Zachodzące zmiany w warunkach funkcjonowania współczesnej gospodarki oraz coraz większe skupienie uwagi na problematyce ochrony środowiska wymuszają na przedsiębiorstwach konieczność wdrażania systemów zarządzania środowiskiem oraz różnego rodzaju ekoinnowacji.
Intensywny rozwój gospodarczy ostatnich dekad oraz rosnąca liczba i różnorodność produktów powodują wzrost roli i znaczenia przedsiębiorstw podejmujących działania ekoinnowacyjne. Publiczna dyskusja, jaka toczy się w ostatnich latach, wyraźnie wskazuje, że światowa gospodarka staje wobec poważnych wyzwań i granic wzrostu – ze względu na dostępność zasobów naturalnych. Procesy globalizacyjne spowodowały, że podmioty międzynarodowe i państwowe stają przed poważnymi wyzwaniami, do których należy zaliczyć problemy gospodarcze i społeczne zagrażające podstawowej egzystencji na Ziemi, a wśród nich te związane z ochroną środowiska.
Postęp technologiczny oraz nadmierna konsumpcja systematycznie przekładały i przekładają się na zmiany klimatyczne, zanikanie różnorodności biologicznej czy wyczerpywanie się zasobów naturalnych. Twarzą dyskusji w 2019 roku stała się szwedzka nastolatka Greta Thunberg, ekspresyjnie wyrażająca – wobec braku skutecznych działań ze strony światowych decydentów – niezadowolenie związane z symptomami zbliżającej się „zagłady klimatycznej”.
Zachodzące zmiany w warunkach funkcjonowania współczesnej gospodarki oraz coraz większe skupienie uwagi na problematyce ochrony środowiska wymuszają na przedsiębiorstwach konieczność wdrażania systemów zarządzania środowiskiem oraz różnego rodzaju ekoinnowacji. Ekoinnowacje są jednym z podstawowych czynników idei zrównoważonego rozwoju. Sprzyjają one rozwojowi proekologicznej gospodarki oraz rozpowszechnianiu tzw. czystych technologii […].
Badanie poziomu ekoinnowacyjności oraz wysokości inwestycji w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP) jest obiektem zainteresowania wielu autorów.
Wyniki badań nad ekoinnowacyjnością i sposobami jej oceny zarówno w regionach, jak i przedsiębiorstwach znajdujemy w licznych opracowaniach i artykułach naukowych. Od 2006 roku wybrane aspekty ekoinnowacyjność są systematycznie badane zarówno przez instytucje (GUS, PSDB we współpracy z GfK Polonia na zlecenie Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości, Fundację Partnerstwo dla Środowiska, a także Instytut Gallupa w ramach badania Eurobarometru), jak i przedstawicieli świata nauki.
Większość badań ma charakter ankietowy – są to wspomagane komputerowo CATI (Ryszko, 2014: 131). Do roku 2014 większość analiz związanych z ekoinnowacyjnością miała na celu zidentyfikowanie barier wdrażania innowacyjnych rozwiązań oraz ich wpływu na środowisko i w zdecydowanej większości prowadzona była wśród przedsiębiorstw z sektora MŚP. Duże przedsiębiorstwa stanowiły zaledwie 1% respondentów (Karlikowska, 2013: 87–98; Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 12 grudnia 2013 r.; Zuzek, 2015: 240–244). W kolejnych latach za cel badań stawiano zdiagnozowanie czynników sprzyjających innowacyjności oraz poznanie opinii przedsiębiorstw na temat ich roli we współczesnej gospodarce (Cichy, Szafraniec, 2015: 19–37; Olejniczak, 2015: 54–62).
Na uwagę zasługują badania nad ekoinnowacyjnością w sektorze energetycznym. Autorzy zwrócili uwagę na przewodnią rolę Niemiec, których działania koncentrują się na nowoczesnych formach magazynowania energii w postaci akumulatorów czy wykorzystania sprężonego powietrza.
Z dotychczasowych badań wynika, że większość ankietowanych przedsiębiorstw podejmujących działania innowacyjne w obszarze ekologii skupia się na innowacyjnych rozwiązaniach technologicznych, a w mniejszym stopniu na zmianach w zatrudnieniu czy strukturze organizacyjnej jednostki (Zawada i in., 2015: 7–21; Gałązka, 2017: 67). Nie mniej ważnym elementem w przedmiotowym działaniu jest zarządzanie wiedzą. Według D. J. Błaszczuka (2012: 93) stan i świadomość zarządzania wiedzą, w tym ekologiczną, w polskich przedsiębiorstwach na ogół są niewystarczające. Potwierdzają to także wyniki innych badań empirycznych, między innymi G. Gierszewskiej (2004), A. Glińskiej‑Neweś (2007) oraz P. Niedzielskiego, W. Downara i K. Rychlik (2007).
Interesujące badania przeprowadził P. Bartoszczuk (2018). Zmierzały one do oceny efektów ekoinnowacji wprowadzanych w przedsiębiorstwach. Badania ilościowe przeprowadzone zostały wśród 336 przedsiębiorstw. Analiza pozwoliła na sformułowanie kluczowych wniosków: w literaturze nie ma modeli ukazujących efekty ekoinnowacji, ponadto nieznany jest czas uzyskania pozytywnych efektów ekoinnowacji, brakuje również metodyki dotyczącej pomiaru efektów ekoinwestycji.
Autor zauważa, że kwestie kosztów środowiskowych są złożone i bardzo trudne do oszacowania. Porównanie wpływu przedsiębiorstw na środowisko podmiotów prowadzących różne rodzaje działalności gospodarczej jest skomplikowane. Brakuje powszechnie akceptowanego podejścia do opracowywania tego typu zestawień i każda ogólna ocena przynosi wysoce niepewne wyniki. Nie ma standardowego podejścia do ochrony, pomiaru i raportowania wpływu na środowisko. Dostępność i jakość danych środowiskowych są zaś niezadowalające.
Ekoinnowacje charakteryzują się znacznie wyższym zróżnicowaniem niż tradycyjne innowacje. Ze względu na to, iż często bazują one na procesach technicznych (technologie środowiskowe), ich efekty są zazwyczaj nieprzewidywalne. Cykliczność w procesach biologicznych (długi czas) może powodować odłożenie w czasie efektów ekoinnowacji (np. bioenergetyczne uprawy – biomasa). W związku z tym powstaje pytanie: „Jakie warunki muszą być spełnione, aby ekoinnowacje przynosiły efekty ekonomiczne (korzyści)?”. Nie każda ekoinnowacja jest skuteczna i stanowi źródło korzyści ekonomicznych dla przedsiębiorstwa (początkowe koszty wdrożenia są duże, następuje utrata płynności, rentowności, brak możliwości wprowadzania inwestycji rozwojowych, niedoszacowanie i nieprzewidywalność procesów biologicznych). Ważną kwestią jest również uzyskanie odpowiedzi na pytania: „Jakie efekty przynoszą ekoinnowacje?”, „Po jakim czasie ma to mie jsce”? oraz „Kto odnosi z ich wprowadzenia największe korzyści?”. Na odpowiedzi będzie trzeba poczekać do momentu, aż widoczne będą efekty.
Dotychczasowe badania jednoznacznie wskazują, że zbyt małe inwestycje w ekoinnowacje są wynikiem niewystarczających zasobów finansowych i technicznych, a także braku wiedzy i wykwalifikowanej kadry. Jest to obszar, który wymaga istotnego wsparcia zarówno ze strony rządu (poprzez programy proinnowacyjne i narzędzia zachęty, np. podatkowe), jak i instytucji wspierających przedsiębiorców. W obecnej sytuacji ogólnoświatowej, zdominowanej przez działania zmierzające do likwidacji skutków pandemii wirusa SARS‑CoV–2, wiele działań proinnowacyjnych zostało odłożonych, a na efekty wdrożonych przyjdzie poczekać, gdyż wiele branż znajduje się w poważnym kryzysie, a ich działalność stoi pod znakiem zapytania.
Jest to fragment artykułu naukowego pt. Determinanty i źródła finansowania ekoinnowacji w polskich przedsiębiorstwach, który ukazał się czasopiśmie Acta Universitatis Lodziensis Folia Oeconomica (1(352) 2021.
W pełnej wersji tekstu znajduje się:
• analiza ekoefektywnosi wdrażanej w inicjatywach innowacyjnych przedsiębiorstw,
• pogłębiony wykaz czynników i barier rozwoju ekoinnowacji przedsiębiorstw,
• źródła finansowania ekoinnowacji.
Tekst dostępny jest TUTAJ.
Czasopismo (FoE) to recenzowany, ogólnodostępny dwumiesięcznik naukowy, dostępny online, powstały w 1980 roku – publikuje oryginalne artykuły teoretyczne i empiryczne, a także odnoszące się do polityk i przeglądowe, obejmujące wszystkie dyscypliny nauk ekonomicznych i dyscypliny pokrewne. FoE przyjmuje artykuły w języku angielskim lub polskim, w przypadku gdy poruszane zagadnienia interesują głównie polskich odbiorców.
Kontakt: lukasz.orzechowski@uni.lodz.pl