Fot. UG Pątnów
To właśnie w tej spokojnej nadwarciańskiej wsi, w drugim dniu wojny, 2 września 1939 r. rozegrała się jedna z tysięcy bitew i potyczek między polskimi obrońcami i niemieckimi agresorami. Swoją pozycję strzelecką polscy żołnierze zajęli po drugiej stronie mostu (na Piaskach) i w okolicy dawnego cmentarza cholerycznego, gdzie wykopali rowy strzeleckie. Polscy saperzy założyli także ładunki wybuchowe pod mostem.
Gdy 1 września zbliżyły się niemieckie patrole, polski saper wysadził most, aby przejście niemieckiej piechoty stało się niemożliwe. Opór w drugim dniu wojny został jednak złamany. Według licznych świadków atak Niemców na stanowiska okopanych za rzeką polskich żołnierzy rozpoczął się ok. 17h25, trwał ok. 20 minut i był bardzo intensywny. Zginęło 11 polskich żołnierzy, kilku było rannych, kilku wzięto do niewoli, pozostali się rozproszyli. Zapamiętany został podporucznik Konrad Senska, dowódca plutonu strzeleckiego, który zginął w Załęczu Wielkim, a także Piotr Bordkowski, który celnym strzałem zabił niemieckiego żołnierza podpalającego wiejskie chaty. Bohaterska obrona polskich żołnierzy okupiona była wysoką ceną. Żołnierze Wehrmachtu, tam, gdzie dochodziło do walk obronnych, w zemście palili masowo polskie wsie. Taki los spotkał m.in. Popowice, ale i Załęcze Wielkie, w którym spłonęły 23 chaty.
Pamięć o pierwszych dniach września 1939 r. i pięciu latach wojny była żywa przez długie lata po jej zakończeniu. Po ponad 80 latach, gdy naoczni świadkowie już odeszli a wraz z nimi żywa pamięć o tych wydarzeniach, na szczęście pozostały po nich zapisane wspomnienia. Dokładnie 36 „opowiadań” mieszkańców Załęcza Wielkiego spisanych dzięki inicjatywie ks. Leona Poprawy między 1961 a 1966 r. przez jednego z nich, Władysława Pęcherza (1912-1996), pokazują ludzką twarz tamtej tragedii i jeszcze w tym roku ukażą się drukiem.
Dzięki inicjatywie wójta Gminy Pątnów – Jacka Olczyka, 2 września 2022 r., w 83. rocznicę wybuchu II woj. św., mieszkańcy Załęcza Wielkiego spotkali się po długiej przerwie ponownie pod obeliskiem. Przybliżenie licznych nowych faktów przez Wójta, jak również doskonała część artystyczna w wykonaniu młodzieży z Załęcza Wielkiego, która w ostatnich dniach wakacji pod okiem nauczycielki Agaty Kwiatkowskiej, przygotowała repertuar pieśni patriotycznych przeplatanych fragmentami relacji naocznych świadków, na długo zapadną nam w pamięci. Złożone kwiaty, zapalone znicze, pieśni śpiewane razem z młodzieżą oraz zespołem „Załęczanie” przez zebranych dają nadzieję, że pamięć o naszych bohaterach sprzed dekad tak szybko nie zaginie.
