Celem badania, które jest podstawą do zamieszczonego na rządowych stronach raportu, była m.in. „ocena funkcjonowania związku metropolitalnego w kontekście aplikowania i wdrażania funduszy polityki spójności”.

Z opracowania wynika, że utworzenie związku metropolitalnego nie zmieniło sposobu wdrażania funduszy europejskich na terenie aglomeracji Górnośląsko-Zagłębiowskiej.

W tym miejscu zaznaczyć należy, że wytyczne do realizacji polityki spójności w latach 2014-2020 powstały wcześniej niż powołany został Związek Metropolitalny. Ustawa umożliwiająca powołanie metropolii w województwie śląskim weszła bowiem w życie 7 kwietnia 2017 r. Na jej mocy w skład GZM powołano 41 gmin o łącznej powierzchni 2,5 tys. km kw., w których mieszka 2,3 mln mieszkańców. Faktyczna działalność GZM rozpoczęła się zaś w 2018 r., czyli na długo po opracowaniu dokumentów tej perspektywy.

„Związek Metropolitalny został jednak uwzględniony jako typ beneficjenta w kilkudziesięciu podziałaniach (...) czasami wydających się wykraczać poza zakres zadań GZM, np. infrastruktura kształcenia ustawicznego czy inwestycyjne na rzecz poprawy jakości i dostępności do świadczeń ochrony zdrowia” – czytamy w raporcie.

Mimo tych odniesień powołanie metropolii „nie zmieniło nic w sposobie wdrażania polityki spójności”.

„Bezpośrednio odpowiedzialnym za wdrażanie środków jest Subregion Centralny i to jego działania determinują poziom realizacji projektów dofinansowanych” – czytamy w raporcie. „Rola GZM jako podmiotu planowania i realizacji PS (polityki spójności – red.) jest w zasadzie zerowa” – podkreślono.

Jak tłumaczą autorzy badania, jest to m.in. konsekwencją decyzji jeszcze sprzed 2014 r., że podstawą wydzielenia obszarów funkcjonalnych w województwie śląskim będą granice administracyjne subregionów, a partnerem w realizacji Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych (ZIT) związki lub porozumienia samorządów zlokalizowanych w poszczególnych subregionach.

Stąd w zakresie realizacji instrumentu ZIT samorządy należące do GZM były obsługiwane przez Związek Gmin i Powiatów Subregionu Centralnego Województwa Śląskiego.

GZM jako podmiot pozyskał w ostatniej perspektywie finansowej tylko jedno dofinansowanie - na zakup autobusów elektrycznych i budowę infrastruktury ładowania.

„Samorządy pozyskiwały finanse unijne na takim samym poziomie, jak gdyby nie należały do związku. Inny mógłby być natomiast rodzaj projektów, o które wnioskowały. Część projektów inwestycyjnych zrealizowano z funduszy przekazanych przez metropolię na rzecz samorządów” – zauważono w raporcie.

W kolejnej perspektywie finansowej obszarem działania, w którym GZM ma się – według autorów raportu - starać o wsparcie z polityki spójności pozostanie zrównoważona mobilność miejska.

Środki na inwestycje w tym zakresie zapewniają programy będące kontynuacją Programu Infrastruktura i Środowisko i Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego czyli Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko (priorytet III) i Fundusze Europejskie dla Województwa Śląskiego FESL (priorytet III).

„W obu przypadkach warunkiem wsparcia ma być ujęcie inwestycji w odpowiednim Planie Zrównoważonej Mobilności Miejskiej – dokument taki jest opracowywany przez GZM” – wskazano w raporcie.

Mimo że dotychczasowa rola GZM jako podmiotu aplikującego o środki unijne nie była imponująca, autorzy raportu rekomendują tworzenie podobnych związków metropolitalnych, a GZM stawiają za przykład dla innych obszarów wymagających współdziałania.

Podkreślają, że „działalność w formie związku posiadającego uregulowania ustawowe, łączącego funkcje związane z zarządzaniem funduszami unijnymi oraz wspólną realizacją zadań bieżących oraz posiadającego przynajmniej częściowe finansowanie zewnętrzne obu tych funkcji jest w stanie pogłębić i zwiększyć skuteczność podejścia terytorialnego”.

Rekomendacje z raportu głoszą, że jednym z podstawowych źródeł finansowania związku powinny być „fundusze unijne przekazywane w ramach podejścia terytorialnego”. Do zadań metropolii powinno się też włączyć zarządzanie ZIT.

„Pozwoli to na lepsze zarządzanie funduszami w regionie, a także większą aktywność i lepszą koordynacje zadań w zakresie poprawy stanu powietrza, poprawy transportu publicznego czy zarządzanie sieciami dróg rowerowych” – czytamy w opracowaniu.

Jego autorzy podkreślają, że „GZM jako mocny związek subregionalny, jest dobrą inspiracją nie tylko dla metropolii, lecz również dla innych obszarów, w tym obszarów problemowych, wymagających współdziałania i połączenia lokalnych biegunów wzrostu (np. miast subregionalnych)”.

Autorami raportu zamieszczonego na stronie ewaluacja.gov.pl są: dr Michał Wolański, Dominik Makurat, Beata Paczek, Wiktor Kijania, Paulina Kozłowska, Mirosław Czerliński, Marcin Pinkosz, Jakub Kaczorowski, Julia Widłak, dr Tomasz Kupiec oraz dr Aleksandra Jadach-Sepioło.

Js/