„Dzień 21 listopada jest świętem wszystkich pracowników pomocy społecznej. Jednak już od lat dzień ten jest promowany jako Światowy Dzień Życzliwości i Pozdrowień, dobrych uczynków itp. W przestrzeni publicznej brak jakichkolwiek informacji, że właśnie w tym dniu swoje Święto mają osoby pracujące w pomocy społecznej. Praca na rzecz drugiego człowieka jest trudna i odpowiedzialna. Dlatego za Państwa pośrednictwem chciałabym przypomnieć, że w tym dniu mamy swoje Święto” - napisał do nas Czytelnik, pracownik pomocy społecznej.

Zgodnie z jego życzeniem publikujemy wywiad z Jerzym Gilewskim, przewodniczącym Polskiej Federacji Związkowej Pracowników Socjalnych i Pomocy Społecznej.

Jak wygląda pozycja zawodowa pracowników socjalnych?

Jerzy Gilewski, przewodniczący Polskiej Federacji Związkowej Pracowników Socjalnych i Pomocy Społecznej: - Pracownicy socjalni zajmują się osobami, rodzinami czy grupami społecznymi wykluczonymi albo zagrożonymi marginalizacją i wykluczeniem. Ustawowe wymogi, jeśli chodzi o kwalifikacje i poziom wykształcenia pracownika socjalnego, są bardzo wysokie – specjalistyczne wykształcenie pomaturalne lub wyższe. Ustawa o pomocy społecznej zaleca także podnoszenie kwalifikacji zawodowych poprzez udział w specjalizacjach, szkoleniach i kursach branżowych.

Pomimo tego, w społeczeństwie funkcjonują utarte stereotypy, w których pracownik socjalny występuje jako urzędnik rozdający publiczne pieniądze osobom do tego nieuprawnionym lub marnującym je. Często też jest obarczany winą za różnego rodzaju tragedie rodzinne czy środowiskowe, za które nie ponosi odpowiedzialności .
W takich przypadkach w mediach pada standardowe pytanie: „Gdzie była opieka społeczna?”. Wielokrotnie apelowaliśmy do dziennikarzy, aby nie używać tego rodzaju pojęć.

Nie istnieje ustawa o opiece społecznej, tylko o pomocy społecznej. Warto używać fachowych zwrotów, ponieważ pomagają one właściwie postrzegać pracowników socjalnych jako profesjonalne służby społeczne.
Zależy nam na zneutralizowaniu tego rodzaju negatywnych stereotypów i zbudowaniu prestiżu społecznego zawodu pracownika socjalnego.

Z jakimi problemami borykają się na co dzień pracownicy socjalni?

- Bardzo często pracownicy socjalni podnoszą problem warunków pracy, które są na granicy norm BHP. W szczególności powierzchnie lokali, dzielone przez kilku pracowników, gdzie przyjmowane są osoby korzystające z pomocy społecznej, nie zapewniają potrzebnego komfortu i prywatności podczas zgłoszeń i konsultacji.
Trudność przynosi również przerost procedur administracyjnych.

Obecnie do standardowego kwestionariusza środowiskowego wywiadu rodzinnego dołączanych jest wiele rodzajów druków i oświadczeń. Taki kwestionariusz nie przystaje także do współczesnych zadań pracowników socjalnych i Federacja zamierza podjąć działania zmierzające do zmiany formularza wywiadu środowiskowego w jego obu wersjach.

Z powodów administracyjnych, nadmiaru klientów i zadań pracownicy socjalni są przeciążeni pracą i brakuje im czasu na efektywną pracę socjalną.

Problemem jest też zagrożenie bezpieczeństwa osobistego ze strony klientów, których agresja przejawia się zarówno w formie słownej jak i fizycznej, zagrażającej nawet życiu pracowników. W ostatnich latach mieliśmy przypadki takich tragedii.

Pracownicy zgłaszają także problemy braku wsparcia ze strony przełożonych, a także mobbingu. Nawet jeśli te przypadki nie są liczne, każdy wymaga interwencji, gdyż niszczy ludzi i relacje i w oczywisty sposób dezorganizuje pracę w ośrodku.

Jakie cechy powinna mieć osoba pracująca w zawodzie pracownika socjalnego?

- Można powiedzieć, że w obecnym systemie pomocy społecznej pracownik socjalny spełnia trzy podstawowe funkcje: urzędnika , ratownika i interwenienta socjalnego oraz osoby świadczącej pracę socjalną, a więc działalność aktywizującą i usamodzielniającą osoby, rodziny lub grupy społeczne, korzystające z pomocy społecznej.

W każdej z tych ról powinien wykazywać się pewnymi cechami i umiejętnościami m.in. szeroką specjalistyczną wiedzą, rzetelnością i systematycznością w gromadzeniu dokumentów jako urzędnik socjalny, a jako pracownik socjalny: umiejętnościami komunikacyjnymi, opanowaniem i odpornością na stres, zdolnością współpracy i organizacji w pracy środowiskowej oraz tworzenia, np. projektów socjalnych, a wszystko to jest oparte na humanistycznych wartościach – szacunku dla drugiego człowieka oraz altruizmu i motywacji do działania na rzecz innych. Bez tego trudno jest wyobrazić sobie pracę w tym zawodzie.

Jak wyglądają relację pomiędzy pracownikami socjalnymi a władzami lokalnymi?

- Należy zauważyć, że pracownicy socjalni są najczęściej pracownikami samorządowymi i warunki ich pracy i poziom wynagrodzeń zależą do decyzji władz lokalnych. Te relacje układają się różnie.

Zdarzają się przypadki, że radni albo wójtowie, burmistrzowie czy prezydenci, np. w wyniku skargi lub zgłoszenia ingerują w konkretne postępowania administracyjne dotyczące przyznania świadczeń - zasiłków lub usług, ale też oceniają w nieuzasadniony sposób pracę socjalną z rodziną. Spotkaliśmy się z takimi przypadkami. Takie działania władz lokalnych przekraczają uprawnienia nadzorcze, ponieważ pracownicy socjalni i ośrodki pomocy społecznej w swoich postępowaniach pomocowych mają zapewnioną prawną niezależność.

Zdarzają się sytuacje, gdzie układy władzy lokalnej są przenoszone ze szkodą na pracowników socjalnych, np. przy mianowaniu lub zatrudnianiu niekompetentnego kierownika lub dyrektora. Mam na myśli także kompetencje społeczne. Wpływa to niestety negatywnie na atmosferę pracowniczą i funkcjonowanie lokalnej pomocy społecznej. Przy podejmowaniu takich decyzji przez miejscowych włodarzy ważny jest zatem szacunek dla pracowników i uwzględnianie ich opinii.

Jednak są również pozytywne przypadki współpracy z władzami samorządowymi. Mam tu na myśli różnego rodzaju projekty socjalne np. organizowanie wigilii dla osób bezdomnych czy Dnia Dziecka jako imprezy integracyjnej. Tego rodzaju współpraca procentuje poprzez aktywizację i zaangażowanie całej społeczności lokalnej. To też buduje prestiż zawodu pracownika socjalnego i sprawia, że władze samorządowe i miejscowe społeczności zaczynają zmieniać stereotypy i pozytywnie postrzegać pomoc społeczną.

Czego należy życzyć pracownikom socjalnym z okazji ich święta?

- Przede wszystkim zdrowia, szczęścia osobistego i rodzinnego oraz samorealizacji w sprawach zawodowych. Żeby pracownicy socjalni dbali na co dzień także o swoją godność i bezpieczeństwo pracy oraz byli zadowoleni z pomagania innym. Chciałbym tez życzyć im stworzenia silnej reprezentacji pracowniczej, która wyrażałby opinie i postulaty całego środowiska wobec władz samorządowych i państwowych.

Z okazji tego święta pracowników socjalnych życzyłbym również, aby samorządy i władze państwowe doceniły ich społeczną rolę i zapewniły im odpowiednie warunki wykonywania zawodu i godne wynagrodzenie, adekwatne do ich kwalifikacji oraz trudnej i odpowiedzialnej pracy.

Dziękuję za rozmowę.

Jm/Serwis Samorządowy PAP