- Dokąd ma udać się na zasłużone urlopowanie młody człowiek przebywający w młodzieżowym ośrodku socjoterapii, jeśli rodzice są pozbawieni praw rodzicielskich, a dyrektor placówki opiekuńczej skreślił wychowanka z listy? – pyta nasza czytelniczka.

- W świetle obowiązującego prawa dyrektor placówki opiekuńczo-wychowawczej nie może skreślić dziecka z ewidencji placówki bez odpowiedniego postanowienia sądu – odpowiada MEN. I dodaje, że w zależności od swojej sytuacji prawnej młody człowiek mógłby być urlopowany w placówce opiekuńczo-wychowawczej bądź u opiekuna prawnego.

Czytelniczka: Zwracam się z prośbą o wyjaśnienie problemu następującego: wychowanek placówki opiekuńczo - wychowawczej /dawny dom dziecka/ postanowieniem sądu otrzymuję środek wychowawczy w postaci umieszczenia go w młodzieżowym ośrodku socjoterapii. Zostaje skierowany do takiego ośrodka o całodobowym pobycie. Rodzice wychowanka pozbawieni są praw rodzicielskich, a nieletni posiada opiekuna prawnego.

W ślad za decyzją sądu dyrektor placówki opiekuńczej skreśla wychowanka z listy. Podopieczni ośrodka socjoterapii mają możliwość urlopowania za zgodą sądu po zachowaniu odpowiednich procedur do wyjazdów do domu. W związku z tym iż w omawianym przypadku rodzice mają odebrane prawa rodzicielskie, "dom dziecka" skreślił wychowanka z listy / tłumacząc to istniejącym prawem/ mam zapytanie, dokąd ma udać się na zasłużone urlopowanie młody człowiek, jeśli zasłużył na to swoim zachowaniem? Instytucje oświatowe i opiekuńcze tłumaczą, iż postępują zgodnie z prawem?

Proszę o wyjaśnienie jakie procedury postępowania powinny być wobec takiego wychowanka zastosowane z zachowaniem przepisów prawa oświatowego i opiekuńczego? Dziękuję

Placówki systemu edukacji nie sprawują nad wychowankiem opieki całkowitej (chociaż niektóre z nich mogą sprawować opiekę całodobową, jak bursy, młodzieżowe ośrodki wychowawcze, młodzieżowe ośrodki socjoterapii itp. i nie zastępują funkcji rodziny naturalnej dziecka.

Rolę taką spełniają - w przypadku dzieci pozbawionych opieki rodziców – placówki opiekuńczo-wychowawcze, funkcjonujące w systemie pomocy społecznej. Po wydaniu postanowienia o umieszczeniu nieletniego wychowanka w placówce oświatowej oraz w trakcie jego pobytu w takiej placówce nie przestaje on być podopiecznym placówki zastępującej mu rodzinę. Także młodzieżowe ośrodki socjoterapii (MOS) nie zastępują opiekuńczej funkcji rodziny, nie sprawują nad dzieckiem pieczy zastępczej – pomimo, że zapewniają wychowankom możliwość całodobowej opieki w czasie pobytu.

Wychowankom domu dziecka zastępczą opiekę rodzinną zapewnia placówka macierzysta, w przypadku pozostałych wychowanków MOS opiekę nad nimi sprawują rodzice.

Jednocześnie uprzejmie podkreślam, że przepis art. 72 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004., Nr 256, poz. 2572 z późn. zm.) stanowi wprost, że dzieciom i młodzieży pozbawionym opieki rodzicielskiej organizuje się opiekę i wychowanie na zasadach określonych w przepisach o pomocy społecznej.

Na zasadach określonych w ustawie o systemie oświaty organizuje się w placówkach oświatowych (także w MOS) dla tych dzieci kształcenie, które stosownie do potrzeb może obejmować nie tylko naukę i oddziaływania wychowawcze, ale także usprawnianie zaburzonych funkcji, terapię, resocjalizację, specjalistyczną pomoc i opiekę (art. 71 b).

W związku z powyższym placówki oświatowe, w tym MOS, nie dysponują środkami na pokrycie kosztów utrzymania wychowanka (obejmujących m.in. odzież, obuwie, leki, środki czystości, środki sanitarno-higieniczne, kieszonkowe, książki, przybory szkolne, wyżywienie, nie mówiąc już o pomocy w usamodzielnieniu, uzyskaniu odpowiednich warunków mieszkaniowych, zatrudnieniu, pomocy rzeczowej itp.), którymi dysponują jednostki organizacyjne pomocy społecznej.

Odnośnie skreślania przez dyrektora domu dziecka wychowanka ze stanu placówki po uzyskaniu postanowienia sądu o zastosowaniu środka wychowawczego w postaci umieszczenia w młodzieżowym ośrodku socjoterapii uprzejmie informuję, że jest to działanie bezprawne. Zgodnie z treścią § 22 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 października 2007 w sprawie placówek opiekuńczo-wychowawczych (Dz.U. Nr 201, poz. 1455) pobyt dziecka w takiej placówce może zostać zakończony tylko postanowieniem sądu. W świetle obowiązującego prawa dyrektor placówki opiekuńczo-wychowawczej nie może skreślić dziecka z ewidencji placówki bez odpowiedniego postanowienia sądu. (jest to wykładnia Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, pismo Nr DSR-IV-5122-64-1-TU/08). Odnośnie przekazania nieletniego pod opiekę i na utrzymanie opiekuna prawnego, jeżeli rodzice są pozbawieni praw rodzicielskich, odpowiednie postanowienie także podejmuje sąd.

W przypadku przedstawionej w pytaniu sytuacji wszystkie podniesione kwestie byłyby wyjaśnione, gdyby dyrektor domu dziecka nie złamał przepisów obowiązującego prawa, działając tym samym na szkodę swojego wychowanka. W zależności od swojej sytuacji prawnej młody człowiek mógłby być urlopowany do stałego środowiska wychowawczego, którym jest bądź placówka opiekuńczo-wychowawcza zastępująca funkcje rodziny, bądź też opiekun prawny.

Należy zauważyć, że w przypadku przenoszenia wychowanków z domu dziecka do młodzieżowego ośrodka socjoterapii problem wymagający rozważenia i głębszej analizy stanowi kwestia systemowa – wyjaśnienia przyczyn i zasadności przenoszenia wychowanka z jednej placówki do drugiej, zapewniającej takie same formy wychowania.

Formy oddziaływań wychowawczych placówek opiekuńczo-wychowawczych (domów dziecka) oraz młodzieżowych ośrodków socjoterapii są w praktyce tożsame, przy czym działalność MOS jest adresowana do dzieci i młodzieży funkcjonujących w niewydolnych wychowawczo, dysfunkcyjnych, zagrożonych patologią i marginalizacją rodzinach, wymagających wsparcia i pomocy specjalistycznej. Do młodzieżowych ośrodków socjoterapii są zatem kierowani wychowankowie pochodzący z rodzin, w których rodzice nie dysponują takim przygotowaniem zawodowym, kwalifikacjami pedagogicznymi i możliwościami zapewnienia pomocy specjalistycznej, jak kadra nauczycieli i wychowawców placówek opiekuńczo-wychowawczych. Natomiast działalność domów dziecka jest adresowana do dzieci i młodzieży pozbawionych całkowicie lub częściowo opieki rodziców, natomiast znajdujących się pod opieką kompetentnych wychowawców i specjalistów. Zatem wychowankowie domów dziecka pomoc specjalistyczną i opiekę wychowawczą mają zapewnioną w placówce macierzystej.

Należy zauważyć, że zgodnie z cytowanym powyżej rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej dzieci umieszczane w tych placówkach mają zapewniony dostęp do zajęć wychowawczych, kompensacyjnych, korekcyjnych, terapeutycznych i rewalidacyjnych, analogicznie jak wychowankowie młodzieżowych ośrodków socjoterapii.

Od pewnego czasu można mówić o zjawisku znacznej i stale zwiększającej się liczby wychowanków placówek opiekuńczo-wychowawczych wśród nieletnich kierowanych przez sądy rodzinne do młodzieżowych ośrodków wychowawczych i młodzieżowych ośrodków socjoterapii. W wielu placówkach tego typu wychowankowie domów dziecka stanowią 30 proc. całego stanu wychowanków.

Należy tu zauważyć, że zjawisko zwiększającej się liczby wychowanków domów dziecka kierowanych do MOW i MOS może wskazywać na trudności w realizacji funkcji wychowawczej przez placówki opiekuńczo-wychowawcze. Jest to sygnał bardzo niepokojący, ponieważ jak wiadomo w praktyce, niemal wszyscy starsi wiekiem podopieczni tych placówek, pochodzący z trudnych, niewydolnych wychowawczo, niekiedy patologicznych środowisk wymagają specjalistycznej opieki wychowawczej. Właśnie z tego względu są umieszczani w placówce sprawującej zastępczą opiekę rodzinną.


Czytelnicy mogą zadawać pytania do pracowników Ministerstwa Edukacji Narodowej korzystając z zakładki: MEN odpowiada.