Jeden z najwyższych w kraju wskaźników skanalizowania gminy i działania mające na celu oszczędzanie wody – za to m.in. Częstochowa została nagrodzona w konkursie ECO-Miasto.

W tegorocznej edycji konkursu ECO-Miasto, organizowanego przez Ambasadę Francji w Polsce i jedną z agend ONZ, Częstochowa zajęła pierwsze miejsce w kategorii gospodarka wodna, wśród miast powyżej 100 tys. mieszkańców.

Została wyróżniona za to „wysokie osiągnięcia miasta związane z oczyszczaniem ścieków komunalnych” (miastu udało się osiągnąć spełnić wymogi unijnej dyrektywy dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych), a także za „prowadzenie ciekawych działań na rzecz edukacji mieszkańców w zakresie gospodarki wodnej – m.in. zachęcanie do picia wody z kranu (częstochowska kranówka pochodzi ze skał wapiennych górnej Jury, dzięki czemu spełnia najwyższe normy czystości i nadaje się do bezpośredniego spożycia), akcje oszczędzania wody czy kampanie informacyjne (w tym szkolne), promujące racjonalne wykorzystanie wody”.

Miasto jest skanalizowane w 95 proc. i jest to jeden z najwyższych wskaźników skanalizowania w kraju. Na ostateczną ocenę wpływ miało również to, że system oczyszczania ścieków w Częstochowie spełnia wszystkie normy unijne.

Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Okręgu Częstochowskiego S.A. (PWiK OC) eksploatuje infrastrukturę sanitarną, to jest oczyszczalnie, przepompownie ścieków i sieć kanalizacyjną na terenie Częstochowy i 8 gmin członków Związku Komunalnego Gmin ds. Wodociągów i Kanalizacji. Obszar objęty działalnością spółki skanalizowany jest obecnie w 80,2 proc. (w samej Częstochowie w 95 proc.), a zwodociągowany w 100 proc. (w zeszłym roku firma wybudowała 32,5 km nowych wodociągów – jej sieć wodociągowa wynosi obecnie 2430 km, z czego niemal połowa przypada na Częstochowę).

Mimo tak wysokiego wskaźnika skanalizowania przedsiębiorstwo buduje kolejne odcinki kanalizacji sanitarnej – tam, gdzie są one technicznie i ekonomicznie uzasadnione. Dzięki temu w zeszłym roku jego sieć kanalizacyjna wydłużyła się o prawie 16 km (pod koniec 2016 r. długość sieci kanalizacyjnej eksploatowanej przez PWiK OC wynosiła ogółem 1 246 km, a w samej Częstochowie 755 km).

Oprócz tego Częstochowa dysponuje bardzo nowoczesną, zmodernizowaną centralną oczyszczalnię ścieków. Jej unowocześnienie miało na celu m.in. redukcję związków azotowych i fosforu w procesie biologicznego oczyszczania ścieków oraz redukcję ilości osadów powstających w procesie oczyszczania ścieków, a także takim ich przetworzeniu, by łatwiej można je było zneutralizować bądź wykorzystać gospodarczo.
Koszt tej inwestycji był bardzo duży, ale miasto zdobyło na nią dwukrotnie dotację unijną.

Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Okręgu Częstochowskiego prowadzi też szereg działań, których celem jest ograniczanie awaryjności infrastruktury kanalizacyjnej. W roku 2016 awaryjność eksploatowanej sieci kanalizacyjnej wyniosła 0,03 uszk./km. Warto zaznaczyć, iż średni wskaźnik awaryjności sieci kanalizacyjnej w Polsce wynosi 0,79 uszk./km (dane Izby Gospodarczej Wodociągi Polskie IGWP za 2015 r.). Niskie wskaźniki awaryjności sieci kanalizacyjnej świadczą o właściwym zarządzaniu infrastrukturą techniczną.

Częstochowskie wodociągi mają też czym się pochwalić, jeśli chodzi o gospodarkę wodną. Dostarczana przez nie woda pochodzi w całości z podziemnych ujęć. Działania oszczędnościowe ukierunkowane na ograniczanie strat wody w sieci podejmowane są już na etapie dystrybucji wody do odbiorców. W tym celu w strukturach Wydziału Sieci Wodociągowej powołano w 2007 r. jednostkę detekcji wycieków, wyposażoną w nowoczesne urządzenia do diagnostyki sieci wodociągowej, takie jak korelator, geofon oraz system czujników akustycznych.

Wykorzystując specjalistyczne urządzenia akustyczne w samym tylko 2016 roku dokonano sprawdzenia ponad 918,8 km sieci wodociągowej, w wyniku czego wykryto 483 nieszczelności. Ponad 70 przypadków to wycieki nieujawniające się na powierzchni gruntu. Prowadzone w przedsiębiorstwie wielokierunkowe działania znacząco skracają czas trwania awarii przed jej samoistnym ujawnieniem na powierzchni gruntu (który zgodnie z literaturą fachową wynosi średnio około 100 dni).

Od 2013 r. spółka konsekwentnie rozbudowuje system monitoringu sieci wodociągowej, który z wykorzystaniem danych telemetrycznych daje możliwość analizowania parametrów technicznych infrastruktury wodociągowej. Zasadność procesu rozbudowy systemu monitoringu sieci potwierdza fakt, iż w latach 2013-2016 zasadniczo zmniejszyła się liczba awarii, w szczególności awarii nieujawniających się na powierzchni gruntu: z poziomu 151 awarii w 2013 r. do 71 w roku 2016 r.

Wdrożony system monitoringu sieci wodociągowej pozwala nie tylko na szybką detekcję wycieków, ale jest też przydatnym narzędziem z punktu widzenia przebudowy i rozbudowy sieci wodociągowej oraz regulacji układu zasilania.
Aktualnie w przedsiębiorstwie już blisko 75 proc. całej sieci wodociągowej znajduje się w obszarze pozwalającym na szybką detekcję występujących awarii.

Takie działania zaowocowały utrzymaniem strat wody w przedsiębiorstwie na bardzo niskim poziomie. W zeszłym roku wyniosły one ogółem 11,12 proc. Podczas, gdy średni wskaźnik w dużych polskich przedsiębiorstwach wodociągowych wynosi 13,9 proc. (dane Izby Gospodarczej Wodociągi Polskie z roku 2015).

Drugim ważnym elementem działań oszczędnościowych są prowadzone wśród mieszkańców kampanie propagujące racjonalne korzystanie z zasobów wody. W aktualnie obowiązującym Programie Zarządzania Środowiskowego przyjęto do realizacji cel pn. „Propagowanie wśród Klientów Przedsiębiorstwa racjonalnego korzystania ze środowiska przyrodniczego, w tym także z wód”. Powyższy cel jest realizowany m.in. poprzez:

• organizowanie „otwartych drzwi” w obiektach eksploatowanych przez przedsiębiorstwo,
• informowanie na stronie internetowej o obchodach Światowego Dnia Wody, Światowego Tygodnia Wody oraz Światowego Dnia Ochrony Środowiska,
• organizowanie konkursów plastycznych oraz konkursów o tematyce związanej z racjonalnym i odpowiedzialnym gospodarowaniem zasobami wodnymi dla uczniów szkół gimnazjalnych z terenu objętego Związkiem Komunalnym Gmin ds. Wodociągów i Kanalizacji,
• prelekcje dla uczniów szkół podstawowych i gimnazjalnych oraz studentów szkół wyższych.

Spółka zaprasza mieszkańców również do edukacyjnej zabawy, korzystając z ankiety oraz ze specjalnego kalkulatora, przygotowanego przez organizację Water Footprint Network (waterfootprint.org). W jej ramach pracownicy przedsiębiorstwa w ramach obchodów Światowego Tygodnia Wody określają indywidualny „ślad wodny”. Akcja polega na ustaleniu ilości wody zużywanej do wyprodukowania dóbr lub wykonania usług, które konsumujemy i z których korzystamy każdego dnia. Ślad wodny przedstawiany jest w metrach sześciennych na rok.

Wynik bywa zaskakujący, a wpływ na niego ma m.in. nasza dieta, styl życia i przyzwyczajenia. Oczywiście celem badania jest uświadomienie mieszkańców, że woda wykorzystywana jest w każdej gałęzi przemysłu i że to my w naszych codziennych wyborach konsumenckich mamy ogromny wpływ na jej zużycie.

Już trzeci rok PWiK OC prowadzi intensywną ogólnopolską kampanię popularyzującą picie tzw. kranówki (firma pobiera wodę z podziemnego zbiornika i dlatego charakteryzuje się ona korzystnym dla zdrowia składem chemicznym: jest niskosodowa, niskozmineralizowana, a jej główne składniki to wapń i magnez). Od wczesnej wiosny do późnej jesieni pracownicy spółki częstują mieszkańców Częstochowy wodą z kranu lub „kranówką” z sokiem, co cieszy się dużym zainteresowaniem.

Przedsiębiorstwo prowadzi też szeroką edukację ekologiczną dla dzieci i młodzieży szkolnej obejmującą konkursy plastyczne, konkursy z wiedzy o ochronie środowiska czy prelekcje tematyczne, w ramach tzw. „otwartych drzwi". Jednym z tych działań jest akcja „Źródełka wody pitnej w szkołach!”. Poidełka cieszą się wśród uczniów ogromnym zainteresowaniem. Na terenie działalności Związku Komunalnego Gmin ds. Wodociągów i Kanalizacji na koszt Przedsiębiorstwa zostało zmontowanych już 10 sztuk ściennych źródełek wody pitnej i planowane są kolejne.

Prowadzone akcje mają wielowymiarowy przekaz. Po pierwsze to sposobność, aby przekonać się, iż picie wody z kranu jest absolutnie bezpieczne dla zdrowia. Pod względem fizykochemicznym ta woda nie ustępuje wodom, które chętnie kupujemy w sklepie, a niekiedy je przewyższa. Analizy fizykochemiczne i bakteriologiczne dostarczanej wody pokazują, że woda z sieci wodociągowej bardzo często niczym nie ustępuje wodom butelkowanym.

Pracownicy przedsiębiorstwa już wcześniej porównali podstawowy skład losowo wybranych butelkowanych wód mineralnych, dostępnych na rynku - z wodą prosto z kranu, która okazała się czysta, klarowna, o świeżym zapachu i orzeźwiającym smaku, pozbawiona jakichkolwiek zanieczyszczeń organicznych i substancji toksycznych, bezpieczna. Tymczasem z kilkunastu przebadanych, losowo wybranych wód butelkowanych tylko jedna nie budziła zastrzeżeń pod względem bezpieczeństwa mikrobiologicznego.

Poza walorami smakowymi kampanii towarzyszą inne argumenty przemawiające za piciem wody z kranu. Spożywanie wody butelkowej wiąże się z produkcją wielu miliardów plastikowych opakowań (w Polsce 4,4 mld rocznie), co w negatywny sposób oddziałuje na środowisko m.in. poprzez emisję dwutlenku węgla czy długoletni rozkład plastikowych opakowań. Jednak priorytetem kampanii wydaje się być edukacja żywieniowa nie tylko młodych ludzie, ale także dorosłego społeczeństwa. Picie wody z kranu ma być zdrową alternatywą dla słodzonych i gazowanych wód butelkowych.

PWiK OC dostarcza wodę pochodzącą wyłącznie z ujęć podziemnych. Zasoby wody, z których korzysta przedsiębiorstwo, są stale odnawialne i nie ma ryzyka, że się wyczerpią. Cykliczna współpraca ze środowiskami naukowymi w kraju, szczególnie Akademią Górniczo-Hutniczą w Krakowie, dostarcza bieżących informacji niezbędnych do prawidłowego monitoringu stanu wód podziemnych. Zaowocowała ona wdrożeniem programu wspomagania ochrony jakościowej - „Zintegrowanego systemu gospodarowania i ochrony GZWP 326” (Głównego Zbiornika Wód Podziemnych - podstawowego dla Wodociągów Częstochowskich) pod redakcją i nadzorem implementacyjnym prof. dr. hab. inż. Grzegorza Maliny.

Opracowanie umożliwia optymalizację sterowania pracą ujęć w celu ochrony ilościowej i jakościowej zasobów wodnych GZWP 326, w oparciu o weryfikację prognoz rozkładu stężeń zanieczyszczeń (głównie związków azotu), z uwzględnieniem monitoringu lokalnego i osłonowego, stref ochrony pośredniej ujęć oraz planów zagospodarowania przestrzennego.

Sieć monitoringu lokalnego i osłonowego, oparta na odczytach z ponad 50 piezometrów, umożliwia ciągłe aktualizowanie map rozkładu stężeń m.in. azotanów w rejonach poszczególnych ujęć wody. Analiza uzyskanych danych pozwala przedsiębiorstwu szybko reagować na potencjalne zagrożenia i zapobiegać problemom, co pozwala chronić przed potencjalnymi skutkami odbiorców.

Wodociągi Częstochowskie w tym względzie działają perspektywicznie, mając na uwadze utrzymanie wysokiej jakości produktu również dla przyszłych pokoleń. Właśnie z tych względów w 2017 roku rozpoczęto nowy 5-letni projekt pt. „Holistyczne zarządzanie zasobami wód podziemnych dla zapewnienia zaopatrzenia w wodę regionu częstochowskiego” – prowadzony pod ścisłym nadzorem prof. dr. hab. inż. Grzegorza Maliny.

Główne założenia projektu to m.in.: 

-  charakterystyka i ocena zagrożenia zasobów wód podziemnych regionu – w tym opracowanie map podatności na infiltrację zanieczyszczeń;
- działania techniczne i techniczno-organizacyjne dla zapewnienia zaopatrzenia w wodę regionu częstochowskiego (dotychczasowe oraz planowane działania ochronno-naprawcze i organizacyjne);
- formalno-prawne i ekonomiczno-społeczne aspekty zarządzania zasobami wód;
- wytyczne działań w celu ochrony zasobów wodnych eksploatowanych przez przedsiębiorstwo.

Jedną z najważniejszych części projektu jest ocena zagrożenia jakości wód podziemnych w przeszłej, obecnej i przyszłej działalności rolniczej oraz przemysłowej.

Na wysoką jakość wody i usługi jej dystrybucji wpływa także fakt, iż centralny wodociąg regionu częstochowskiego ma układ pierścieniowy, dzięki czemu w przypadku awarii lub innej konieczności możliwe jest zasilanie stref z kilku kierunków. W konsekwencji możliwe jest minimalizowanie przerw w dostawach wody, a w wielu przypadkach zachowanie pełnej ciągłości zasilania w wodę odbiorców.

Źródło: UM Częstochowa, PWiK OC S.A.