Samorządy ważnym elementem ochrony ludności  

Podpisana przez prezydenta w drugiej połowie grudnia ustawa o ochronie ludności i obronie cywilnej, to jeden z priorytetowych i długo konsultowanych przez Komisję Wspólną Rządu i Samorządu Terytorialnego aktów prawnych. Jak niejednokrotnie podkreślało kierownictwo MSWiA, regulacja rewolucjonizuje system ochrony ludności i obrony cywilnej. Ustawa koncentruje się na bezpieczeństwie obywateli i zdaniem jej autorów - nie wpływa na swobody obywatelskie.

Regulacja nakłada na samorządy szereg nowych obowiązków związanych z organizacją i finansowaniem ochrony ludności.  Chodzi m.in. o przygotowanie planów na wypadek zagrożenia, utrzymanie gotowości gminnych elementów systemów wykrywania zagrożeń oraz powiadamiania, ostrzegania i alarmowania o zagrożeniach.

Przede wszystkim wójtowie (burmistrzowie i prezydenci miast) będą musieli sporządzić i przedstawić radzie gminy informację o stanie przygotowań gminy do realizacji zadań ochrony ludności i obrony cywilnej. Materiał ten powinien być aktualizowany i przedkładany radnym co dwa lata.

Jak wskazano w ustawie, finansowanie zadań ochrony ludności i obrony cywilnej na poziomie gminy, powiatu i samorządu województwa powinno być zaplanowane w ramach budżetów poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego. Zadania te „mogą być sfinansowane w ramach rezerwy celowej, o której mowa w art. 26 ust. 4 ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym”. Na finansowanie albo dofinansowanie zadań w tym zakresie jednostki samorządu terytorialnego będą otrzymywały środki w formie dotacji celowej z budżetu państwa. Wartość dotacji celowej może wynosić do 100 proc. kosztów zadania.

Ponadto wójtowie i burmistrzowie będą odpowiedzialni za planowanie oraz organizowanie szkoleń, ćwiczeń i innych form edukacji z zakresu ochrony ludności i obrony cywilnej. Do ich zadań będzie też należało wspieranie programów edukacyjnych mających na celu przygotowanie do reagowania na potencjalne zagrożenia na obszarze gminy.

Samorządowe finanse po nowemu

1 stycznia 2025 r. wchodzi w życie reforma finansowania samorządów. Zgodnie z jej założeniami, głównym źródłem dochodów JST będą dochody podatkowe, a subwencje z budżetu państwa będą miały charakter uzupełniający. Ustawa wprowadziła także pojęcie "potrzeb finansowych jednostki samorządu terytorialnego", które są elementem kalkulacyjnym do ustalenia subwencji z budżetu państwa. Zgodnie z nowymi przepisami, potrzeby finansowe JST to suma potrzeb: wyrównawczych, oświatowych, rozwojowych, ekologicznych i uzupełniających.

Kwota potrzeb oświatowych ma być ustalana co do zasady analogicznie jak dotychczasowa subwencja oświatowa, czyli w oparciu o kwotę z roku poprzedniego z uwzględnieniem zmiany zakresu realizowanych zadań oświatowych. Przy naliczaniu subwencji oświatowej brano pod uwagę dane z 30 września roku poprzedzającego; w przypadku potrzeb oświatowych mają to być dane z 15 czerwca roku poprzedzającego, czyli będą pobierane z roku szkolnego wcześniejszego niż do tej pory.

Kwota potrzeb oświatowych, podobnie jak subwencja oświatowa, będzie dzielona między samorządy według algorytmu określanego co roku przez ministra edukacji. Punktem wyjścia w algorytmie ma być tzw. standard A, czyli kwota, jaką samorząd dostaje na jednego ucznia. Standard ten obłożony jest systemem wag (mnożników), dzięki którym kwota na jednego ucznia zmienia się zależnie od typu i specyfiki szkoły, placówki lub potrzeb ucznia. Różnica polega m.in. na tym, że w nowym systemie do obliczania potrzeb oświatowych zostaną włączone wszystkie przedszkolaki, niezależnie od wieku.

Łączna kwota potrzeb oświatowych dla wszystkich samorządów na 2025 r. określona została w ustawie o dochodach JST i wynosi 102,7 mld zł. Jest wyższa w stosunku do sumy subwencji oświatowej na 2024 r. i dotacji na dofinansowanie wychowania przedszkolnego (razem 92 mld 174 mln zł) o 10 mld 478 mln zł, czyli o 11,4 proc.

Płaca minimalna w górę

Od 1 stycznia 2025 r. minimalne wynagrodzenie wyniesie 4666 zł – to 53,83 proc. prognozowanego na 2025 rok przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej. Wraz z minimalnym wynagrodzeniem wzrośnie także minimalna stawka godzinowa dla określonych umów cywilnoprawnych i wyniesie 30,50 zł brutto.

Według rządowych szacunków podwyżką płacy minimalnej zostanie objętych ponad 3,2 mln osób. Nowa kwota płacy minimalnej oznacza też koszt dla małych i średnich firm rzędu 11,8 mld zł, a dla dużych firm 3,15 mld zł.

Zdaniem wójtów i burmistrzów, z którymi rozmawiał Serwis Samorządowy PAP zaproponowane podwyżki płacy minimalnej spowodują spłaszczenie płac w samorządach i będą demotywujące dla urzędników z dłuższym stażem.

Więcej dla nauczycieli i szefów samorządowych jednostek organizacyjnych 

Z dniem 1 stycznia 2025 r. wejdzie w życie także tzw. ustawa okołobudżetowa, która obejmuje m.in. regulacje dotyczące wynagrodzeń nauczycieli oraz szefów samorządowych jednostek organizacyjnych posiadających osobowość prawną. 

Zgodnie z ustawą, „w roku 2025 średnie wynagrodzenie nauczycieli ustalone w sposób określony w art. 30 ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2024 r. poz. 986 i 1871) zwiększa się o 2,308 proc.”.

W przypadku osób kierujących m.in. samorządowymi jednostkami organizacyjnymi podstawa ustalenia maksymalnej wysokości wynagrodzenia miesięcznego w 2025 r. będzie wynosiła 5938,20 zł. Oznacza to wzrost o ponad 480 zł w stosunku do bieżącego roku, kiedy podstawą było przeciętne wynagrodzenie w czwartym kwartale 2020 r. wynoszące 5457,98 zł.

SCT i zmiany we flotach aut elektrycznych w JST

Z końcem grudnia 2024 r. weszła w życie znowelizowana ustawa o elektromobilności i paliwach alternatywnych, która zmienia zasady ustanawiania stref czystego transportu oraz ustanawia nowy wskaźnik udziału aut elektrycznych we flotach pojazdów samorządowych. 

Zgodnie z regulacją jednostki samorządu terytorialnego, z wyłączeniem gmin i powiatów, których liczba mieszkańców nie przekracza 50 tys., mają zapewnić, aby udział pojazdów elektrycznych we flocie użytkowanych pojazdów samochodowych w obsługujących je urzędach wynosił co najmniej 22 proc. Taki wymóg dotyczyć będzie też naczelnych i centralnych urzędów administracji państwowej.

Z noweli wynika, że od 2026 r. miasta powyżej 100 tys. mieszkańców będą musiały kupować autobusy wyłącznie zeroemisyjne. Jednocześnie odciążone zostaną samorządy o liczbie mieszkańców powyżej 50 tys., które obecnie muszą realizować to zadanie publiczne z wykorzystaniem pojazdów zero i niskoemisyjnych. Ustawa znosi te wymagania.

Ponadto w miastach, w których liczba mieszkańców jest większa niż 100 tys., ustawa wprowadza obowiązek ustanawiania stref czystego transportu, w przypadku przekroczenia dopuszczalnego poziomu dwutlenku azotu (NO2) w powietrzu.

Ustawa przewiduje też, że rada gminy, w uchwale ustanawiającej strefę czystego transportu, może dopuścić wjazd do strefy, w godzinach określonych w tej uchwale, w okresie nie dłuższym niż 3 lata od dnia ustanowienia strefy, pojazdów innych niż spełniających określone wymogi emisyjności spalin, pod warunkiem uiszczenia opłaty przez kierowców.

Nowe przepisy zakładają, że wielkość stref czystego transportu zostanie określona przez samorządy. W przypadku gdy ocena jakości powietrza obejmuje więcej niż jedno miasto powyżej 100 tys. mieszkańców w ramach strefy, dla której jest dokonywana ocena i klasyfikacja, obowiązek utworzenia strefy czystego transportu, dotyczyć będzie jedynie tego miasta, na terenie którego zostało odnotowane przekroczenie zanieczyszczeń.

E-Doręczenia

Co do zasady, przepisy ustawy o doręczeniach elektronicznych wejdą w życie 1 stycznia 2025 r., jednak podpisana w grudniu przez prezydenta Andrzeja Dudę nowelizacja ustawy o doręczeniach elektronicznych wprowadza dodatkowy okres przejściowy do 31 grudnia 2025 r., w którym podmioty obowiązane do stosowania e-Doręczeń, w tym samorządy, będą stopniowo dostosowywały się do nowego sposobu prowadzenia korespondencji.

W okresie trwania okresu przejściowego ma zostać przeprowadzona szeroka kampania informacyjna w celu promocji e-Doręczeń. Nowela przewiduje również rozszerzenie obowiązku posiadania adresu do doręczeń elektronicznych. Ma on dodatkowo objąć uczelnie niepubliczne oraz federacje podmiotów systemu szkolnictwa wyższego i nauki.

E-Doręczenia to elektroniczny odpowiednik tradycyjnych przesyłek listowych za potwierdzeniem odbioru. Docelowo adres do doręczeń elektronicznych i obowiązek prowadzenia korespondencji w ten sposób będą miały wszystkie podmioty publiczne oraz duża grupa podmiotów niepublicznych.

Zmiany w klasyfikacji budżetowej JST

Z dniem 1 stycznia 2025 r. wejdzie w życie znowelizowane rozporządzenie ws. klasyfikacji budżetowej. Zmiany mają charakter techniczny i dotyczą załączników nr 2,3 i 4. Chodzi m.in. o dodanie w dziale „756 – Dochody od osób prawnych, od osób fizycznych i od innych jednostek nieposiadających osobowości prawnej oraz wydatki związane z ich poborem” rozdziału „75640 Udziały miast na prawach powiatu w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa”, w związku wydzieleniem miast na prawach powiatu jako oddzielnej kategorii jednostek samorządu terytorialnego oraz dodanie w dziale „758 – Różne rozliczenia” rozdziałów: „75834 Subwencja ogólna dla jednostki samorządu terytorialnego”, oraz „75835 Rezerwa na uzupełnienie dochodów jednostek samorządu terytorialnego”.

W związku z wejściem w życie zmian w klasyfikacji samorządy będą musiały dostosować swoje uchwały budżetowe na rok 2025 do nowych przepisów w terminie 3 miesięcy od dnia jego wejścia w życie (tj. w okresie od 1 stycznia do 31 marca 2025 r.).

mp/