Publikacja „Jak rzemiosło i handel wspierano” autorstwa Joanny Nowaczyk. Praca zgłoszona w kategorii dziennikarz.

W roku 1907, w Mosinie rozpoczął swoją działalność Bank Ludowy – dzisiejszy Gospodarczy Bank Spółdzielczy. Wydarzenie to dało początek historii bankowości w naszym mieście. W międzywojenną jej kartę, można też wpisać epizod utworzenia w 1938 r. Chrześcijańskiej Kasy Bezprocentowego Kredytu, wspierającej lokalny handel i rzemiosło.

Historia bankowości w Mosinie nieodłącznie związana jest z działalnością Gospodarczego Banku Spółdzielczego, który swymi korzeniami sięga początku XX w. Już w roku 1907, dla ochrony stanu posiadania Polaków, a po odzyskaniu niepodległości – dla rozwoju miejscowego rzemiosła, powstał w naszym mieście Bank Ludowy. Jego założycielami było 22 mieszkańców Mosiny i okolicy, a uroczystość otwarcia uświetnił swoją obecnością ks. Piotr Wawrzyniak.

Bank Ludowy działał do lipca 1939 r., a po wznowieniu działalności w roku 1949, zmienił nazwę na Kasę Spółdzielczą. Jednak w okresie międzywojennym, istniała w mieście jeszcze inna forma „bankowości”, mająca na celu wspierać rodzimy handel i rzemiosło. Była to Chrześcijańska Kasa Bezprocentowego Kredytu. Choć jej działalność pozostawiła w historii miasta niewielki, zaledwie kilkumiesięczny ślad, fakt tej oddolnej inicjatywny pozostanie niewątpliwie ciekawostką historyczną tamtego okresu.

Od kas żydowskich do chrześcijańskich...

Geneza kas bezprocentowego kredytu związana jest z systemem wspierania zubożałych Żydów, wypracowanym na początku XX w. przez gminy żydowskie. Stanowiły go tzw. Gemilas Chesed, oparte na pomocy filantropów, które udzielały niskoprocentowych lub bezprocentowych pożyczek Żydom podupadłym finansowo z powodu klęski żywiołowej lub z innych przyczyn losowych. Pomagały także kupcom i rzemieślnikom, którzy potrzebowali niewielkiego kapitału inwestycyjnego lub zakładowego.

W latach 30. XX w. Gemilas Chesed odegrały ważną rolę w podtrzymaniu bytu gospodarczego Żydów, kiedy w wyniku kryzysu tysiące żydowskich kupców i rzemieślników popadło w ruinę. Wkrótce utworzono Centralne Towarzystwo Popierania Kredytu Bezprocentowego i Krzewienia Pracy Produktywnej wśród Ludności Żydowskiej w Polsce, które koordynowało i planowało działalność kas. W 1926 r. w Polsce funkcjonowało 226 zarejestrowanych kas żydowskich, a w 1938 r. – 851.

Chrześcijańskie kasy bezprocentowego kredytu pojawiły się przy polskich parafiach dopiero pod koniec 1935 r., jako reakcja na rozwój kas żydowskich. W sierpniu 1936 powstała w Warszawie Polska Centralna Kasa Kredytu Bezprocentowego, w marcu 1937 – Zjednoczenie Chrześcijańskich Kas Bezprocentowego Kredytu w Rzeczypospolitej Polskiej. Centralna Kasa skupiała kasy na zasadzie terytorialnej, zjednoczenie – raczej według klucza branżowego. Głównym źródłem finansowania kas chrześcijańskich były kredyty Banku Gospodarstwa Krajowego. W 1938 r. istniały 382 chrześcijańskie kasy, a jedną z nich była kasa w Mosinie.

Po kredyt na rynek

10 lutego 1938 r. w „sali posiedzeń” pana Stanikowskiego – Rynek 6, odbyło się roczne, walne zebranie mosińskiego oddziału Wielkopolskiego Związku Rzemieślników Chrześcijan. Stowarzyszeniu temu prezesował wówczas Ludwik Lipiak – mosiński krawiec, który w czasach współczesnych, uhonorowany został pośmiertnie Medalem Rzeczypospolitej Mosińskiej.

Na wspomnianym zebraniu, zgodnie ze sporządzonym protokołem, w obecności 17. osób uchwalono jednogłośnie utworzenie Chrześcijańskiej Kasy Bezprocentowego Kredytu. Zadaniem tej kasy, jak czytamy w jej późniejszym statucie, miało być „udzielanie członkom zwyczajnym pomocy materialnej” w postaci pożyczek pieniężnych „tylko bezprocentowych”.

A członkami zwyczajnymi, mogli zostać „obywatele polscy wyznania chrześcijańskiego, bez różnicy płci, którzy ukończyli 21 lat, a którzy uprawiają samodzielnie rzemiosło lub handel, a nie zatrudniają więcej niż 4 siły najemne...”.

Główna sprężyna i inni

W zebraniu organizacyjnym Kasy Bezprocentowego Kredytu 29 kwietnia 1938 r. udział wzięły 54 osoby. Jak czytamy w sporządzonym z tego wydarzenia protokole, po wysłuchaniu referatu na temat „Kasy Bezprocentowej” oraz projektu statutu stowarzyszenia pod nazwą Chrześcijańska Kasa Bezprocentowego Kredytu w Mosinie, uczestnicy zebrania przeprowadzili dyskusję, w wyniku której podjęto uchwałę o utworzeniu Kasy z siedzibą w Mosinie – Rynek 28, z obszarem działalności na terenie miasta i okolicy.

Dopiero w lutym 1939 r., na walnym zebraniu nowego stowarzyszenia, ukonstytuował się jego zarząd. W stosownym formularzu złożonym do Urzędu Wojewódzkiego Wydziału Społeczno-Politycznego czytamy, iż stowarzyszenie liczy 34 członków, a „główną sprężyną żywotności stowarzyszenia”, jest Stanisław Jaworski z Mosiny (prezes stowarzyszenia), który „jest członkiem S.N. (Stronnictwo Narodowe — przyp. autorki), a o jego »wartości pod względem moralnym i społecznym«, dowiadujemy się, iż „pod względem moralnym i społecznym prowadzi się dobrze”.

Dokument ten wymienia też pozostałych członków zarządu. To Leon Dymalski (mistrz piekarnictwa) – sekretarz, Adolf Kujath – skarbnik, Teofil Mleczak – księgowy oraz członkowie – Ludwik Lipiak, Jan Marcinkowski (mistrz fryzjerstwa), Aleksy Kubiak (kierownik cegielni), Stanisław Woszak (kierownik tartaku), Józef Paszkowski (emerytowany skarbnik). Wśród członków zastępujących, wymieniony jest m.in. burmistrz Władysław Pałczyński i kierownik szkoły Teofil Skibiński.

Chrześcijańska Kasa Bezprocentowego Kredytu w Mosinie miała popierać drobny przemysł i handel i udzielać bezprocentowej pożyczki „tym, którzy znajdują się w trudnym położeniu finansowym”. Czy zdołała w jakimkolwiek stopniu wypełnić swoje zadanie statutowe? Trudno to dziś ocenić, bo kilkumiesięczną zaledwie działalność przerwał wybuch wojny.

Hitlerowska okupacja zmieniła na 6 lat oblicze gospodarcze miasta, a niektórzy z bohaterów opowiedzianej wyżej historii stracili życie, jak choćby Stanisław Jaworski – prezes Chrześcijańskiej Kasy Bezprocentowego Kredytu – rozstrzelany na mosińskim rynku 20 października 1939 r. w ramach hitlerowskiej akcji eksterminacyjnej „Tannenberg”.