Przygotowania do spisu już ruszyły; w gminach powołane zostały biura spisowe, a od 1 do 9 lutego trwa nabór na rachmistrzów. To dopiero początek, ale na razie zgłoszeń jest niewiele - wskazują nasi rozmówcy.

Rachmistrzowie potrafią liczyć

„Póki co, to zainteresowanie nie jest duże, ale już kilka osób się zgłosiło. Jest to jednak zdecydowanie mniej, niż przewidziana liczba rachmistrzów, która powinna być większa, chociażby z uwagi na sytuację epidemiczną” - powiedziała Ewa Unrug-Wiszowaty z biura spisowego w Giżycku w województwie warmińsko-mazurskim.

Podobnie jest w Płużnicy w województwie kujawsko-pomorskim. „Powołane zostało biuro spisowe i oczekujemy na oferty rachmistrzów. Na naszą gminę przydzielonych jest dwóch rachmistrzów oraz stanowisko do samospisu w urzędzie gminy. Oferty jeszcze nie nadeszły” - przekazała Magdalena Szczepanik, zastępca gminnego komisarza spisowego.

GUS poprawił projekt o spisie powszechnym. Będą zmiany w nagrodach spisowych (dokument)

Jednym z czynników, które wpływają na niskie zainteresowanie naborem na rachmistrzów, mogą być proponowane im stawki. Nowy projekt ustawy o narodowym spisie powszechnym przewiduje, że stawka ta ma wynosić 6 zł brutto za każdy przeprowadzony wywiad bezpośredni albo wywiad telefoniczny, skutkujący prawidłowym spisaniem danej osoby fizycznej.

Według obecnych przepisów rachmistrz miał dostawać 7 zł brutto za wywiad bezpośredni i 4 zł brutto za wywiad telefoniczny.

„Nie da się ukryć, że stawki zaproponowane przez GUS przy narodowym spisie powszechnym nie zachęcają do prac przy spisie. Kandydaci umieją liczyć i te osoby, które brały już udział w pracach spisowych wiedzą, że nie każdy telefon i nie każda wizyta w gospodarstwie przekłada się na przeprowadzenie ankiety i zamknięcie wywiadu. Może się zdarzyć, że wiele wizyt będzie skutkowało kilkuzłotowym zarobkiem, co nie jest zachętą” - oceniła Unrug-Wiszowaty.

„Wydaje mi się, że nie jest to jakaś zbyt wysoka stawka. Jeżeli pomyśleć o tym, że mieszkańcy gminy będą mogli uczestniczyć w samospisie, to ta stawka 6 złotych nie jest oszołamiająca. Może to powodować, że nie będzie tylu chętnych” - zgadza się z nią Magdalena Szczepanik.

Spis powszechny: nagrody i dodatki

Kolejną bolączką tegorocznego spisu powszechnego jest kwesta nagród i dodatków. W projekcie nowej ustawy, która ma wejść w życie 1 kwietnia 2021 r., doprecyzowano zasady ich przyznawania m.in. dla pracowników gminnych biur spisowych, podkreślając ich fakultatywny charakter.

Samorządowcy pamiętają, że w grudniu 2020 GUS nie przyznał nagród za spis rolny m.in. pracownikom gminnych i wojewódzkich biur spisowych. Spotkało się to z ostrym sprzeciwem wielu wójtów i burmistrzów oraz korporacji samorządowych.

„GUS nie przyznał nagród za spis rolny jedynie gminnym komisarzom spisowym, natomiast członkom gminnych biur spisowych komisarze mogli przyznać nagrody z części dotacji, która została gminom przeznaczona na ten cel. Rzeczywiście, wójtowie, burmistrzowie, prezydenci miast zostali pozbawieni nagrody spisowej, o której mówi wprost ustawa. Działania centralnego biura spisowego są trudne do zrozumienia dla gminnych komisarzy spisowych, ale jako samorządowcy - jak myślę - oni przyzwyczaili się już do takich sytuacji, kiedy reguły zmienia się w trakcie gry” - skomentowała Unrug-Wiszowaty.

Poproszona o ocenę fakultatywnego charakteru nagród, o którym mówi nowy projekt ustawy o spisie, stwierdziła, że „tego można było się spodziewać”. „Samorządowcy gminni na najniższym poziomie widzą, kto i jak angażuje się w prace spisowe i to się będzie przekładało na te dodatki. Ale mogę zapewnić, że wszyscy pracownicy samorządowi to osoby głęboko zmotywowane i one po prostu pracują, żeby to zrobić, a nie żeby dostać pieniądze, bo to nie o to chodzi” - podkreśliła przedstawicielka biura spisowego w Giżycku.

Wywiady bezpośrednie w pandemii

W ocenie samorządów dodatkowym i bardzo ważnym utrudnieniem podczas nadchodzącego spisu powszechnego będzie pandemia i związane z nią obawy rachmistrzów oraz osób spisywanych.

„Z powodu pandemii z dotarciem do mieszkańców jest różnie. Rachmistrzowie mogą się obawiać iść w teren. Nie wszyscy odbierają telefony, by dokonać spisu telefonicznego. Przypominam sobie sytuacje ze spisu rolnego, kiedy były problemy z dotarciem do części mieszkańców, więc na pewno będzie się to teraz objawiało w większej skali” - zauważa Magdalena Szczepanik, zastępca gminnego komisarza spisowego w Płużnicy.

Narodowy spis powszechny odbywa się w Polsce co 10 lat. Badanie dostarcza administracji publicznej, organom rządowym, instytucjom naukowym i badawczym, ośrodkom analitycznym, szkołom wyższym, mediom, a także osobom prywatnym – pełnych informacji o stanie i strukturze demograficzno-społecznej oraz ekonomicznej naszego kraju.

Obowiązek przeprowadzenia spisu powszechnego wynika również z międzynarodowych zobowiązań Polski. Na całym świecie spisy ludności i mieszkań są podstawowym instrumentem gromadzenia informacji o sytuacji demograficznej, społecznej i ekonomicznej kraju, a także o jego zasobach mieszkaniowych.

Jarosław Junko