Społeczny projekt ustawy o ochronie sygnalistów został przygotowany przez Fundację im. Stefana Batorego we współpracy Fundacją „Akademia Antykorupcyjna”, Helsińską Fundacją Praw Człowieka, Fundacją Instytut Spraw Publicznych, Niezależnym Samorządnym Zawiązkiem Zawodowym „Solidarność” 80 i Stowarzyszeniem Sieć Obywatelska Watchdog Polska.  W projekcie zaproponowano objęcie ochroną osób zgłaszających naruszenia nie tylko przepisów prawa powszechnie obowiązującego, ale też norm wywodzonych z innych źródeł. Chodzi m.in. o kodeksy etyczne, regulaminy, procedury postępowania oraz kodeksy dobrych praktyk, do przestrzegania których organizacja się zobowiązała.

„Nie należy bowiem przerzucać na sygnalistów ciężaru oceny, czy dane naruszenie kwalifikuje się do jednej z wyliczonych w ustawie dziedzin (obszarów regulacji). Najczęściej sygnaliści nie będą mieli kompetencji do samodzielnej oceny, czy dany stan faktyczny jest objęty przedmiotowym zakresem regulacji. W wielu przypadkach ocena taka wymagałaby specjalistycznej wiedzy prawniczej, dlatego zakres naruszeń, które mogą być zgłaszane i które kwalifikują do ochrony sygnalisty (jeżeli zostały zgłoszone zgodnie z ustawą), powinien być szeroki” – wskazano w zestawieniu zmian.

Przygotowane przez fundację przepisy przewidują sankcje karne za naruszenie przepisów ustawy, w tym za działania odwetowe wobec sygnalisty podlegającego ochronie oraz za zgłaszanie w złej wierze nieprawdziwych informacji. Projekt przewiduje też wprowadzenie przepisów umożliwiających nałożenie kary nie tylko na osobę fizyczną, która jest sprawcą naruszenia ale również na podmiot zbiorowy, w tym osobę prawną.

„Ze względu na potrzebę odpowiedniej ochrony sygnalistów, projekt przewiduje też odstępstwa od zasady pierwszeństwa zgłoszenia wewnętrznego, jeżeli byłoby to w sposób oczywisty niecelowe lub wiązało się z wysokim prawdopodobieństwem wystąpienia działań odwetowych” – wskazano.

Jak zaznaczono, celem tego rozwiązania jest zachęcenie organizacji do przyjmowania odpowiednich procedur zgłoszeń wewnętrznych, a także zmniejszanie obciążenia organów publicznych, które mają przyjmować i rozpatrywać zgłoszenia zewnętrzne, co może negatywnie wpływać na efektywność ich bieżącego funkcjonowania i zwiększać jego koszty. Chodzi również o dookreślenie katalogu organów zobowiązanych do przyjmowania zgłoszeń zewnętrznych i włączenie jednostek samorządu terytorialnego.

Projekt społeczny zakłada też, że Rzecznik Praw Obywatelskich będzie właściwy do przyjmowania, wstępnej weryfikacji i przekazywania otrzymanych zgłoszeń zewnętrznych do właściwych organów. Projekt przewiduje upoważnienie Rady Ministrów do wydania rozporządzenia określającego katalog organów właściwych do rozpatrywania zgłoszeń zewnętrznych, z uwzględnieniem m.in. zasady subsydiarności i potrzeby zaangażowania JST w sprawach dotyczących wspólnot samorządowych. 

Jak wskazali autorzy projektu, w treści proponowanych przepisów uwzględniono w szczególności: obowiązki wynikające z Dyrektywy 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii Europejskiej, wnioski z konsultacji społecznego projektu ustawy, przeprowadzonych przez Fundację im. Stefana Batorego w latach 2018–2020, przebieg dotychczasowego procesu legislacyjnego (2021–2023), w tym treść uwag zgłoszonych w ramach konsultacji publicznych, uzgodnień i opiniowania rządowego projektu ustawy, a także treść uwag i zastrzeżeń zgłaszanych na późniejszych etapach rządowego procesu legislacyjnego oraz analizy rozwiązań przyjętych w prawodawstwie krajowym innych państw członkowskich Unii Europejskiej.

mr/

Czytaj też:

Wraca projekt ustawy o sygnalistach