W kontekście postawionych pytań dr Joanna Stawska z Uniwersytetu Łódzkiego, ekspertka badająca stabilność systemu finansowego przygląda się decyzjom decydentów odpowiadających za prowadzenie polityki pieniężnej i fiskalnej, a także instytucjom sieci bezpieczeństwa w zakresie oddziaływania na równowagę w gospodarce i jednocześnie na stabilność systemu finansowego.  

Głównym celem opracowania jest zaprezentowanie dyskursu nad bezpieczeństwem finansowym i pożądanymi kierunkami rozwoju oraz kształtowania przyszłych zjawisk w kontekście polityki fiskalnej, pieniężnej i nadzorczej.

Konrad Raczkowski, profesor nauk ekonomicznych w zakresie zarządzania instytucjami publicznym wskazuje na konieczność zarządzania bezpieczeństwem ekonomicznym, które opiera się m.in. na prewencyjnym identyfikowaniu zagrożeń dla funkcjonowania państwa, a także wzmacnianiu odporności na takie zagrożenia, jak również zdolności pokonywania kryzysów. Z kolei według profesor Uniwersytetu Mikołaja Kopernika - Magdaleny Redo bezpieczeństwo ekonomiczne państwa, jak i bezpieczeństwo narodowe, uwarunkowane jest skuteczną polityką gospodarczą w procesie stabilizacji i wspierania rozwoju społecznego i gospodarczego. 

Na bezpieczeństwo systemu finansowego, a jednocześnie na jego stabilność oddziałuje bardzo dużo czynników, zarówno w sensie pozytywnym, jak i negatywnym. Zakłada się, że wśród elementów oddziałujących w sensie pozytywnym na bezpieczeństwo finansowe, rozumiane jako stabilność finansowa, wymienia się najczęściej tzw. sieć bezpieczeństwa finansowego, która obejmuje systemy bezpieczeństwa, instytucje nadzorcze, ochronę klienta rynku finansowego, dyscyplinę rynkową, systemy kontroli i  audytu zewnętrznego.

Dokładniej, wśród elementów sieci bezpieczeństwa wskazuje się pożyczkodawcę ostatniej instancji (bank centralny), dysponenta publicznych zasobów (rząd), system gwarantowania depozytów, a następnie system nadzoru nad rynkiem finansowym, a w tym również nadzór bankowy. Sytuacja kryzysowa może mieć długotrwałe, negatywne konsekwencje dla rozwoju gospodarczego, a przywrócenie zaufania do systemu finansowego może być kosztowne.  Dlatego zarządzający państwami/rządy są zainteresowane i zarazem odpowiedzialne za tworzenie sieci bezpieczeństwa. Sektor finansowy jest narażony na czynniki, które destabilizują jego funkcjonowanie, jednak konieczne i istotne jest reagowanie oraz prowadzenie polityki dążącej do zachowania stabilności i bezpieczeństwa systemu finansowego. 

Warto jednak zauważyć, że np. prof. Agnieszka Alińska, której zainteresowania badawcze dotyczą problematyki związanej funkcjonowaniem i stabilnością systemu finansowego, dokonując analizy skutków globalnego kryzysu finansowego i doświadczeń, wynikających ze zmian zachodzących na rynkach, zarówno w sektorze finansowym jak i w sferze realnej, podkreśla, potrzebę rekonstrukcji sieci bezpieczeństwa finansowego. Ponadto, wyżej wymieniona Autorka rekomenduje wyposażenie sieci bezpieczeństwa w nowe instrumenty i narzędzia, mające służyć utrzymaniu stabilności systemu bankowego (a tym samym finansowego) w Polsce, Europie i na świecie. Profesor Alińska  podkreśla,  duże oczekiwania uczestników rynku usług finansowych wobec instytucji sieci bezpieczeństwa finansowego, jako istotnego elementu systemu finansowego, pełniącego równocześnie rolę stabilizatora systemu finansowego. 

Stabilność systemu finansowego oraz równowaga w gospodarce mogą być zagrożone poprzez sytuacje kryzysowe, takie jak chociażby globalny kryzys finansowy 2007-2009, czy kryzys COVID-19, który pojawił się na początku 2020 r. Sytuacje kryzysowe w postaci  szoków gospodarczych determinują decyzje władz monetarnych i  fiskalnych oraz innych instytucji sieci bezpieczeństwa, do podjęcia niestandardowych kroków o charakterze antykryzysowym. Stąd, w opracowaniu, opisano  m.in.  działania antykryzysowe władz gospodarczych, podjęte w odpowiedzi na kryzys finansowy 2007–2009 oraz kryzys COVID-19, w wybranych krajach lub grupie państw, tj. strefie euro, Stanach Zjednoczonych, Japonii, Szwecji, Brazylii, Australii i Polsce. Analizując wpływ kryzysów na kondycję gospodarczą wybranych państw oraz działania antykryzysowe decydentów, można zauważyć, że stabilność systemu finansowego i jednocześnie bezpieczeństwo finansowe danego kraju, powinno być oparte na współpracy pomiędzy władzami fiskalnymi, pieniężnymi oraz innymi podmiotami sieci bezpieczeństwa.

Działania w zakresie polityki pieniężnej i polityki fiskalnej wpływają na kształtowanie równowagi w gospodarce danego kraju oraz w znacznym stopniu oddziałują na stabilność systemu finansowego w gospodarce. Stąd, w celu oceny stabilności finansowej opracowano szereg miar ilościowych, które zostały opisane w  literaturze przedmiotu. I tak autorzy, pracujący pod egidą Międzynarodowego Funduszu Walutowego (MFW, 2006) opracowali zestaw wskaźników dobrej kondycji finansowej systemu finansowego. Podobnie w swoich publikacjach  John Hawkins i Marc Klau; William R. Nelson i Roberto Perli; oraz Dole F. Gray, Robert C. Merton i Zvi Bodie, zastosowali zmienne monitorujące kondycję systemu finansowego, skupiając się na presji rynkowej, podatności na zagrożenia zewnętrzne i podatności systemu bankowego.

Globalny kryzys finansowy wpłynął na wyniki gospodarcze w  krajach UE, co miało odzwierciedlenie w poziomie stabilności systemu finansowego. W obliczu wyzwań, które pojawiły się w wyniku kryzysu 2007–2009, władze monetarne i fiskalne podjęły szereg decyzji, których część postrzegana jest jako działania skoordynowane, a inne za mniej lub nawet wcale nieskoordynowane. Każdy kryzys jest inny i decyzje władz gospodarczych często są bezprecedensowe. Warto jednak podkreślić, że banki centralne i rządy starały się odpowiadać potrzebom społeczeństwa i  gospodarki, podejmując nowatorskie decyzje, które nie miały miejsca nigdy wcześniej. Globalny kryzys finansowy wydawał się najdotkliwszym kryzysem finansowym od czasów Great Depression z początku XX wieku. Jednak wtedy nikt nie spodziewał się pojawienia kryzysu, będącego następstwem pandemii (kryzys COVID-19).

Należy po raz kolejny podkreślić, że o stabilności globalnego systemu finansowego decyduje wiele czynników. W czasie pandemii COVID-19 istotne znaczenie ma zmiana nawyków zdrowotnych ludności oraz umiejętność wykorzystania zarządzania ryzykiem systemowym przez instytucje finansowe i rządy poszczególnych państw (ponieważ tę pandemię można traktować jako urzeczywistnienie się ryzyka systemowego) (Solarz, Waliszewski, 2020). W odpowiedzi na zagrożenie z tytułu ryzyka systemowego  opisywane kraje i  grupy państw (strefa euro podjęły szereg działań antykryzysowych, zarówno w przypadku kryzysu finansowego 2007–2009, jak i w dobie pandemii COVID-19. Warto także zauważyć, że powyższe kryzysy miały odmienny charakter, jednak skutki obu przyniosły istotne straty: społeczne, ekonomiczne i demograficzne.

Kryzys COVID-19 to zewnętrzny szok dla gospodarek świata, który dotknął znacząco zarówno popyt, jak i  podaż. Jak wskazują Joseph Norman, Yanner Bar-Yam i Nassim Nicholas Taleb, większość decydentów nie wie, jak powinno się obiektywnie rozwiązać zaistniałą sytuację decyzyjną. Obecnie obserwujemy najwyższy stopień niepewności, tzn. pełną świadomość, że nie znamy istoty pandemii COVID-19 (Norman i in., 2020). Kryzys gospodarczy związany z pandemią COVID-19 oddziałuje na gospodarki świata nie tylko poprzez kanał podażowy, nastroje społeczne, kanał popytowy, ale również poprzez kredyt i stabilność sytemu finansowego. Oddziaływanie kryzysu na gospodarkę poprzez ten ostatni kanał związane jest z  silnymi spadkami cen aktywów finansowych i  wzrostem awersji do ryzyka; ze spadkiem dostępności kredytu dla przedsiębiorstw i problemami płynnościowymi; ze wzrostem złych kredytów i  spadkiem stabilności sektora finansowego (istotne pośrednie ryzyko makroekonomiczne) (Grzeszak i in., 2020). Zdaniem Rady Stabilności Finansowej działającej przy Banku Rozrachunków Międzynarodowych w Bazylei, pandemia COVID-19 stanowi bezprecedensowy szok, który popchnął globalną gospodarkę w recesję, której głębokości i czasu trwania nie znamy (Solarz, Waliszewski, 2020).

W wyniku działań antykryzysowych podjętych przez większość państw na świecie, w odpowiedzi na kryzys COVID-19, pogorszyły się perspektywy wzrostu gospodarczego oraz wskaźniki zadłużenia publicznego tych państw, jednocześnie stwarzając ryzyko materializacji zagrożenia dla stabilności systemu finansowego. Władze monetarne i fiskalne również zdecydowały o prowadzeniu niekonwencjonalnej polityki pieniężnej i  ekspansywnej polityki fiskalnej, decydując się chociażby na istotne pogłębienie nierównowagi finansów publicznych, a w nielicznych krajach na znaczne zagrożenie równowagi budżetowej. Uzasadnieniem decyzji władz gospodarczych są silne wstrząsy, takie jak kryzysy, wojny, kataklizmy, czy klęski żywiołowe, które są wystarczającym powodem odejścia nawet od sztywnych reguł wydatkowych, skonstruowanych w celu utrzymania równowagi budżetowej. Zatem stabilność systemu finansowego, a tym samym bezpieczeństwo finansowe kraju, wymaga współpracy pomiędzy władzami fiskalnymi i monetarnymi oraz innymi instytucjami sieci bezpieczeństwa finansowego.  Koncentracja decydentów na działaniach, których celem jest  ochrona stabilności finansowej oraz poprawa elastyczności i skuteczności polityki gospodarczej, powinna prowadzić do wzmocnienia bezpieczeństwa ekonomicznego poszczególnych państw a przez to wpływać na bezpieczeństwo finansowe w szerszym, międzynarodowym, czy globalnym wymiarze.

Dr Joanna Stawska jest pracownikiem badawczo-dydaktycznym zatrudnionym na stanowisku adiunkta w Katedrze Bankowości Centralnej i Pośrednictwa Finansowego, na Wydziale Ekonomiczno-Socjologicznym Uniwersytetu Łódzkiego. Jej obszar zainteresowań badawczych obejmuje głównie: politykę pieniężną, politykę fiskalną, policy mix, finanse publiczne, teorię gier, politykę gospodarczą, inwestycje przedsiębiorstw czy stabilność systemu finansowego. Jest kierownikiem projektu badawczego na temat koordynacji polityki pieniężnej i fiskalnej w badaniach interakcji monetarno-fiskalnych na bazie teorii gier w krajach Unii Europejskiej finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki Polska (konkurs Sonata). Współautorka publikacji Bezpieczeństwo i stabilność systemu finansowego Perspektywa makro- i mikroekonomiczna (Czechowska Iwona Dorota, Stawska Joanna Maria, Witczak Radosław) wydanej sumptem Wydawnictwa Uniwersytetu Łódzkiego

Dr Joanna Stawska

Dr Joanna Stawska jest pracownikiem badawczo-dydaktycznym zatrudnionym na stanowisku adiunkta w Katedrze Bankowości Centralnej i Pośrednictwa Finansowego, na Wydziale Ekonomiczno-Socjologicznym Uniwersytetu Łódzkiego. Jej obszar zainteresowań badawczych obejmuje głównie: politykę pieniężną, politykę fiskalną, policy mix, finanse publiczne, teorię gier, politykę gospodarczą, inwestycje przedsiębiorstw czy stabilność systemu finansowego. Jest kierownikiem projektu badawczego na temat koordynacji polityki pieniężnej i fiskalnej w badaniach interakcji monetarno-fiskalnych na bazie teorii gier w krajach Unii Europejskiej finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki Polska (konkurs Sonata). Współautorka publikacji Bezpieczeństwo i stabilność systemu finansowego Perspektywa makro- i mikroekonomiczna (Czechowska Iwona Dorota, Stawska Joanna Maria, Witczak Radosław) wydanej sumptem Wydawnictwa Uniwersytetu Łódzkiego

Źródło: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego

Literatura:

Alińska A., Sieć bezpieczeństwa finansowego jako element stabilności funkcjonowania sektora bankowego, „Kwartalnik Kolegium Ekonomiczno-Społecznego Studia i Prace” 2012, nr 1.
Alińska A., Rola i pozycja sieci bezpieczeństwa finansowego w utrzymaniu stabilności systemu finansowego, [w:] A. Alińska (red.), Polityka monetarna i fiskalna a stabilność sektora finansowego, CeDeWu, Warszawa 2020, s. 22.
Gray D. F., Merton R. C., Bodie Z., New framework for measuring and managing macrofinancial risk and financial stability, „NBER Working Paper” 2007, no. 13607, November.
J. Grzeszak, F. Leśniewicz, P. Śliwowski, I. Święcicki, Pandemics. Zestaw narzędzi fiskalnych i monetarnych w dobie kryzysów, Polski Instytut Ekonomiczny, Warszawa 2020, s. 9.
Hawkins J., Klau M., Measuring potential vulnerabilities in emerging market economies, „BIS Working Papers” 2000, no. 91, October.
MFW – Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Financial Soundness Indicators: Compilation Guide, marzec 2006.
Nelson W.R., Perli R., Selected indicators of financial stability, 4th Joint Central Bank Research Conference on „Risk Measurement and Systemic Risk”, ECB Frankfurt am Main, November 2005.
J. Norman, Y. Bar-Yam, N.N. Taleb, Systemic risk of pandemic via novel pathogens – Coronavirus: A note, New England Complex Systems Institute, January 26, 2020.
Raczkowski K., Bezpieczeństwo ekonomiczne. Wyzwania dla zarządzania państwem, Wolters Kluwer S.A., Warszawa 2012.
Redo M., Znaczenie skuteczności polityki pieniężnej dla bezpieczeństwa państwa, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2018.
Solarz J.K., Waliszewski K., Pandemia czy wojna pokoleń?, „Finanse i Prawo Finansowe” 2020, czerwiec, s. 112.
Solarz J.K., K. Waliszewski K., Całościowe zarzadzanie ryzykiem systemowym. Pandemia COVID-19, edu-Libri, Kraków–Legionowo 2020.