Niezależnie od realizowanej w kraju ogólnej polityki edukacyjnej państwa samorządy terytorialne rożnego szczebla prowadzą własną politykę oświatową. Realizuje ona nie tylko wymogi wynikające z przepisów prawa oświatowego, ale bardzo często dostosowuje założenia ogólne do lokalnych uwarunkowań lub też bardzo często wzbogaca je o elementy wynikające z wieloletniego doświadczenia gmin i powiatów w realizacji przejętych na siebie zadań edukacyjnych. Godne podkreślenia jest to, że realizowana po 1998 r. reforma edukacji w dużej mierze wykorzystała przy tworzeniu założeń programowych wprowadzanych zmian bogate doświadczenia gmin w prowadzeniu szkolnictwa.

Lokalna polityka oświatowa nie ogranicza się często wyłącznie do rozwiązań wynikających z ustawowych kompetencji i zadań organów prowadzących. Bywa coraz częściej, że podejmują one działania na rzecz tworzenia procedur i sposobów badania efektów kształcenia, niezależnie od czynności prowadzonych w tym względzie przez organ sprawujący nadzór pedagogiczny. Chodzi tu m.in. o zlecanie uczelniom kształcącym nauczycieli badań wyników nauczania czy też opracowywanie koncepcji programowych, realizowanych potem w szkołach. Przejawiana w ten sposób troska o wysoką jakość kształcenia wynika przede wszystkim z racji wysokich nakładów ponoszonych przez samorządy terytorialne na funkcjonowanie prowadzonych placówek szkolnych. Zbyt dużo to kosztuje, by nie przyglądać się uważnie efektom pracy pedagogicznej.

Kreowana i realizowana potem przez jednostki samorządu terytorialnego polityka oświatowa w swoich założeniach ogólnych uwzględnia następujące obszary działań: finansowanie oświaty, polityka kadrowa w oświacie, stała troska o jakość pracy szkół i placówek, analiza funkcjonowania sieci szkolnej, system oddziaływań wychowawczych i opiekuńczych, działania na rzecz poprawy zdrowia fizycznego uczniów, ożywianie aktywności społecznej młodzieży szkolnej, doskonalenie kadry kierowniczej szkół i placówek.

FINANSOWA NIE OŚWIATY
Finansowanie zadań oświatowych od początku stanowiło najbardziej znaczącą pozycję w budżecie każdej gminy. Problemy finansowe od lat pozostają stałym tematem dyskusji toczących się wśród samorządowców oraz w rozmowach ze stroną rządową. Dzieje się to głównie za sprawą ciągłych niedoborów w corocznych subwencjach oświatowych. Mimo to nawet najskromniejszy budżet gminy musi zabezpieczać środki finansowe na realizację następujących zadań oświatowych:
Płace i pochodne wraz ze skutkami awansu zawodowego i podwyżek
Bieżące utrzymanie szkół stosownie do występujących potrzeb
Doposażenie szkół w pomoce dydaktyczne, sprzęt sportowy i księgozbiór szkolny
Konieczne korekty sieci szkolnej, modernizacje bazy szkolnej – w tym sportowej
Realizacja szkolnych programów wychowawczych i profilaktycznych dla uczniów.

POLITYKA KADROWA W OŚWIACIE
Jednym z najistotniejszych zadań wymagających od organu prowadzącego stałej troski organizacyjno-prawnej i mających zasadniczy wpływ na kondycję finansową samorządu jest bez wątpienia szeroko rozumiana polityka kadrowa, obejmująca głównie nauczycieli. Niż demograficzny w populacji szkolnej sprawia, że ubywa oddziałów szkolnych, a tym samym zmniejsza się możliwość zatrudnienia w oświacie. W tym też obszarze pozostają problemy związane z procedurami awansu zawodowego nauczycieli. Wszystko to nakazuje sprawy kadrowe traktować wyjątkowo wnikliwie. Dotyczy to m.in. takich kwestii, jak: coroczne zapotrzebowanie szkół na kadrę pedagogiczną, analiza uwarunkowań demograficznych w szkołach w kontekście perspektywicznej polityki kadrowej, opracowanie propozycji zagospodarowania nauczycieli zagrożonych zwolnieniami i bezrobociem oraz stosownego programu osłonowego, działania sprzyjające dokształcaniu nauczycieli, łącznie z określeniem systemu dofinansowania kursów i studiów podyplomowych, podejmowanie współpracy z uczelniami kształcącymi nauczycieli w ramach informowania ich o potrzebach zatrudnieniowych w oświacie, możliwość zatrudniania emerytów w szkołach w określonych sytuacjach, awans zawodowy nauczycieli.

STAŁA TROSKA O JAK OŚĆ PRACY SZKÓŁ I PLA CÓWEK
Wieloletnie inwestowanie w oświatę polega nie tylko na trosce samorządów terytorialnych o poprawę warunków nauczania, ale także na motywacji nauczycieli do podnoszenia swoich kwalifikacji, co skutkuje osiąganiem coraz lepszych wyników kształcenia czy też doskonalenia metod pracy z uczniem. Stała troska o jakość pracy szkół i placówek obejmuje następujące działania:
Doposażenie szkół w pomoce dydaktyczne, sprzęt komputerowy wraz z oprogramowaniem, uzupełnianie księgozbiorów bibliotecznych i multimedialnych oraz wzbogacanie bazy sportowej
Organizacja kursów i szkoleń dla nauczycieli i dyrektorów
Analiza mocnych i słabych stron pracy szkół z określeniem form pomocy oczekiwanej przez nauczycieli
Wykorzystanie informacji o jakości pracy szkół w systemie motywacyjnym dyrektorów oraz w polityce zatrudnieniowej w szkołach
Podejmowanie współpracy z uczelniami kształcącymi nauczycieli m.in. w zakresie zlecania badań wyników nauczania i opracowania koncepcji programowych.

ANALIZA FUNKCJONOWA NIA SIECI SZKOLNEJ
Funkcjonująca sieć szkół i placówek w gminie odpowiadać powinna rzeczywistemu zapotrzebowaniu na usługi edukacyjne. W związku z wprowadzoną reformą edukacji doszło do zmiany sieci szkół podstawowych, utworzenia gimnazjów i reorganizacji dawnego szkolnictwa ponadpodstawowego. Nie oznacza to jednak, że przyjęte rozwiązania mają charakter ostateczny. Korekty sieci szkolnej są dopuszczalne, jeżeli wymaga tego sytuacja, na przykład związanych ze zmianami na rynku pracy czy też z uwarunkowaniami demograficznymi. W wielu gminach wiejskich doszło do likwidacji wielu najmniejszych szkół. W ich miejsce placówki szkolne prowadzone głównie przez organizacje kościelne, stowarzyszenia czy też osoby fizyczne.
Analiza funkcjonowania sieci szkolnej uwzględniać powinna problemy takie, jak: wpływ uwarunkowań demograficznych i finansowych gminy na funkcjonowanie sieci szkolnej, system dowozu uczniów, obciążenie pozostawionych placówek po wprowadzanych korektach w sieci szkolnej, analiza potrzeb inwestycyjnych w oświacie, zagospodarowanie kadry pedagogicznej, sprzętu i budynków szkolnych, skutki finansowe i społeczne reorganizacji sieci szkolnej.

SYSTEM ODDZIAŁYWAŃ WYCHOWAW CZYCH
Kreując lokalną politykę oświatową, należy mieć na uwadze nie tylko podnoszenie jakości procesu kształcenia. Równie ważne jest rozpoznawanie i rozwiązywanie pojawiających się problemów wychowawczych. Powinien to być zorganizowany proces trwający w czasie, a nie jednorazowa akcja. Realizowane w szkołach działania wychowawczo-profilaktyczne powinny uwzględniać:
Opracowanie mapy zagrożeń środowiskowych i patologii uczniów z propozycją oczekiwanych działań
Wprowadzenie i doskonalenie programów typu „Bezpieczna szkoła”, „Bezpieczne miasto”, „Bezpieczne osiedle”, „Dziękuję, nie biorę” itp.
Realizacja przyjętej koncepcji wychowania emocjonalnego w szkołach (w tym socjoterapia i terapia rodzin).
Oddziaływania te korelują z wprowadzanym programem Zero tolerancji dla przemocy w szkole. Powstanie w ten sposób swoiste „zmasowane” działanie, przez co jego efekty powinny być większe.

DZIAŁANIA NA RZECZ POPRAWY ZDROWIA FIZYCZNEGO UCZNIÓW
Stała troska o kondycję fizyczną i psychiczną
uczniów uwzględniać powinna m.in. następujące
kwestie:
promocja zdrowego stylu życia dzieci i młodzieży szkolnej;
podnoszenie rangi sportu szkolnego. Troska o obiekty i sprzęt sportowy;
poprawa funkcjonowania szkolnej służby zdrowia, w tym opieki stomatologicznej; prowadzenie gimnastyki korekcyjnej.
Z zadowoleniem przyjąć trzeba fakt stałego inwestowania samorządów w budowę sal i kompleksów boisk sportowych. Służą one potem całej lokalnej społeczności, przyczyniając się do wyrabiania nawyku aktywnego spędzania wolnego czasu.
Na dobre do szkolnej rzeczywistości weszły już uczniowskie kluby sportowe, w których młodzież odnosi zauważalne sukcesy. Jest to istotne także w aspekcie wychowawczym i społecznym.

AKTYWNOŚĆ SP OŁECZNA
Analiza obserwowanej niewielkiej aktywności społecznej dorosłych mieszkańców zarówno małych, jak i większych miejscowości każe podejmować starania, służące rozbudzaniu zaangażowania uczniów w działania w tym zakresie. Okres nauki szkolnej winien dawać młodym ludziom różnorodne możliwości wyrabiania społecznikowskich nawyków. W szkołach uczą się tego zwykle na pracy w samorządzie uczniowskim. Zainteresowaniem cieszą się też wszelkie szkolne, lokalne i ogólnopolskie akcje pomocowe na rzecz osób starszych, chorych i potrzebujących pomocy. Nowym, cennym zjawiskiem staje się ostatnio wolontariat uczniowski. Te formy społecznego zaangażowania należy systematycznie wspierać i pomnażać w przekonaniu, że wyrabiane w ten sposób umiejętności okażą się dzieciom i młodzieży przydatne w dorosłym życiu. Dzięki temu wzrosnąć powinna świadomość obywatelska i polityczna oraz odpowiedzialność młodego pokolenia za sprawy kraju i małej ojczyzny. Nadal jeszcze choćby przy okazji wyborów parlamentarnych czy samorządowych frekwencja młodych głosujących jest stosunkowo niewielka.
Ożywieniu aktywności społecznej dzieci i młodzieży sprzyjać będą:
wewnątrzszkolne zaangażowanie uczniów w pracę społeczną (samorząd uczniowski, rada szkoły, redagowanie gazetki szkolnej, wolontariat uczniów);
pozaszkolne działania uczniów na rzecz rówieśników i osób dorosłych w ramach czasu wolnego (praca klubów osiedlowych, parafialne kluby sportowe, rajdy szkolne, przeglądy twórczości artystycznej, ciekawe pasje itp.);
działalność w młodzieżowych parlamentach miast;
zaangażowanie młodzieży w przedsięwzięcia kulturalne i sportowe.

DOSKONAL ENIE KADRY KIEROWNICZEJ SZKÓŁ I PLA CÓWEK
Dobrą praktyką organów prowadzących szkoły stały się działania budujące współpracę z ich dyrektorami. Dla kadry kierowniczej organizowane są narady, szkolenia samorządowe oraz udział w posiedzeniach rad gmin czy też ich komisji. Zdobyta dzięki temu wiedza przydatna jest dyrektorom w różnych sytuacjach. Z kolei władze samorządowe i radni mają dzięki temu lepsze rozpoznanie potrzeb poszczególnych szkół. Tak budowane wzajemne kontakty przyczyniają się do zespolenia kadry kierowniczej szkół wokół zadań oświatowych, realizowanych przez dany organ prowadzący. Rodzi się w ten sposób wspólna odpowiedzialność za funkcjonowanie oświaty samorządowej w gminie czy powiecie. Dyrektorzy szkół oczekują przy tym, że ich opinie, sugestie i propozycje konkretnych usprawnień w funkcjonowaniu lokalnej polityki oświatowej zostaną uwzględnione, gdyż to oni szkolną rzeczywistość znają najlepiej. Organ prowadzący szkoły powinien czuć się odpowiedzialny za doskonalenie ich kadry kierowniczej, zwłaszcza w sprawach prawno-administracyjnych i finansowych. Wspólnie z organem sprawującym nadzór pedagogiczny warto też pomyśleć o szkoleniach dotyczących organizacji procesu kształcenia i jego efektach. Tworzyłoby to wspólną odpowiedzialność za funkcjonowanie lokalnego systemu szkolnictwa. Tego współdziałania jest ciągle za mało.

Stanisław Prażmowski


Autor jest dyrektorem Zespołu Szkół Ogólnokształcących - PSP i PG w Wolanowie k. Radomia. Wcześniej był starszym wizytatorem KO w Warszawie Delegatura w Radomiu. W latach 1999 - 2002 członek Rady Konsultacyjnej ds. Reformy Edukacji. W latach 1990 -1999 pracował w administracji samorządowej na stanowisku naczelnika Wydziału Oświaty Urządu Miejskiego w Radomiu, radny Rady Miejskiej Radomia 2. pierwszych kadencji. Uczestniczył w pracach Komisji Edukacji Związku Miast Polskich oraz Stowarzyszenia na Rzecz Reformy Szkolnej w Warszawie, którym kierował dr Stanisław Sławiński.