Gminy nie miały docelowej wizji rynku ciepła, nie dbały o planowanie i rozwój efektywnych energetycznie systemów ciepłowniczych; nie wypełniały nawet obowiązków wynikających z Prawa energetycznego - informuje NIK po skontrolowaniu 25 JST głównie z centralnych i południowych regionów Polski.
Administracji publicznej (resorty klimatu i infrastruktury) z kolei kontrolerzy NIK zarzucili, że jej działania nie przyczyniły się do zmniejszenia uciążliwości źródeł wytwarzania ciepła dla środowiska i oszczędniejszego gospodarowania energią w procesach dostarczania ciepła, a także brak strategii modernizacji ciepłownictwa i monitoringu efektywności energetycznej systemów ciepłowniczych.
W czwartkowym raporcie, który obejmuje okres do końca 2020 roku, NIK przypomina, że na efektywność systemu energetycznego wpływają, obok czynników produkcyjnych, także ekonomiczne i ekologiczne. Potrzeba działań kontrolnych wynikła z niskiego odsetka systemów ciepłowniczych spełniających ustawowe kryteria efektywnych energetycznie (17 proc. w 2020 roku), a także na złej jakości powietrza. Przy podziale kraju na 45 stref, w 39 z nich w 2020 roku przekroczony był limit emisji benzo(a)pirenu, w 16 - pyłu – PM10, a w 14 – pyłu PM2,5.
Jak czytamy w raporcie, gminy nie przeprowadzały samodzielnie, ani nie zlecały przeprowadzenia w latach 2016– 2021 całościowej analizy barier dla rozwoju efektywnych systemów ciepłowniczych. Z analiz częściowych wynika, że przeszkodą na drodze do efektywnych systemów ciepłowniczych są głównie wysokie koszty inwestycji wymuszające konieczność uzyskania finansowania zewnętrznego. Nakłada się na to brak instrumentów interwencji gminy wobec podmiotów prywatnych będących właścicielami źródła ciepła, niestabilna cena gazu i niska akceptacja społeczna źródeł spalania paliw alternatywnych.
Blisko 90 proc. skontrolowanych gmin nie dysponowało aktualnymi Założeniami do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe, zaś jedna gmina nie miała ich wcale. Gminy nie dokonywały nakazanej ustawą aktualizacji planów co najmniej raz na trzy lata, same więc pozbawiały się skutecznego narzędzia planowania i organizacji zaopatrzenia w ciepło, prąd i gaz. Założenia powielały plany rozwoju przedsiębiorstw ciepłowniczych, zawierały nierzetelnie oszacowane zapotrzebowania na ciepło i bywały niespójne ze strategicznymi kierunkami rozwoju gmin - alarmuje NIK.
Według raportu 80 proc. skontrolowanych gmin nie dokonało oceny potencjału wytwarzania energii elektrycznej w wysokosprawnej kogeneracji oraz efektywnych energetycznie systemów ciepłowniczych lub chłodniczych. Ocena ta należy do zadań własnych gminy i stanowi obowiązek ustawowy. Skutkiem tego zaniedbania nie można było określić możliwych do zastosowania rozwiązań na rzecz poprawy efektywności energetycznej infrastruktury ciepłowniczej gmin, co jest szczególnie istotne w gminach, na terenach których odnotowuje się wysokie straty ciepła.
Gminy nie wywiązywały się również z obowiązków monitorowania realizacji strategicznych programów związanych z poprawą efektywności energetycznej. 28 proc. skontrolowanych gmin nie prowadziło też bieżącego monitoringu zgodności planów rozwoju przedsiębiorstw ciepłowniczych z Założeniami do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe. Brak takiego monitoringu uniemożliwiał rzetelną ocenę, czy wystąpiły przesłanki zobowiązujące do uchwalenia nakazanego prawem Planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe.
We wnioskach NIK rekomenduje ministrowi klimatu doprecyzowanie przepisów ustawy Prawo energetyczne, poprzez określenie terminu wykonania oceny potencjału wytwarzania energii elektrycznej w wysokosprawnej kogeneracji oraz efektywnych energetycznie systemów ciepłowniczych lub chłodniczych, celem wykluczenia dowolności w realizacji przez gminy wyznaczonego obowiązku. Wnosi też o niezwłoczne opracowanie przez MKiŚ projektu Strategii na rzecz ciepłownictwa.
Do prezydentów miast i burmistrzów NIK wnioskuje m.in. o przeprowadzenie oceny potencjału wytwarzania energii elektrycznej w wysokosprawnej kogeneracji oraz efektywnych energetycznie systemów ciepłowniczych lub chłodniczych na terenie gminy oraz zapewnienie skutecznych mechanizmów monitorowania realizacji celów strategicznych w zakresie rozwoju systemów ciepłowniczych.
woj/