Związek Gmin Województwa Lubuskiego, który poprosił RIO o wyjaśnienia, zwrócił uwagę na szereg wątpliwości prawnych co do możliwości finansowania przez gminy inwestycji na słupach należących do zakładów energetycznych. Chodzi o modernizację infrastruktury oświetleniowej w ramach rządowego Programu Inwestycji Strategicznych.

W ramach dziewiątej edycji programu rząd przyznał samorządom prawie 1 mld zł na 1214 inwestycji, których efektem ma być poprawa efektywności energetycznej przez obniżenie energochłonności oświetlenia. Wnioski o dofinansowanie nie mogły obejmować budowy nowych instalacji oświetleniowych, zastępujących istniejące.

Rząd ogłosił wyniki programu "Rozświetlamy Polskę"

RIO w swojej opinii wskazała, że jeżeli właścicielem oświetlenia ulicznego (w tym punktów świetlnych) jest gmina, to modernizacja takich punktów świetlnych mieści się w ogólnych zadaniach własnych gminy, wynikających z przepisów Prawa energetycznego oraz
w zakresie zarządu mieniem komunalnym należącym do gminy. 

Inaczej sytuacja wygląda gdy właścicielem punktów świetlnych jest np. spółka oświetleniowa. Wówczas, jak podkreśliła Izba, "wydatki ponoszone przez gminę na modernizację takich punktów świetlnych (polegającą na wymianie opraw nieenergooszczędnych na energooszczędne typu LED) oznaczały będą ponoszenie przez gminę wydatków ze środków publicznych na cudze mienie, co zasadniczo nie jest wydatkiem dopuszczonym do finansowania z budżetu gminy".

RIO wyjaśniła, że dokonywanie wydatków z budżetu gminy „na cudze mienie”, jako przysporzenie korzyści materialnej innej osobie niż dana gmina jest dopuszczalne i możliwe do sfinansowania z budżetu gminy, np. w sytuacji gdyby punkty świetlne, podlegające modernizacji, stanowiły własność innej jednostki samorządu terytorialnego np. powiatu lub samorządu województwa, jako zarządców dróg publicznych. Wówczas gmina mogłaby udzielić powiatowi lub województwu pomocy finansowej (dotacja celowa) lub pomocy rzeczonej (wydatek bezpośredni z budżetu gminy) na podstawie art. 216 ust. 5 i art. 220 ustawy o finansach publicznych w związku z art. 10 ust. 2 ustawy o samorządzie gminnym.

Z kolei jeżeli oświetlenie stanowiłoby własność GDDKiA (jako element drogi krajowej, której GDDKiA jest zarządcą), to gmina mogłaby przekazać środki finansowe na zadania GDDKiA na podstawie art. 19 ust. 4 zdanie 2 ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (j.t. Dz.U. z 2023 r., poz. 645 ze zm.) w związku z art. 216 ust. 3 ustawy o finansach publicznych.

Zdaniem RIO z odmienną sytuacją mamy do czynienia, gdy właścicielem oświetlenia na ulicach, placach, drogach publicznych, jest “spółka oświetleniowa” w rozumieniu pkt 37 DEFINICJI zawartych w Regulaminie Dziewiątej Edycji Naboru Wniosków o dofinansowanie "Rozświetlamy Polskę. 

„W takim przypadku postanowienia umów zawieranych przez gminy z takimi spółkami oświetleniowymi - na finansowanie przez gminy modernizacji punktów świetlnych, nie stanowiących majątku gmin, bez prawa do dokonania z tego tytułu wzajemnego rozliczenia (np. poprzez zwrot gminie poczynionych nakładów) nie znajdują oparcia w obowiązującym prawie" - podkreśliła RIO.

Zdaniem Izby oznacza to, że w obecnym stanie prawnym brak jest przepisu umożliwiającego gminie dokonanie wsparcia finansowego na rzecz spółki oświetleniowej, a tym w rzeczywistości byłoby zainwestowanie przez gminę, ze środków budżetu gminy w ulepszenie (modernizację) majątku obcego, tj. należącego do spółki oświetleniowej.  

Izba dodała, że gmina - w granicach zasady swobody umów, przewidzianej przepisami Kodeksu cywilnego - może zawierać umowy, ale tylko wówczas, gdy świadczeniu jednej strony odpowiada, na zasadzie wzajemności – świadczenie drugiej strony i są to świadczenia ekwiwalentne. 

Przy okazji RIO zwróciła też uwagę, że zawieranie odpłatnych umów przez jednostki samorządu terytorialnego, których przedmiotem jest dostawa towarów bądź świadczenie usług – wymaga zachowania stosownych procedur, określonych chociażby przepisami ustawy Prawo zamówień publicznych.

mp/