Wątpliwości dotyczą tego, czy zasadne jest gromadzenie w tym wypadku tak obszernego zakresu danych osobowych, jaki wynika z kwestionariusza, w tym danych wrażliwych, jak np. sytuacja zdrowotna.

Zastępca rzecznika praw obywatelskich Stanisław Trociuk wystąpił w tej sprawie do prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych Jana Nowaka. Ten zaś "uznał za konieczne wystąpienie do Ministra Rodziny i Polityki Społecznej o podjęcie pod rozwagę działań mających na celu rewizję stanowiska resortu w sprawie, jako nie znajdującego uzasadnienia w świetle zasad ochrony danych osobowych".

Sprawę podniósł Rzecznik Praw Obywatelskich (RPO), do którego wpłynął wniosek Inspektora Ochrony Danych w Gminnym Ośrodku Pomocy Społecznej.

"Wnioskodawczyni ma wątpliwości co do interpretacji uchwały nr 191 Rady Ministrów z 21 grudnia 2020 r. w sprawie ustanowienia programu wieloletniego „Senior+” na lata 2021–2025 w związku z art. 106 i 107 ustawy z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej oraz w związku z art. 5 ust. 1 lit. b i c unijnego rozporządzenia RODO" - informuje RPO.

"Wnioskodawczyni wskazuje, że zgodnie ze stanowiskiem Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej wymaga się, by GOPS przeprowadzał wywiady środowiskowe u uczestników Klubów „Senior+”. Jednakże, w jej ocenie, „jedynym kryteriami uczestnictwa w tym programie rządowym są kryterium wieku (60+) i braku aktywności zawodowej”, nie ma więc konieczności zbierania szczegółowych danych osobowych uczestników programu, wymaganych w wywiadzie środowiskowym. Także uczestnicy lokalnego Klubu Senior+ nie widzą potrzeby ujawniania swych danych osobowych w tak obszernym zakresie, jaki wynika z kwestionariusza, w tym danych wrażliwych, skoro nie służy to weryfikacji ich uprawnienia" - wskazuje RPO.

MRiPS podnosi z kolei, że z przepisów wynika obowiązek przeprowadzenia wywiadu środowiskowego w sytuacji osób korzystających lub ubiegających się o uczestnictwo w Klubie „Senior+”.

"Taka wykładnia wydaje się mieć oparcie w odczytywanych wspólnie art. 106 ust. 1 i 2 oraz art. 107 ust. 1, 1a i 1b ustawy o pomocy społecznej. Jej art. 106 ust. 2 przesądza, że uczestnictwo w zajęciach klubu samopomocy, jakim jest również Klub „Senior+”, jest świadczeniem pomocy społecznej. Art. 107 ust. 1 stanowi zaś, że u osób i rodzin korzystających lub ubiegających się o świadczenia z pomocy społecznej w celu ustalenia ich sytuacji osobistej, rodzinnej, dochodowej i majątkowej przeprowadza się rodzinny wywiad środowiskowy" - podaje Rzecznik.

Wątpliwości Rzecznika budzi jednak wymóg przeprowadzenia rodzinnego wywiadu środowiskowego (wypełnienia kwestionariusza) w pełnym zakresie. W kwestionariuszu są bowiem rubryki (np. sytuacja mieszkaniowa rodziny, sytuacja zdrowotna), których wypełnienie nie znajduje uzasadnienia w świetle kryteriów udziału w programie (wiek, brak aktywności zawodowej).

"Może to powodować zrozumiały dyskomfort i obawę dotyczącą celu wymagania ujawnienia tak szerokiego zakresu danych osobowych. Takie działanie budzi więc uzasadnione wątpliwości seniorów na tle zgodności z art. 5 ust. 1 lit. b i c RODO" - uważa RPO.

Prezes Urzędu Ochrony Danych Osobowych Jan Nowak w odpowiedzi na interwencję RPO wskazuje, że także do tego urzędu wpłynęło jedno (wyżej opisane) pytanie na piśmie, dotyczące przetwarzania danych osobowych w ramach programu Senior+, a ponadto wpływały sygnały telefoniczne od administratorów oraz od inspektorów ochrony danych.

"Organ nadzorczy uznał za konieczne wystąpienie do Ministra Rodziny i Polityki Społecznej o podjęcie pod rozwagę działań mających na celu rewizję ww. stanowiska, jako nie znajdującego uzasadnienia w świetle zasad ochrony danych osobowych" - oświadczył prezes UODO.

"Przeprowadzenie rodzinnego wywiadu środowiskowego, o którym mowa w ustawie o pomocy społecznej, jest bowiem ze swej istoty czynnością znacznie ingerującą w prywatność osoby, gdyż za jego pomocą pozyskiwane mogą być duże ilości danych osobowych zarówno seniorów, jak i osób trzecich (np. członków ich rodzin), w tym także danych szczególnych kategorii (np. danych o stanie zdrowia, karalności, przynależności religijnej itd.). Gromadzenie takich danych może generować dodatkowe ryzyka z punktu widzenia nieuzasadnionej i nadmiernej ingerencji w prywatność osób, których dane są pozyskiwane, a tym samym prowadzić do naruszenia zasad ochrony danych osobowych, określonych w art. 5 RODO, w tym zasady proporcjonalności, czy celowości" - zauważa UODO.

Jednocześnie, jak wskazuje prezes Urzędu, przepisy ustawy o pomocy społecznej precyzyjnie określają kiedy rodzinny wywiad środowiskowy może być przeprowadzony i "nie można domniemywać dodatkowych warunków jego przeprowadzania i pozyskiwania danych o ile z przepisów takowe wprost nie wynikają, gdyż to również stanowi naruszenie podstawowych zasad ochrony danych osobowych, w szczególności zasady legalizmu, proporcjonalności i rzetelności (art. 5 ust. 1 lit. a, lit. c RODO)".

Program „Senior +” skierowany do jednostek samorządu terytorialnego. Program polega na wsparciu tworzenia placówek typu „Senior +”, w tym Dziennych Domów „Senior +” i Klubów „Senior +” przez jednostki samorządu, których strategie rozwoju pomocy społecznej uwzględniają rozwój infrastruktury dla osób starszych lub w których brak jest innej infrastruktury pomocy społecznej tego typu. Placówka działająca w formie Dziennego Domu „Senior +” powinna zapewniać co najmniej 8-godzinną ofertę usług w dniach od poniedziałku do piątku.

js/