Od 25 września zaczną obowiązywać ustawa o ochronie sygnalistów. Zgodnie z nowymi przepisami, podmioty, w których wykonuje lub świadczy pracę co najmniej 50 osób będą musiały ustanowić procedury zgłoszeń wewnętrznych i podejmowania działań następczych. Z obowiązku wyłączone zostały gminy lub powiaty liczące mniej niż 10 000 mieszkańców.

Jak wskazał resort, ujawnienie informacji jest objęte ustawową ochroną, gdy ujawniający dokona w pierwszej kolejności zgłoszenia wewnętrznego i zewnętrznego lub od razu zgłoszenia zewnętrznego, ale w odpowiedzi na zgłoszenie nie zostaną podjęte w terminie żadne odpowiednie działania.

Ochrona przysługuje sygnaliście niezależnie od formy świadczenia pracy. Objęci są nią również sygnaliści dokonujący zgłoszenia lub ujawnienia publicznego przed nawiązaniem stosunku pracy lub innego stosunku prawnego stanowiącego podstawę pracy, lub gdy taki stosunek już ustał.

„Status sygnalisty jest pochodną dokonania zgłoszenia wewnętrznego lub zgłoszenia zewnętrznego bądź ujawnienia publicznego. Dodatkowo, sygnalista powinien mieć uzasadnione podstawy sądzić, że będąca przedmiotem zgłoszenia lub ujawnienia publicznego informacja jest prawdziwa w momencie dokonywania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego i że informacja taka stanowi informację o naruszeniu prawa” – wyjaśnił resort.

Środki ochrony sygnalistów obejmują m.in.: zakaz działań odwetowych np. zakaz wypowiedzenia stosunku pracy, odszkodowanie za dopuszczenie się działań odwetowych, zakaz zrzeczenia się ochrony przyjętej w projektowanej ustawie. W przypadku podejrzenia o stosowanie działań odwetowych będzie obowiązywał odwrócony ciężar dowodu. Oznacza to, że na podmiocie podejrzanym o stosowanie działań odwetowe będzie spoczywał ciężar dowodu, że czynności podjęte w stosunku do sygnalisty nie są działaniem odwetowym.

Ustawa o ochronie sygnalistów określa również zakres przedmiotowy naruszeń prawa podlegających zgłoszeniu oraz obowiązki organów publicznych dotyczące określenia procedury zgłoszeń oraz postępowania ze zgłoszeniami. 

Sygnaliści w pytaniach i odpowiedziach

Kim jest sygnalista?
Sygnalistą jest osobą zgłaszającą naruszenie prawa o których dowiedział się w związku z pracą. Sygnalistą może być każdy narażony na działania odwetowe po dokonaniu zgłoszenia.

Co odróżnia sygnalistę od innych zgłaszających np. składających zawiadomienie o przestępstwie?
Sygnalista uzyskuje informacje o naruszeniu w trakcie i w związku z pracą. Nie jest przypadkowym świadkiem zdarzenia.

Dlaczego ustawa o ochronie sygnalistów jest konieczna?
Decyzja osoby o zgłoszeniu naruszeniu pociąga za sobą ryzyko negatywnych konsekwencji ze strony pracodawcy. Taki pracownik jako strona ewidentnie słabsza może zostać pozbawiony awansu, podwyżki, nagrody, wreszcie pracodawca wskutek mobbingu może zmusić sygnalistę do złożenie wypowiedzenia umowy o pracy. Ustawa ma na celu zapewnienie ochrony takim osobom.

Czy sygnalistą może być tylko pracownik?
Nie, ale przyjmuje się że będzie to zazwyczaj pracownik. Sygnalistą może być każdy. Każdy kto ma w związku z pełnionymi obowiązkami uzyskuje informacje o naruszeniu i zdecyduje się dokonać zgłoszenia.

Jak sygnalista może zgłosić naruszenie prawa?
Do odpowiedniej komórki we własnej organizacji/pracodawcy (zgłoszenie wewnętrzne), do organu publicznego (zgłoszenie zewnętrzne). Trzecia opcją jest ujawnienie publiczne, ale nie jest to preferowane rozwiązanie. Sygnalista w takim wypadku dokonuje publicznego ujawnienia nieprawidłowości w wyjątkowych sytuacjach.

Jakie obowiązki będzie miał pracodawca w związku z ustawą o ochronie sygnalistów?
Pracodawca będzie musiał opracować procedurę zgłoszeń wewnętrznych określającą zasady przyjmowania takich zgłoszeń i stworzyć kanały do ich przyjmowania.

Jaka ochrona przysługuje sygnaliście?
Sygnalista będzie mógł wystąpić z roszczeniem o zadośćuczynienie lub odszkodowanie. Ponadto osoby przyjmujące zgłoszenia są obowiązane zachować tożsamość sygnalisty w tajemnicy.

Kiedy wystąpią działania odwetowe?
Działania odwetowe to wszelkie działania zmierzające do pogorszenia statusu sygnalisty w związku z dokonaniem zgłoszenia. Musi wystąpić związek między zgłoszeniem a działaniem odwetowym.

Czy dokonanie zgłoszenie będzie obowiązkowe?
Nie, ustawa nie wprowadza obowiązku dokonywania zgłoszeń. Decyzja o zgłoszeniu naruszenia będzie własną decyzją każdego potencjalnego sygnalisty bez obowiązku wynikającego z prawa.

Czemu służy samo zgłoszenie naruszenie prawa?
Zgłoszenie naruszenia prawa ma pozwolić na podjęcie działań przed wystąpieniem skutków takiego naruszenia lub je maksymalnie zminimalizować. Dlatego konieczne jest stworzenie systemu ochrony sygnalistów. Każdy pracownik powinien mieć świadomość o możliwości zgłoszenia.

mr/