– Nie masz już, nie masz w Polsce żydowskich miasteczek, […] krew piaskiem przysypano, ślady uprzątnięto […] – pisał Antoni Słonimski w wierszu „Elegia miasteczek żydowskich”. Holokaust zmiótł z powierzchni polskiej ziemi 3,5-milionową żydowską społeczność, jedną z największych na świecie. Zagłada zniweczyła dorobek wielu pokoleń mieszkańców sztetl – żydowskich miasteczek.

Od 26 do 28 października w Centrum Szkoleniowo-Konferencyjnym UŁ przy ul. Kopcińskiego 16/18 prezentowana będzie wystawa „Zagłada żydowskich miasteczek”. Niemal równolegle, bo w dniach 27–28 października odbywać się będzie międzynarodowa konferencją naukową pt. „»Nie masz już żydowskich miasteczek...« Zagłada Żydów na polskiej prowincji. Sprawcy – Ofiary – Świadkowie”.

Wystawa po raz pierwszy została otwarta 24 sierpnia 2009 r., w Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi w ramach obchodów 65. rocznicy likwidacji Litzmannstadt Ghetto. Jej autorami są pracownicy Oddziału Instytutu Pamięci Narodowej w Łodzi (Milena Romanowska – projekt graficzny, Paweł Kowalski – komisarz wystawy, Artur Ossowski, Adam Sitarek, Michał Trębacz) oraz Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi (Anna Kulazińska). Wykorzystano materiały archiwalne, zdjęcia i eksponaty ze zbiorów Archiwum IPN w Łodzi i w Warszawie, Archiwum Państwowego w Łodzi, Archiwum Państwowego w Piotrkowie Trybunalskim, Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie, Fundacji Monumentum Iudaicum Lodzenie i innych.

Łódź była drugim, po warszawskim, skupiskiem Żydów (233 tys. osób, tj. 32 proc. populacji). Żydzi odegrali znaczącą rolę w rozwoju gospodarczym i kulturalnym całego regionu, uczestniczyli w jego życiu politycznym. Kwitło życie religijne – Aleksandrów Łódzki do 1939 r. był jednym z najważniejszych ośrodków chasydyzmu w Polsce. Z ziemi łódzkiej wywodziło się wielu wybitnych artystów, literatów, działaczy politycznych i społecznych.

Ostatnie większe skupisko Żydów na ziemi łódzkiej – Litzmannstadt Getto – Niemcy zlikwidowali w sierpniu 1944 r. Powojenna emigracja, dobrowolna i przymusowa, na którą udała się większość ocalałych z Zagłady, dopełniła spustoszenia. Dziś, poza Łodzią, nie ma zorganizowanej społeczności żydowskiej w regionie, a i ta, w porównaniu z okresem międzywojennym, jest niewielka liczebnie. Często jedynym śladem wielowiekowej obecności Żydów są, trawione przez czas, żydowskie cmentarze oraz tablice i pomniki upamiętniające ich zagładę.


zam.ajk/