Przepisy karne z rozdziału XXXVI kodeksu karnego, które dotyczą prawnokarnej ochrony wierzycieli to ważne narzędzie w ochronie uczestników obrotu gospodarczego i cywilnego przed nieuczciwymi kontrahentami. Nie można jednak podchodzić do nich bezkrytyczne i należy ujawnić wszystkie wady ich konstrukcji, aby uniknąć tworzenia prawa gabinetowego – pisze dr Krystyna Patora z Uniwersytetu Łódzkiego.
Miarą rozwoju gospodarczego jest ilość powstających i utrzymujących się na rynku podmiotów gospodarczych. Gospodarka bez dopływu nowych przedsiębiorców straci szansę na pójście do przodu, a tym samym konkurencyjność. Ingerencja prawa karnego w relacje ekonomiczne winna być adekwatna i oparta o prawo, a nie decyzje jednostek.
Obecnie przepisy rozdziału XXXVI kodeksu karnego obejmują nie tylko ochronę obrotu gospodarczego, czyli relacji, gdzie co najmniej jeden z uczestników tego obrotu jest przedsiębiorcą, ale także ochronę interesów majątkowych w obrocie cywilnoprawnym. Skutkiem takiej zmiany nazwy rozdziału XXXVI kodeksu karnego jest objęcie karną ochroną relacji, gdzie obie strony transakcji mogą być osobami fizycznymi. W prawie karnym oznacza to, że przedmiotem postępowania karnego mogą być także niewypłacalności lub upadłości osób fizycznych, gdzie wierzycielami mogą być również osoby fizyczne, na przykład z tytułu udzielonych rodzinnych pożyczek. Rozszerzenie przez ustawodawcę ochrony na obrót cywilnoprawny należy ocenić pozytywnie. Nie było powodów, aby różnicować ochronę, ze względu na rodzaj obrotu, czy wierzyciela.
Dyskusyjne pozostają jednak sformułowania znamion niektórych czynów zabronionych z rozdziału XXXVI kodeksu karnego, popełnianych przez dłużnika na szkodę wierzycieli, a to ze względu na ich zbyt dużą ogólność. Przykładem może być artykuł 301 § 2 kodeksu karnego, który odnosi się do odpowiedzialności karnej za doprowadzenie przez dłużnika, mającego kilku wierzycieli, do swej upadłości lub niewypłacalności.
O ile pojęcie „niewypłacalności” lub „upadłości” można w miarę precyzyjnie określić, posiłkując się przepisami prawa upadłościowego, to największe wątpliwości dotyczą tego, że ustawodawca nie wskazał w jaki sposób ma nastąpić owo doprowadzenie do upadłości lub niewypłacalności, co z punktu widzenia zasady określoności znamion czynu zabronionego, czyli zachowania, które jest przestępstwem, należy ocenić szczególnie negatywnie, ponieważ o przestępczym postępowaniu dłużnika decyduje tylko skutek.
Prawo karne jest najbardziej reprecyjne, bo przewiduje jako sankcję pozbawienie wolności, a w przypadku artykułu 301 § 2 kodeksu karnego, w wymiarze od 3 miesięcy do lat 5. Stąd określoność zachowania, które ma stanowić podstawę do pociągnięcia do odpowiedzialności karnej winna skutkować jasnością o jakie zachowanie dłużnika chodzi.
Nie może być tak, że o tym co stanowi przestępstwo będzie decydował policjant, prokurator lub sąd. Wyznaczenie granic przestępstwa należy do ustawodawcy, a do wymienionych organów interpretacja przepisów prawa, która nie może zamienić się w tworzenie nowych przestępstw.
W przeciwnym wypadku dochodzi do zatarcia granicy pomiędzy władzą ustawodawczą, która tworzy prawo, a władzą organów ścigania oraz wymiaru sprawiedliwości, których zadaniem jest stosowanie prawa oraz, w przypadku sądów, wymierzanie sprawiedliwości w wydanych wyrokach. Skutkiem usunięcia owej granicy pomiędzy tworzeniem, a stosowaniem prawa, będzie w praktyce powstawanie tzw. prawa gabinetowego, co przy represyjności prawa karnego jest niedopuszczalne i wyjątkowo niebezpieczne.
Stąd pożądane jest krytyczne spojrzenie na przepisy karne dotyczące ochrony wierzycieli, co też w monografii Prawnokarna ochrona wierzycieli. Zagadnienia teorii i praktyki, wydanej przez Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego – w odniesieniu do wszystkich przepisów dotyczących karnej ochrony wierzycieli – uczynione.
Dr Krystyna Patora jest asystentem w Katedrze Prawa Karnego Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Łódzkiego. Ukończyła 16 kierunków studiów podyplomowych, w tym między innymi z zakresu prawa karnego gospodarczego i skarbowego, prawa spółek, prawa podatkowego, ekonomii i prawa gospodarczego dla prokuratorów, prawa europejskiego, zarządzania zasobami ludzkimi, kursy rachunkowości oraz ponad 50 różnego typu innych kursów. Zajmuje się problematyką przestępczości gospodarczej, w tym w szczególności przestępstw na szkodę wierzycieli.
Materiał powstał przy współpracy z Wydawnictwem Uniwersytetu Łódzkiego
Kontakt: lukasz.orzechowski@uni.lodz.pl