Aż 11 zawiadomień do organów ścigania i nadzoru budowlanego złożyła NIK po kontroli obiektów mostowych w woj. łódzkim. Zdaniem Izby większość przepraw, w tym zwłaszcza zarządzanych przez jednostki szczebla powiatowego, znajdowało się w stanie niepokojącym, niedostatecznym lub przedawaryjnym.
Izba przypomniała, że obiekty mostowe i przepusty to newralgiczne elementy dróg publicznych, niejednokrotnie decydujące o ich przydatności eksploatacyjnej. W dodatku szczególnie narażone są na degradację.
Z najnowszego raportu NIK wynika, że najskuteczniejszym zarządcą dróg w woj. łódzkim był łódzki oddział GDDKiA – blisko 85% obiektów mostowych pod jego zarządem uzyskało ocenę odpowiednią (5) lub zadowalającą (4). Nie da się tego powiedzieć o pozostałych zarządcach – niemal 75% spośród podlegających im 435 obiektów mostowych i przepustów było w stanie niepokojącym (3), niedostatecznym (2) lub przedawaryjnym (1). Najgorzej jest w wypadku zarządców powiatowych – 130 spośród 148 obiektów mostowych (blisko 88%) wymagało pilnych napraw. 3,6% obiektów nie podlegało ocenie z racji toczących się remontów.
Najczęstsze usterki obiektów mostowych to: uszkodzenia ustroju nośnego, nieszczelność izolacji ustroju nośnego i uszkodzenia balustrad. Te ostatnie stanowią bezpośrednie zagrożenie dla bezpieczeństwa ruchu. Z kolei ustrój nośny (przęsła, dźwigary, płyty pomostowe) ma często popękany beton, co skutkuje korozją odsłoniętego zbrojenia. Na dłuższą metę grozi to pogorszeniem nośności mostów czy wręcz trwałym ich uszkodzeniem.
NIK zwróciła uwagę, że w zakresie utrzymania obiektów w należytym stanie technicznym zarówno zarządcy powiatowi, jak i gminni ograniczali działania głównie do najpilniejszych prac interwencyjnych. Wskutek braku środków finansowych zdecydowanie ograniczano prace naprawcze, remontowe i modernizacyjne, niekiedy zaś pieniędzy brakowało nawet na podtrzymanie dotychczasowego stanu technicznego przepraw. W projektach rocznych planów finansowych zarządcy wskazywali kwoty dużo wyższe niż faktycznie później przyznawane. Na inwestycje środków nie zapewniano wcale lub prawie wcale. W rezultacie aż pięć przepraw wyeksploatowano niemal w sposób skrajny. Trzem zarządcom braki finansowe uniemożliwiły też wykonanie zaleceń po kontrolach okresowych z lat 2018–2019.
Zarządcy dróg przeprowadzali wymagane kontrole okresowe (roczne i pięcioletnie) obiektów mostowych – tu niechlubnym wyjątkiem był Zarząd Dróg Powiatowych w Łęczycy (w 2019 r. nie przeprowadził żadnej kontroli). Co do przepustów, kontroli takich nie przeprowadzało aż trzech zarządców. Powiatowy Zarząd Dróg i Transportu w Łowiczu wyznaczył do przeprowadzenia kontroli okresowych stanu technicznego obiektów mostowych i przepustów osobę bez odpowiednich uprawnień budowlanych (co jest wbrew przepisom Prawa budowlanego). Wyniki kontroli okresowych z reguły prawidłowo określały stan techniczny badanych obiektów.
Łódzki Zarząd Dróg Wojewódzkich i łęczycki Zarząd Dróg Powiatowych nie dostosowały organizacji ruchu do pogorszonego stanu technicznego aż 45 obiektów mostowych. Mogło to wpłynąć na ich dalszą degradację i pogorszyć warunki bezpieczeństwa drogowego.
Wskutek nieprecyzyjnych przepisów większość zarządców nie wywiązała się z obowiązków planistycznych dotyczących opracowywania projektów planów rozwoju sieci drogowej oraz projektów planów finansowania budowy, przebudowy, remontu, utrzymania i ochrony dróg oraz drogowych obiektów inżynierskich.
Niemal wszyscy zarządcy (oprócz GDDKiA Oddziału w Łodzi) wadliwie prowadzili ewidencję i sprawozdawczość odnośnie zarządzanych obiektów mostowych i przepustów – nieprawidłowości dotyczą m.in. wykazów (np. rozbieżności co do liczby obiektów w różnych dokumentach), książek oraz kart obiektów, nadawania numerów ewidencyjnych obiektom, prowadzenia i udostępniania map techniczno-eksploatacyjnych dróg oraz ewidencji środków trwałych.
W związku ze stwierdzonymi nieprawidłowościami NIK skierowała 11 zawiadomień do organów powołanych do ścigania przestępstw lub wykroczeń, z tego:
- sześć zawiadomień w sprawie uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa polegającego na nieujawnieniu lub nierzetelnym prezentowaniu obiektów mostowych i przepustów oraz ich wartości w ewidencjach księgowych,
- zawiadomienie w sprawie przeprowadzania kontroli okresowych obiektów mostowych i przepustów bez stosownych uprawnień budowlanych,
- cztery zawiadomienia w sprawie podejrzenia popełnienia wykroczenia polegającego na nieprzeprowadzaniu kontroli okresowych obiektów mostowych i przepustów lub nieprowadzeniu książek takich obiektów.
We wystąpieniach pokontrolnych NIK zwróciła się do ministra infrastruktury o podjęcie działań zmierzających do doprecyzowania przepisu art. 20 pkt 1 i 2 ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (Dz. U. z 2020 poz. 470 ze zm.) poprzez określenie formy i zakresu danych, które powinny zostać ujęte w projektach planów rozwoju sieci drogowej oraz projektach planów finansowania budowy, przebudowy, remontu, utrzymania i ochrony dróg oraz drogowych obiektów inżynierskich.
W art. 20 pkt 1 i 2 ww. ustawy nałożono na zarządców dróg obowiązek opracowywania projektów planów rozwoju sieci drogowej oraz projektów planów finansowania budowy, przebudowy, remontu, utrzymania i ochrony dróg oraz drogowych obiektów inżynierskich. Jak zauważyła Izba, przepis ten nie określa jednak szczegółowych wymagań co do treści i zakresu opracowania takich planów, nie sprecyzowano, czy dokumenty te mają służyć planowaniu operacyjnemu (np. rocznemu), czy też stanowić element planowania strategicznego (długofalowego). Żaden z kontrolowanych zarządców powiatowych i gminnych nie opracowywał planów rozwoju sieci drogowej, a w zakresie planowania finansowania zadań, o których mowa w pkt 2 powołanego przepisu, ograniczali się do sporządzenia projektów planów służących przygotowaniu rocznych planów finansowych j.s.t. Powodem takiego stanu w głównej mierze był brak wiedzy, w jaki sposób należy sporządzać te dokumenty.
Dlatego, zdaniem NIK przepis w obecnym brzmieniu nie spełnia swojej funkcji i winien być doprecyzowany we wskazanym zakresie.
Na potrzebę wprowadzenia zmian w ustawie o drogach publicznych NIK wskazywała już dwukrotnie. Wniosek o doprecyzowanie przepisu art. 20 pkt 1 i 2 tej ustawy, skierowany był do ministra właściwego do spraw transportu już w 2017 r. i powtórzony w 2021 r. W informacjach o wynikach kontroli przeprowadzonych w ww. latach NIK wskazywała na problemy zarządców dróg związane z opracowywaniem ww. planów, wynikające z braku określenia zawartości oraz zasad sporządzania takiej dokumentacji. Pomimo tych informacji, niepodejmowanie działań w powyższym zakresie Minister każdorazowo uzasadniał brakiem sygnałów świadczących o konieczności doprecyzowania przywołanych przepisów, czy też problemach interpretacyjnych z nimi związanych.
NIK zwróciła się też do zarządców dróg o zapewnienie środków finansowych na zadania związane z utrzymaniem obiektów mostowych i przepustów na poziomie adekwatnym do potrzeb w tym zakresie, z uwzględnieniem możliwości wykorzystania środków zewnętrznych, np. z rezerwy subwencji ogólnej, czy Rządowego Funduszu Rozwoju Dróg.
mp/