Unia Metropolii Polskich (UMP) przedstawia propozycje szerokich zmian legislacyjnych mających na celu stabilizację finansów jednostek samorządu terytorialnego. Postulaty są znacznie szersze niż zaproponowane kilka tygodni temu przez resort finansów zmiany w systemie dochodów JST.

Kluczowe urealnienie subwencji oświatowej i rekompensata strat 

Zdaniem przedstawicieli największych miast jednym z najważniejszych postulatów, stabilizujących dochody własne JST jest urealnienie i stabilizacja wysokości subwencji oświatowej tj. powiązanie wysokości subwencji z wartością produktu krajowego brutto i ustalenie jej wysokości na poziomie nie mniejszym niż 3 proc. PKB.

Wskazano, że wydatki na oświatę stanowią największe obciążenie budżetów samorządów.  Jednocześnie od roku 2016 wzrasta w niespotykanym wcześniej tempie niedofinansowanie oświaty z części oświatowej subwencji ogólnej – luka finansowa w oświacie samorządowej rośnie o niemal 3 mld zł rocznie. Osiągając obecnie niespotykaną wcześniej wartość 37 mld zł. 

Metropolie chcą też pełnej rekompensaty skutków zmian podatkowych z lat 2019-2022 wraz z wprowadzeniem mechanizmów systemowych zabezpieczających samorządy lokalne przed skutkami ewentualnych, przyszłych zmian w podatkach stanowiących ich dochody.

UMP wyliczyły, że samorządy tylko w latach 2021-2023 nie otrzymały z udziałów w PIT 42 mld zł (21 mld zł po uwzględnieniu rekompensat z budżetu państwa).

Więcej z PIT i rekompensata VAT

Największe miasta postulują także zwiększenie udziałów samorządów w dochodach z PIT oraz objęcie JST udziałem w podatku dochodowym pobieranym w formie ryczałtu, a także usunięcie wad systemu wyrównawczego (tzw. „Janosikowe”) stwierdzonych m.in. przez Trybunał Konstytucyjny, tj. zmiany wartości współczynników determinujących wysokość wpłat, urealnienie liczby mieszkańców.

Wśród propozycji UMP jest też wprowadzenie subwencji rekompensującej samorządom zapłacony i nieodliczony VAT z tytułu zrealizowanych inwestycji publicznych, a także wprowadzenie dodatkowej subwencji drogowej dla miast na prawach powiatu z przeznaczeniem na utrzymanie dróg krajowych i wojewódzkich.

Zmiany w podatkach lokalnych i waloryzacja opłat administracyjnych

Samorządy proponują też szereg zmian, które urealnią dochody własne JST, a przy tym nie obciążą finansowo budżetu państwa.

Jednym z takich rozwiązań jest objęcie podatkiem od nieruchomości gruntów sklasyfikowanych jako użytki rolne, niezajętych na działalność rolniczą. Rozwiązanie zakłada, że podatek rolny obciążał będzie tylko podmioty faktycznie prowadzące działalność rolniczą, a nie np. nabywających użytki rolne w celach inwestycyjnych. 

Unia postuluje też wprowadzenie do ustawy o podatkach i opłatach lokalnych mechanizmu rekompensującego z budżetu państwa utracone przez gminy dochody podatkowe, z tytułu każdego kolejnego zwolnienia w podatkach i opłatach lokalnych wprowadzanych przez ustawodawcę. 

UMP domaga się też urealnienia stawek opłaty skarbowej (tj. podwyższenie o co najmniej 30%) oraz wysokości innych opłat publicznoprawnych wraz z jednoczesnym wprowadzeniem w prawie materialnym mechanizmu zakładającego automatyczną waloryzację stawek o np. wskaźnik wzrostu najniższego wynagrodzenia lub skumulowany wskaźnik inflacji.

Samorządowcy zwrócili uwagę, że stawki opłaty skarbowej nie były zmieniane od stycznia 2007 roku (ustawodawca jedynie dokonał zmian w strukturze stawek tj. niektóre z nich uchylając i wprowadzając nowe). Podobnie nie były waloryzowane stawki innych opłat administracyjnych np. za wydanie uprawnień do kierowania pojazdami czy opłat związanych z rejestracją pojazdów. Tymczasem skumulowana inflacja w okresie 2007- 2023 wyniosła aż 79%. 

Złagodzone reguły zadłużania na dłużej

Unia chce też przedłużenia do 2029 roku możliwości niezachowania indywidualnych wskaźników zadłużenia (wynikającej z art. 243 ust.1 ustawy o finansach publicznych), pod warunkiem utrzymania kwoty długu na poziomie niższym od kwoty dochodów budżetu JST ogółem pomniejszonych o kwoty dotacji i środków o podobnym charakterze oraz powiększonych o wskazane przychody budżetu miasta nieprzeznaczone na finansowanie deficytu.
 
Jednocześnie zaproponowano pozostawienie w regule zadłużeniowej (prawa strona wzoru) przy ustalaniu możliwości zadłużania się JST dochodów ze sprzedaży majątku (art. 243 ust.1 u.f.p).

UMP chce też mechanizmu, który umożliwi wzajemne obciążanie gmin i powiatów, w których zamieszkują uczniowie uczęszczających do szkół w innej niż miejsce zamieszkania JST, zwrotem kosztów edukacji przekraczających środki finansowe naliczone i przekazane na ucznia, w części oświatowej subwencji ogólnej. 

Potrzeba zmiany w tym zakresie wynika z procesów intensywnej suburbanizacji, której towarzyszy zjawisko częstego korzystania z usług publicznych placówek oświatowych przez uczniów zamieszkałych w innych JST (w szczególności dotyczy to gmin sąsiadujących z miastami metropolitalnymi). „Ponieważ część oświatowa subwencji ogólnej nie pokrywa kosztów realizacji zadań oświatowych nie ma uzasadnienia, aby mieszkańcy danej JST z odprowadzanych przez siebie podatków ponosili koszty edukacji publicznej mieszkańców gmin sąsiednich” – czytamy w stanowisku UMP.

Reforma dochodów JST według MF

W lutym Ministerstwo Finansów przedstawiło wstępne założenia reformy systemu dochodów samorządów, których celem jest  odejście od nieprzewidywalności finansów publicznych i ustabilizowanie dochodów JST. 

Jedna z koncepcji, która jest obecnie przedmiotem dyskusji ze stroną samorządową przewiduje, że kalkulacyjne dochody przypadające samorządom będą liczone w oparciu o dochód podlegający opodatkowaniu zarówno w zakresie PIT i CIT, a więc niezależnie od wysokości podatku. Oznacza to, że wszelkie zmiany, które będą ewentualnie wprowadzane np. w zakresie ulg dla podatników pozostaną bez wpływu na kalkulacyjną wysokość dochodów JST z tych źródeł. 

Koncepcja zakłada też zmianę zasad subwencjonowania samorządów. W tym celu MF zapowiedziało opracowanie specjalnego algorytmu, za pomocą którego zostaną oszacowane potrzeby wydatkowe każdego samorządu, a następnie zostaną one porównanie z dochodami. Jeżeli okaże się, że te potrzeby wydatkowe są większe niż potencjał dochodowy, to jednostka otrzyma dodatkowo jednolitą subwencję ogólną. 

mp/