski pochodzący z Zamojszczyzny nawiązał w swoim wystąpieniu do wydarzeń sprzed 30 lat, ale także sprzed 70 lat. - Na ziemi zamojskiej do dziś wszyscy pamiętają, jak wielkie zasługi położyło społeczeństwo Siedlec dla uratowania naszych dzieci. To właśnie siedleccy kolejarze, mieszkańcy Siedlec i podsiedleckich wsi ratowali, z narażeniem własnego życia, dzieci wysiedlane z naszej ziemi. Dzięki waszej ofiarności uratowano przed zamarznięciem lub wywiezieniem do Rzeszy setki naszych dzieci. 30 lat temu znowu byliśmy blisko siebie. Rolnicy z Zamojszczyzny biorąc przykład z siedleckich działaczy zdecydowali się także na protest i okupację budynku Urzędu Wojewódzkiego.

Poseł Krzysztof Tchórzewski, 30 lat temu był przewodniczącym NSZZ Solidarność Region Mazowsze Oddział Siedlce, przypomniał o wspólnych działaniach rolniczej i robotniczej „Solidarności" w tamtym czasie. Warto w tym miejscu przypomnieć, że w latach dziewięćdziesiątych przekazał on siedleckiemu Archiwum Państwowemu olbrzymi i bezcenny dziś zbiór dokumentów strajkowych, a wyniesiony w ostatniej chwili przez członków jego rodziny z budynku przy ul. Piłsudskiego 45.

W dalszej części sesji obszerne wspomnienia o strajku zaprezentował Zenon Borkowski, wówczas członek Komitetu Akcji Protestacyjnej, a dzisiaj jeden z inicjatorów rocznicowych obchodów. Na zakończenie sesji dr Franciszek Gryciuk wygłosi referat „Tajni współpracownicy wobec „Solidarności RI" i siedleckiej struktury wojewódzkiej", a dr Grzegorz Welik „Dokumenty i fotografie dotyczące Strajku Siedleckiego 5.11- 14.12.1981 r."

Sesja w Archiwum

Siedleckie Archiwum Państwowe z okazji 30. rocznicy strajku zorganizowało niezwykle interesująca wystawa dokumentów i fotografii „Ogólnopolski Strajk Chłopski w Siedlcach 5 XI - 14 XII 1981 r." Podczas otwarcia wystawy medalami „30-lecia Solidarności Rolników Indywidualnych" uhonorowani zostali dwaj kapelani ks. Józef Miszczuk i ks. Stanisław Falkowski. Na wystawie, która otwarta została 4 listopada można obejrzeć ponad 100 unikatowych zdjęć związanych ze strajkiem, których autorami są m. in.: Mieczysław Wereda, Andrzej Goławski, Janusz Mazurek, Lech Ścibor- Rylski, Andrzej Szczygielski. Fotografie przedstawiają budynek strajkowy z zewnątrz i w środku, przebieg rozmów wstępnych, wiec solidarności z rolnikami na stadionie. Na wystawie zgromadzono także dokumenty wytworzone przez NSZZ RI „Solidarność". Są wśród nich protokóły i uchwały OKZ w Warszawie, serwisy informacyjne i ulotki wydawane przez strajkujących, teleksy poparcia z całego kraju, opracowania na rozmowy z komisją, wycinki prasowe, kopia księgi ofiarodawców na strajk, dokumenty NSZZ „Solidarność" Oddział w Siedlcach, a także materiały Służby Bezpieczeństwa pochodzące z zasobu IPN Oddziały w Lublinie i Warszawie, w tym teczkę sprawy operacyjnego rozpracowania kryptonim „Protest".

Na towarzyszącej wystawie konferencji naukowej zaprezentowano pięć referatów.

Małgorzata Choma-Jusińska z IPN Oddział w Lublinie zaprezentowała wykład „Władze wobec rolniczej "Solidarności" w latach 1980-1981", a Krystyna Jastrzębska z Archiwum Państwowego w Siedlcach referat „Ogólnopolski Strajk Chłopski w Siedlcach. Strajk niedostrzegany, czy koncesjonowany przez władze?". Marek Kietliński z Archiwum Państwowego w Białymstoku omówił działalność „Rolniczej Solidarności w województwie białostockim w latach 1980-1981. Dyrektor Archiwum Akt Nowych w Warszawie dr Tadeusz Krawczak przedstawił „Strajk chłopski w Siedlcach w świetle akt partyjno-rządowych". Andrzej W. Kaczorowski przedstawił temat „Ruch solidarnościowy na wsi siedleckiej 1980-1981 oczami dziennikarza".

Pod koniec listopada nakładem siedleckiego Archiwum Państwowego ukaże praca, w której zawarte zostaną fotografie i dokumenty prezentowane na wystawie oraz wygłoszone podczas sesji referaty.

Dariusz Dybciak

zam./kp/