Samorządy coraz chętniej decydują się na ratowanie zabytkowych pałaców. Dla konserwatorów zabytków to spory plus. Z jednej strony – łatwiej się dogadać z partnerem publicznym w sprawie przepisów, z drugiej – wiadomo, że samorząd po przejęciu zabytku, który często pozostaje w tragicznym stanie, będzie szukał środków na jego remont i nowe zastosowanie. 

Są już dobre przykłady samorządów, którym udało się przywrócić pałacom dawny blask i udostępnić je publicznie. 

Pałac dla urzędników i interesantów 

W Rakoniewicach (woj. wielkopolskie) do wyremontowanego pałacu przenieśli się w kwietniu br. miejscy urzędnicy. Teraz w wyremontowanym XIX budynku można załatwić sprawy urzędowe, wziąć ślub cywilny, a radni mają reprezentacyjną salę sesyjną. 

Zdaniem rakoniewickich władz samorządowych, poprzednia siedziba urzędu była zbyt mała, brakowało pomieszczeń i miejsca do pracy. Budynek XIX pałacu dostosowano do potrzeb urzędników, interesantów, a także przystosowano do osób niepełnosprawnych. Gmina kupiła niszczejący obiekt za blisko 2 mln zł ponad sześć lat temu, a rozmowy dotyczące zakupu zabytku od spadkobierców rozpoczęły się blisko 20 lat temu.  

- Chcieliśmy, aby to miejsce było nasze – wspominał na antenie TVP 3 w programie „Wielkopolska Warta Poznania” burmistrz dr Gerard Tomiak. Jak mówił, samorządowcy mieli obawy dotyczące zakupu i wyremontowania XIX- wiecznego pałacu, ale udało się w porozumieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków tak przystosować obiekt, że spełnia on oczekiwania.  

Pałac o powierzchni blisko 1000 m2 ma także 12 hektarów parku, w którym znajduje się zabytkowa „lodownia” - starodawna lodówka, gdzie ochładzano jedzenie. Władze gminy liczą, że cały kompleks pałacowo-parkowy będzie służył mieszkańcom przez dziesięciolecia. Wcześniej gmina wyremontowała ratusz w Rostarzewie, przeznaczając blisko 1 mln zł na jego remont, dzięki wsparciu z wielkopolskiego urzędu marszałkowskiego.  

Jolanta Goszczyńska, wielkopolski konserwator zabytków przyznała na antenie TVP 3, że współpraca z samorządami w tej dziedzinie układa się dobrze. Na terenie Wielkopolski jest trochę samorządów, które się na takie kroki decydują. - Trudno zmuszać samorządy do zakupu nieruchomości zabytkowych, bo tego nikt nie może zrobić, ale są gminy, które podejmują takie inicjatywy – powiedziała.  

Muzeum w wieży zamku 

Ciekawy pomysł na wykorzystanie wnętrz pochodzącego z II poł. XIV w. budynku zamku kasztelańskiego w postaci obronnej wieży mieszkalnej ma gmina Gołańcz (woj. wielkopolskie). Obiekt władze gminy odkupiły i przejęły w zamian za inną działkę ponad dziesięć lat temu od prywatnych właścicieli.



Tak wygląda przed remontem zamek Pałuków nad brzegiem jeziora Smolary. Pierwsza wzmianka o zamku jest z 1383 r., prawdopodobnie powstał za panowania Tomisława I z rodu Pałuków. Fot. GOK Gołańcz

Władze Gołańczy chcą, aby w zamku powstała nowoczesna sala multimedialna, a siedzibę w nim być może znajdzie także dom kultury. Obecnie, jak poinformowała nad sekretarz miasta i gminy Gołańcz, zastępca burmistrza Urszula Wierzbicka, gmina intensywnie poszukuje źródeł sfinansowania już gotowego projektu rewitalizacji zabytku.




Samorządowcy z Gołańczy chcą, aby tak wyglądał przejęty przez gminę zamek

- W latach 2015-2016 przygotowaliśmy dokumentację techniczną na remont budynku zamku oraz zagospodarowanie terenu wokół zamku. Przy pracach projektowych czynnie brał udział Wielkopolski Wojewódzki Konserwator Zabytków, który po uzgodnieniach z projektantem zatwierdził powstałą dokumentację techniczną – poinformowała nas Urszula Wierzbicka, sekretarz miasta i gminy Gołańcz, zastępca burmistrza. 

W ubiegłym roku gmina uzyskała pozwolenie na remont i przebudowę zespołu zamkowego, tj.: budynku głównego na muzeum i salę wielofunkcyjną oraz murów obwodowych z basztą; częściową odbudowę zespołu zamkowego, m.in. przybudówki w historycznych gabarytach, budowę wiaty na fundamentach budynku kuchni, odbudowę dachu wieżowego, kurtyny wschodniej murów obwodowych, odtworzenie nawierzchni brukowej dziedzińca zamkowego czy wykonanie umocnienia nadbrzeża jeziora Smolary. Koszt planowanych prac ma wynieść ponad 9,5 mln złotych.

Obecnie gmina szuka intensywnie źródła finansowania tej inwestycji przede wszystkim ze środków unijnych. Urzędnicy złożyli projekt w ramach działania 4.4.1 Zachowanie, ochrona, promowanie i rozwój dziedzictwa naturalnego i kulturowego Wielkopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego (projekt jest na liście rezerwowej i trwa procedura odwoławcza od oceny projektu) oraz wniosek o dofinansowanie zadania z działania 9.2.1 Rewitalizacja miast i ich dzielnic, terenów wiejskich, poprzemysłowych i powojskowych Wielkopolskiego RPO (wnioskowana kwota dotacji to ponad 7,8 mln zł). Część środków na pokrycie wkładu własnego oraz kosztów niekwalifikowanych zabezpieczono w budżecie gminy Gołańcz.

Na terenie Wielkopolski ok. 1000 obiektów zabytkowych wymaga w tej chwili remontu. 

Pałac dla ucznia i dla seniora… 

Na początku maja do użytku publicznego oddano pałac w Jankowicach w gminie Tarnowo Podgórne. Oprócz siedziby samorządowej szkoły muzycznej (ok. 80 proc. powierzchni obiektu) swoje miejsce w pałacu znajdą tarnowscy seniorzy z Tarnowskiego Centrum Senioralnego oraz z Uniwersytetu Trzeciego Wieku. Na parterze pozostała zrewitalizowana niewielka kaplica, powstała także sala kawiarniana.

Remont pałacu przeprowadzono w latach 2016-2018, a jego koszt (ponad 20 mln złotych) został w całości pokryty z budżetu gminy Tarnowo Podgórne.  

- Budowę Pałacu w Jankowicach rozpoczął w 1803 r. szwedzki dyplomata Lars Engeström, który ożenił się z Rozalia Chłapowską. Pałac powstał na fundamentach starego dworu Twardowskich z przełomu XVII i XVIII w., o czym świadczą piwnice znajdujące się pod środkową częścią budynku – poinformowali urzędnicy z Tarnowa Podgórnego. 

W czasie wojny budynek na użytek administracji okupacyjnej zajęli Niemcy. Po wojnie znajdował się w nim ośrodek doskonalenia rolników, odbywały się w nim m.in. szkolenia z mechanizacji rolnictwa. Pod koniec lat 50. pałac przejął Urząd Wojewódzki. 

Gmina Tarnowo Podgórne odzyskała obiekt w 2005 roku. Początkowo planowano stworzyć w Jankowicach centrum konferencyjno-hotelowe. Jednak w obliczu braku partnerów biznesowych dla komercyjnego wykorzystania obiektu w 2015 r. Rada Gminy podjęła decyzję o zmianie funkcji na publiczną. Jak podkreślają samorządowcy z Tarnowa Podgórnego, gmina nie przewiduje wynajmowania pomieszczeń na okazjonalne uroczystości komercyjne.

Z kolei gmina Polkowice planuje odrestaurować swój pałac w miejscowości Sucha Górna. Wcześniej swoją siedzibę w nim miała szkoła, ale zlikwidowaną ją ponad 20 lat temu w wyniku jednej z reform oświatowych. Od tego czasu budynek był nieużytkowany. I chociaż były różne pomysły na jego zagospodarowanie, np. dom pomocy, to jednak nie doszły do skutku. Władze gminy zdecydowały, że zagospodarują go na cele kulturalno-oświatowe, „ukierunkowane na potrzeby mieszkańców tej wsi”.

Sucha Górna to jedna z największych wsi w tej gminie. W pałacu ma być przedszkole, filia biblioteki, siedziba wiejskiego ośrodka kultury, sale wielofunkcyjne, w których będzie zorganizować np. konferencję, miejsce dla młodzieżowej drużyny OSP. Gmina jest już na etapie wyboru wykonawcy dla tej inwestycji.  

Gmina Walim w kwietniu tego roku otworzyła część hotelową i restauracyjną w należącym do niej średniowiecznym zamku „Grodno” w Zagórzu Śląskim (gmina przejęła go 10 lat temu). To była pierwsza duża inwestycja, mająca na celu odnowienie i zagospodarowanie tego zamku. Obejmowała ona m.in. przebudowę budynku bramnego i remont baszty obronnej. Przygotowane zostało także przyłącze kanalizacji sanitarnej. Projekt nosił nazwę „Średniowieczny Zamek Grodno jako Centrum działalności kulturalnej i turystycznej - Przebudowa Zamku Grodno w Zagórzu Śląskim: budynek bramny, budynek łącznika oraz remont baszty obronnej”.

Inwestycję zrealizowano z budżetu Gminy Walim, przy współfinansowaniu z funduszy unijnych ze Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych Aglomeracji Wałbrzyskiej.  Obecnie w zamku trwają kolejne prace, mające na celu odnowienie i zagospodarowanie go. Powstaje w nim część multimedialno-edukacyjna, wchodząca w skład turystycznej ścieżki edukacyjnej.

Przejmowanie pałaców czy innych obiektów zabytkowych od prywatnych właścicieli, byłej Agencji Nieruchomości Rolnej czy od PKP to rosnący trend, bo i samorządy stają się bogatsze, a przede wszystkim nadal są możliwości pozyskania środków unijnych na rewitalizację i odbudowę często niszczejących zabytków. 

Samorządy także odpowiedzialne za opiekę nad zabytkami, korzystają z tych możliwości, nie chcą, aby na ich terenach niszczały zabytkowe budynki. Dodatkowo liczą, że pieniądze włożone w remont kiedyś zwrócą się z nawiązką dzięki turystom i zadowolonym mieszkańcom, którzy będą mogli takie obiekty użytkować na co dzień. 

A w Państwa gminie możecie się pochwalić rewitalizacją zabytku, pałacu czy innego zabytku ze środkow własnych gminy lub z funduszy unijnych? Zapraszamy do dzielenia się dobrymi przykładami na adres: a.mikolajczyk@pap.pl

amk/