Raport „Building a sustainable and resilient tourism economy: the role of regional policy”, którego autorką jest Viktoriya Dozhdeva z Instytutu Badawczego ds. Polityki Europejskiej (EPRC) na Uniwersytecie Strathclyde w Glasgow (Szkocja), pokazuje, że pandemia uwypukliła wyzwania stojące przed sektorem turystycznym i wskazała na niezrównoważony charakter jego rozwoju.

Dane z przedpandemicznego 2019 r. pokazują, że w UE udział podróży i turystyki w gospodarce europejskiej wynosił 9,2 procent. Sektor turystyczny wypracował 10 proc. PKB i 11,6 proc. całkowitego zatrudnienia w UE. Szacunki wskazują, że 1 euro wartości dodanej generowanej przez turystykę skutkuje dodatkowym 0,56 euro wartości dodanej dla gospodarki. 

Pandemia wywołała bezprecedensowy kryzys w gospodarce turystycznej, prowadząc do gwałtownego spadku obrotów i przychodów, zamykania działalności gospodarczej i utraty zatrudnienia. W 2020 r. liczba turystów na świecie zmniejszyła się o 74 proc., przy czym w całej Europie spadek ten wyniósł średnio 70 proc., a w poszczególnych krajach wahał się od 46 do 84 proc. 

Udział podróży i turystyki w gospodarce europejskiej spadł w 2020 r. do 5,2 proc. z 9,2 proc. w 2019 r. W następstwie spadku przychodów wkład turystyki do PKB w krajach UE zmniejszył się w 2020 r. średnio o 47,1 proc. w porównaniu do poziomów z 2019 r.

Skutki pandemii dla turystyki w ujęciu terytorialnym były bardzo zróżnicowane. Nierównomierne rozłożenie wpływów na sektor turystyczny w poszczególnych regionach wynikało m.in. z: różnic we wskaźnikach dotyczących znaczenia turystyki w gospodarce; poziomu sezonowości oraz udziału turystów zagranicznych w ruchu przyjazdowym. 

Największe natężenie ruchu turystycznego występuje najczęściej w regionie metropolitalnym. Przykładowo w Wielkiej Brytanii w 2019 r. 33 proc. pieniędzy turystów odwiedzających Wielką Brytanię zostało wydanych w Londynie, który odwiedziło osiem razy więcej podróżnych niż znajdujący się na drugim miejscu Edynburg. 
Turystów przyciągają również regiony o szczególnych walorach przyrodniczych i wypoczynkowych. Przykładowo w Portugalii 90 proc. ruchu turystycznego koncentruje się na wybrzeżu. 

Regiony o wyższym natężeniu ruchu turystycznego wykazały większą podatność na negatywne skutki pandemii. Szczególnie dotknięte zostały miasta stołeczne i obszary metropolitalne oraz regiony o szczególnych cechach i walorach geograficznych.

Najbardziej dotknięte przez pandemię były w Grecji wyspy na południowym morzu Egejskim, Wyspy Jońskie i Kreta. W Chorwacji wybrzeże Adriatyku, we Włoszech Bolzano i Dolina Aosty, w Austrii Tyrol i region Salzburski, w Hiszpanii Wyspy Kanaryjskie i Baleary, we Francji Korsyka, w Portugalii rejon Algarve. Regiony te należały do najbardziej zagrożonych ze względu na wysoki udział zatrudnienia w turystyce (ponad 30 proc. ogółu zatrudnionych). 

Region alpejski, wyspy hiszpańskie i greckie, Algarve, Korsyka, środkowe Włochy, wybrzeże chorwackie i bułgarskie oraz część Wielkiej Brytanii były również szczególnie narażone na negatywny wpływ pandemii ze względu na najwyższy poziom intensywności ruchu turystycznego.

Zróżnicowanie wpływu pandemii na turystykę ma ważne implikacje dla rozwoju regionalnego i polityki regionalnej UE. Wiele regionów turystycznych zostało dotkniętych przez pandemię w sposób nieproporcjonalny i odbudowa ich potencjału potrwa dłużej. 

Skutkiem zmieniającego się w wyniku kolejnych fal pandemii natężenia ruchu turystycznego stały się także problemy z wydolnością infrastruktury turystycznej i komunikacyjnej. 

Powstałe w wyniku lockdownów preferencje dla mniej zatłoczonych miejsc docelowych - obszarów wiejskich i naturalnych, sprawiły, że pojawiła się szansa na zwiększenie ich oferty turystycznej. Tyle że rejony pozbawione rozbudowanej infrastruktury często nie radziły sobie ze zwiększonym ruchem turystycznym, a konieczność zapewnienia zakwaterowania dla turystów spowodowała presję na infrastrukturę regionalną i zakłóciła lokalne rynki nieruchomości.

Niezrównoważona turystyka wywołuje negatywne skutki społeczno-kulturowe, m.in. degradację miejsc historycznych, przestrzeni publicznych i obiektów komunalnych czy zwiększony poziom hałasu i zanieczyszczenia środowiska. Prowadzi to do niezadowolenia społeczności lokalnych i negatywnie wpływa na autentyczność i tożsamość kulturową miejsc.

Polityka regionalna UE wspiera zrównoważoną turystykę. Służy temu ukierunkowane wsparcie dla konkretnych regionów turystycznych i najbardziej zagrożonych terytoriów; budowanie odporności sektora turystycznego na kryzysy m.in. poprzez dywersyfikację łańcuchów wartości; wsparcie dla rozwoju infrastruktury; promowanie zrównoważonej, zielonej i odpornej na zmiany klimatu gospodarki turystycznej; ułatwianie przejścia na technologie cyfrowe; promowanie jakości i trwałości miejsc pracy oraz wzmocnienie koordynacji na styku turystyki i polityki regionalnej.

Zrównoważona, odporna na kryzysy turystyka służy jako bodziec dla innych powiązanych sektorów (np. infrastruktura/mobilność, technologie informacyjno-komunikacyjne, branża medyczna, branża kreatywna itp. 

W Niemczech turystyka stała się impulsem dla innych sektorów gospodarki i czynnikiem napędzającym rozbudowę infrastruktury regionalnej. W Finlandii tworzy wyższej jakości usługi dla ludności lokalnej oraz infrastrukturę, która ułatwia prowadzenie innej działalności gospodarczej. W portugalskiej strategii turystycznej podkreślany jest natomiast efekt „multiplikatora turystycznego” dzięki któremu turystyka jest motorem lokalnego rozwoju społeczno-gospodarczego. 

W rozwoju i zarządzaniu turystyką ważną rolę odgrywają samorządy terytorialne. W Niemczech za realizację polityki turystycznej są odpowiedzialne kraje związkowe. W Norwegii władze regionalne i lokalne ustalają warunki o kluczowym znaczeniu dla turystyki, np. poprzez decyzje dotyczące planowania, infrastruktury, parków narodowych czy lokalnych atrakcji. W Holandii prowincje i gminy są postrzegane jako bardziej wpływowe podmioty polityki w dziedzinie turystyki niż rząd krajowy.

W Portugalii środki polityki regionalnej dla obszarów wewnętrznych o niskiej gęstości zaludnienia obejmują specjalny podprogram ukierunkowany na rozwój turystyki. Również w Szwecji priorytetowe jest wykorzystanie turystyki do rozwoju obszarów słabo zaludnionych i wiejskich w celu zwiększenia ich potencjału do przyciągania ludności i dochodów podatkowych.

W Anglii przedmiotem zainteresowania polityki regionalnej obszary stały się rejony nadmorskie, które otrzymały wsparcie poprzez: Welcome Back Fund (Fundusz Powitalny) i Kick-starting Tourism Package (Pakiet Turystyczny Kick-starting), a także +Coastal Communities (Społeczności nadmorskie+) i Coastal Revival Funds (Fundusze na rzecz ożywienia obszarów przybrzeżnych). 

Polityka regionalna reaguje także na kryzys poprzez wspieranie rozwoju infrastruktury turystycznej i komunikacyjnej. Na przykład w Szkocji Rural Tourism Infrastructure Fund (Fundusz Infrastruktury Turystyki Wiejskiej) wspiera wiejskie i odległe obszary, które stoją w obliczu infrastrukturalnej presji spowodowanej wzrostem liczby odwiedzających.

W ramach reakcji na kryzys próbowano również zwiększyć skuteczność wsparcia poprzez budowanie spójnej polityki regionalnej i reakcji sektora turystycznego. W tym celu powstały inicjatywy służące ustanowieniu specjalnych mechanizmów koordynacji. 

W Szwajcarii ustanowiono Forum Turystyki jako platformę współpracy, w skład którego wchodzą przedstawiciele sektora prywatnego, kantonów, gmin, rządu federalnego oraz stowarzyszeń turystycznych zarówno na szczeblu krajowym, jak i regionalnym. 

Poszczególne kraje badają również możliwości wzmocnienia współpracy pomiędzy obszarami turystyki i polityki regionalnej. Przykładowo Austria prowadzi obecnie projekt pilotażowy, którego celem jest określenie potencjałów synergii i sposobów ich wspierania przez szczebel federalny.

kf/